c.16 december 1770
Het verhaal begint
Ludwig van Beethoven werd geboren in Bonn, als zoon van Johann en Maria van Beethoven. Johann was zanger en instrumentalist aan het hof van Clemens-August, aartsbisschop-keurvorst van Keulen, waar zijn vader een gerespecteerd kapelmeester was geweest.
Ludwigs talent was al vroeg duidelijk – Johann probeerde met beperkt succes een wonderkind van hem te maken – en op tienjarige leeftijd begon hij compositie te studeren bij Christian Gottlob Neefe.
De keurvorst Maximiliaan Friedrich toonde belangstelling en financierde zijn muzikale studies. Beethovens eerste publicatie, een stel pianovariaties (Dressler Variations WoO 63), verscheen toen hij 12 was. Op zijn 14e was hij een werkmuzikant aan de hofkapel.
- De top 20 van Beethoven
- 10 van de beste boeken over Beethoven
april 1787
Een ontmoeting met Mozart
De 16-jarige Beethoven vertrok begin 1787 naar Wenen. Daar deed hij auditie bij Mozart, voor wie hij veel bewondering had en die hem als leerling wilde aannemen. Maar het nieuws bereikte de jonge musicus dat zijn moeder ernstig ziek was, dus keerde hij snel terug naar Bonn. Zij stierf spoedig daarna, waarna Johann bezweek aan het alcoholisme, waardoor Ludwig verantwoordelijk werd voor zijn twee jongere broers.
Toen hij terug was in Wenen, waren vijf jaar verstreken en was Mozart ook gestorven. Beethoven zou nu gaan studeren bij Haydn. Graaf Waldstein, een vroege beschermheer en medestander, stuurde hem een afscheidsbriefje: ‘Door ononderbroken ijver zul je de geest van Mozart ontvangen uit de handen van Haydn.
- 10 familieleden van Beethoven
Augustus 1795
Overhoop met Haydn
In de nazomer werden Beethovens Op. 1 Pianotrio’s voor het eerst uitgevoerd ten huize van prins Lichnowsky, de mecenas aan wie graaf Waldstein Beethoven had voorgesteld en bij wie hij na aankomst in Wenen logeerde. De trio’s werden uitgegeven door Artaria op abonnementsbasis. Haydn, die kort daarvoor uit Londen was teruggekeerd, zat in het publiek en prees de eerste twee trio’s, maar was verontrust over het derde, dat toevallig Beethovens favoriet was.
Beethoven was in het algemeen razend op Haydn, en meldde later dat hij niets van hem had geleerd. Tegen de tijd dat Haydn in 1809 overleed, had de rijpe Beethoven zijn mentorschap echter volledig erkend.
- 10 van Beethovens naaste kennissen en vrienden
2 april 1800
Een succesvolle symfonische start
De première van Beethovens Symfonie nr. 1 in het Weense Burgtheater werd door een recensent omschreven als ‘het interessantste concert sinds lange tijd’. Beethoven werd al snel de meest gevraagde jonge musicus in Wenen, bewonderd om zijn opmerkelijke pianospel en, in het bijzonder, zijn improvisaties.
Hij was ambitieus, georganiseerd en sluw, en werkte hard om verkoopbare werken te produceren. Hij voelde zich ook op zijn gemak in de aristocratische salons van de stad en mengde zich in vorstelijke kringen, waarvan sommigen geloofden dat zijn ‘van’ aangaf dat hij van adellijke afkomst was. Onder zijn leerlingen bevond zich de jonge gravin Josephine Deym, geboren Brunsvik.
- 10 van de beste citaten over Beethoven
6 oktober 1802
Een pijnlijke realisatie
Beethoven trok zich in de zomer van 1802 terug in het dorp Heiligenstadt, waar hij achter de bakkerij logeerde. Zijn verblijf was bewogen, deels vanwege een aanvaring met zijn broer Karl, zijn zaakwaarnemer – ze belandden vechtend op straat – maar vooral omdat hij voor een crisis stond. Het was duidelijk, na jaren van toenemende angst en bezoeken aan artsen, dat hij zijn gehoor aan het verliezen was.
Aan het begin van oktober schreef hij een soort testament – in feite een lange brief aan zijn broers – dat vandaag de dag bekend staat als het Heiligenstadt Testament. Daarin onthulde hij dat hij zelfmoord overwoog, maar werd tegengehouden door een gevoel van verantwoordelijkheid voor zijn kunst: hij kon de wereld niet verlaten voordat hij alles wat in hem was naar buiten had gebracht.
- 10 van de beste opnamen die zijn uitgebracht in Beethovens 250ste jubileumjaar
9 juni 1804
De Eroica markeert een keerpunt
De besloten première van Symfonie nr.3, Eroica, vond plaats in het paleis van prins Lobkowitz in Wenen. Het betekende een belangrijk keerpunt. Nadat hij zijn vriend Franz Wegeler had verteld dat hij van plan was ‘het lot bij de keel te grijpen’, was Beethoven vastbesloten zijn oude leven en methoden achter zich te laten en een ‘nieuw pad’ te vinden.
De Eroica was oorspronkelijk bedoeld als een programmatische symfonie getiteld ‘Bonaparte’, hoewel Beethovens persoonlijke bewondering voor Napoleon als selfmade held niet zo goed viel in het hart van het Heilige Roomse Rijk.
Toen Napoleon zichzelf uitriep tot keizer van Frankrijk, was Beethoven bitter gedesillusioneerd. Hij vernietigde de opdracht en schreef in plaats daarvan: ‘Gecomponeerd om de nagedachtenis van een groot man te vieren’.
- Vijf van de beste minder bekende Beethoven-werken om te ontdekken
20 november 1805
Fidelio struikelt op zijn eerste avond
De omstandigheden hadden niet minder gunstig kunnen zijn voor de eerste opvoering van Beethovens opera Leonore in het Theater an der Wien, waar hij componist in (letterlijke) residentie was. Na Napoleons eerste invasie van Wenen waren de meeste waarschijnlijke toehoorders de stad ontvlucht, zodat de première werd bijgewoond door Franse soldaten en een handvol andere toeschouwers. De respons was niet enthousiast.
In de dagen daarna smeekten enkele van Beethovens vrienden hem het werk te herzien, waarbij de moeder van Prins Lichnowsky zelfs op de knieën ging om hem over te halen. Uiteindelijk stemde hij toe. Een opvoering van deze herziene versie in 1806 eindigde echter abrupt, toen Beethoven ervan overtuigd raakte dat het theater hem bedroog en hij de partituur terugpakte. De opera kreeg pas in 1814 zijn definitieve vorm, nu onder de nieuwe titel Fidelio.
- 10 componisten die door Beethoven waren geïnspireerd
oktober 1806
Uit de clinch met een koninklijke mecenas
Hoewel Beethoven financieel afhankelijk was van prinselijke mecenassen, had hij er bezwaar tegen dat hij werd gevraagd om op te treden bij hun sociale gelegenheden. Tegen het einde van een verblijf in het buitenpaleis van prins Lichnowsky in Silezië, probeerde zijn gastheer hem te dwingen op te treden voor een sociale bijeenkomst, mogelijk met Frans militair personeel. Beethoven stormde naar buiten, liep urenlang in de stromende regen en ging niet meer terug.
Hij had het manuscript van de Appassionata Sonata bij zich (dat nog steeds de watervlekken draagt). Er zijn vele prinsen, er is maar één Beethoven,’ schreef hij later. Hun relatie is nooit meer goed gekomen – maar later ging Lichnowsky vaak ongemerkt voor de deur van Beethovens appartement zitten om hem aan het werk te horen.
- Vijf essentiële werken van Beethoven
Februari 1807
De ouvertures van een componist worden afgewezen
Vier maanden na die verregende wandeling in Silezië werd de Appassionata Sonata naar de uitgevers gestuurd. Het was opgedragen aan Graaf Franz Brunsvik, een goede vriend van Beethoven en de broer van Josephine Deym. In 1804 was Josephine weduwe op 25-jarige leeftijd, met vier kleine kinderen. Beethoven had haar het hof gemaakt met een reeks hartstochtelijke liefdesbrieven.
Hij componeerde mogelijk de drie pianosonates Op. 31 voor haar, evenals het Andante favori. Uiteindelijk wees zij hem af, uit angst dat zij de voogdij over haar kinderen zou verliezen door met een gewone man te trouwen. Deze opdrachten kunnen afscheidsgeschenken zijn geweest.
- Hoe ging Beethoven om met zijn doofheid?
22 december 1808
Vier, vijf, zes… en meer
Waarom slechts één première opvoeren als het ook vier keer kan? Tijdens een benefietconcert in het Theater an der Wien dirigeerde Beethoven de wereldpremières van de Symfonieën nr. 5 en 6, plus het Pianoconcert nr. 4 (als solist) en de Koorfantasie; op het programma stonden ook delen van zijn Mis in C, de concertaria Ah, perfido en enkele piano-improvisaties. Het was een zeer koude avond, het concert duurde meer dan vier uur en tegen het einde was het grootste deel van het publiek vertrokken.
Niet lang daarna trok de Vijfde Symfonie echter de aandacht van de schrijver ETA Hoffmann, die schreef: ‘Beethovens muziek beroert de hefboom die horror, angst, ontzetting, pijn beheerst en wekt dat oneindige verlangen op dat de essentie is van de Romantiek.’
- Zes van de beste… Beethovens over het hoofd geziene werken
10 mei 1809
De terugkeer van Napoleon
Napoleons tweede invasie van Wenen zag zijn leger de stad belegeren met houwitsers; Beethoven, die naast de stadsmuren woonde in een flatgebouw genaamd het Pasqualatihaus, schuilde in de kelder van zijn broer Johann, kussens tegen zijn oren drukkend om te beschermen wat er nog over was van zijn gehoor.
Nadat Napoleon in 1805 Austerlitz had gewonnen, was het Heilige Roomse Rijk ontbonden en de Oostenrijkse munt ineengestort als gevolg van de Napoleontische oorlogen. Beethoven werd hierdoor ernstig getroffen; jarenlang was hij afhankelijk geweest van een toelage van een consortium van vorsten, waarvan sommige nu in gebreke bleven met betalingen en een van hen, prins Kinsky, overleed na een paardrijongeluk.
- Vijf van de beste opnamen van Beethovens sonatecycli
6 juli 1812
Beethoven stort zijn hart uit
Beethovens ‘Brief aan de onsterfelijke geliefde’ is kennelijk geschreven na een affaire, maar schijnbaar nooit verstuurd. De brief, gepassioneerd en intiem, werd geschreven in Teplitz na een bezoek aan Praag, waar Beethoven een avondafspraak op korte termijn annuleerde, mogelijk vanwege een verrassende ontmoeting. Hij noemde geen beoogde ontvanger. Bewijs van de identiteit van de vrouw is sindsdien onmogelijk gebleken, waarschijnlijk omdat Beethoven haar zorgvuldig beschermde.
In de loop der jaren zijn er hartstochtelijke argumenten aangevoerd voor verschillende personen, met name Josephine Deym (barones Stackelberg na haar hertrouwen in 1810) en Antonie Brentano (wier echtgenoot echter een goede vriend van Beethoven was). Antonie beviel in maart 1813 en Josephine begin april.
- Hoeveel symfonieën heeft Beethoven geschreven?
8 december 1813
De triomf van de Zevende
Tijdens een reusachtig concert aan de universiteit van Wenen dirigeerde Beethoven de wereldpremières van zijn Symfonie nr. 7 en de Slagsymfonie (of Wellington’s Victory), waarmee hij de Britse nederlaag van Napoleon in de Slag bij Vitoria vierde. Het concert, waarmee geld werd ingezameld voor de soldaten die gewond waren geraakt bij de Slag om Hanau, was een van zijn meest succesvolle.
Tijdens de repetitie mopperde het orkest dat de muziek moeilijk te spelen was. Beethoven deed de vermetele suggestie dat ze hun partijen mee naar huis moesten nemen om te oefenen. Dat deden ze, met prachtig resultaat. Onder de spelers bevonden zich talrijke supersterren, waaronder Ignaz Schuppanzigh (die het orkest leidde), Louis Spohr (viool) en Domenico Dragonetti (die de contrabassen leidde), terwijl Johann Nepomuk Hummel en Giacomo Meyerbeer hun vaardigheden op het slagwerk richtten. Beide symfonieën werden later uitgevoerd tijdens het Congres van Wenen.
- 10 van de beste bewerkingen van Beethovens muziek
15 november 1815
De strijd om de voogdij begint
Tijdens zijn dood aan tuberculose benoemde Beethovens broer Kaspar Karl van Beethoven de componist in zijn testament tot medevoogd over zijn zoon – die ook Karl heette – samen met Karls moeder, Johanna. Beethoven verafschuwde Johanna, die in 1811 was berecht, veroordeeld en gevangengezet wegens verduistering en laster. Daarom probeerde hij van meet af aan de voogdij over zijn neefje te krijgen.
In eerste instantie slaagde hij daarin, maar het juridische getouwtrek dat daarop volgde duurde vijf jaar en bezorgde alle betrokkenen veel leed. In de loop daarvan, in 1818, liet Beethoven – die de zaak had voorgelegd aan de Landrechte, de aristocratische rechtbank – per ongeluk doorschemeren dat zijn familie niet van adellijke afkomst was. De zaak werd overgedragen aan de Weense magistratuur voor gewone burgers.
- 10 van de beste Beethoven-referenties in de hedendaagse cultuur
27 december 1817
Een welkome aankomst uit Engeland
Toen John Broadwood uit Londen Beethoven eind 1817 een nieuwe fortepiano stuurde, het grootste en sterkste instrument dat hij tot dan toe bezat, was dat voor hem een cruciale stimulans om zijn tot dan toe grootste pianowerk te voltooien: de Sonate in Bes, op. 106, het Hammerklavier.
Beethoven had te kampen gehad met gezondheidsproblemen en emotionele problemen, veroorzaakt door de voortdurende situatie rond Karl en mogelijk de definitieve ineenstorting van de relatie met zijn ‘onsterfelijke geliefde’; zijn compositietempo had er ernstig onder te lijden. Deze machtige sonate, die zo’n 50 minuten duurde, leek hem te verjongen, nieuwe wegen in te slaan en de weg te wijzen naar zijn ‘late’ werken. Hij was inmiddels stokdoof.
- 10 van de beste Beethoven citaten
Herfst 1821
Gerekend en onherkenbaar
Gegeven om drie pianosonates te schrijven, had Beethoven de eerste, op. 109, al voltooid, maar werd vervolgens geconfronteerd met een nieuwe crisis van slechte gezondheid en depressie in de loop van 1821 die Opp. 110 en 111 ophield. De rest van het jaar componeerde hij weinig. Op een herfstdag maakte hij een wandeling langs het Donaukanaal, verloor de tijd uit het oog en bevond zich in het donker ver van huis, hongerig en moe.
Lokale bewoners klaagden dat een losbandig uitziende vreemdeling door hun ramen naar binnen had zitten gluren en de politie arresteerde hem als een zwerver. Zij weigerden te geloven dat hij werkelijk Ludwig van Beethoven was, totdat een universiteitsprofessor uit een nabijgelegen taveerne werd geroepen om hem te identificeren.
- 10 van de beste boeken over Beethoven
7 april 1824
Koormeesterwerken
De Missa Solemnis, Beethovens meest ambitieuze koorwerk, ging vlak voor Pasen in première in Sint-Petersburg, Rusland, onder auspiciën van zijn beschermheer prins Galitzin. De compositie ervan had veel van Beethovens tijd in beslag genomen van 1819-23 en het toonde hem, zoals altijd, enigszins onwillig om compromissen te sluiten over zijn immense eisen aan de zangers.
Een maand later, op 7 mei, vond de première plaats van zijn ‘Choral’ Symphony No. 9 in het Theater am Kärntnertor, Wenen. De componist werd verondersteld te dirigeren, maar kon de uitvoerenden voor hem niet horen en ging door met dirigeren nadat zij klaar waren. De alt-soliste, Caroline Unger, draaide hem zachtjes om, zodat hij de wilde ovatie kon zien die in de zaal plaatsvond.
- Vijf onvoltooide meesterwerken van Beethoven
Maart 1825
Een fuga te ver
Het Strijkkwartet in Bes groot op. 130 – het tweede van zijn laatste vijf – werd door Beethovens Schuppanzigh Kwartet in première gebracht en afgesloten met een gigantische fuga. Het werk werd redelijk goed ontvangen, maar de fuga werd door een criticus als “onbegrijpelijk, als Chinees” bestempeld. Karl Holz, de tweede violist van het Schuppanzigh Kwartet, zei tegen Beethoven dat de twee centrale delen wel werden geënscoord en de fuga niet; Beethoven reageerde boos en sprak zijn toehoorders uit met de woorden: “Kudde! Daarop vroeg de uitgever Artaria aan Holz om de componist over te halen een gebruiksvriendelijker laatste deel te schrijven. Buitengewoon genoeg stemde Beethoven daar de volgende dag al mee in, misschien omdat Holz hem verzekerde dat hij een mooie financiële vergoeding zou krijgen. De Grosse Fuge werd apart gepubliceerd als Op. 133.
- 10 beroemde Beethoven-fans
29 juli 1826
Karl probeert er een eind aan te maken
Toen Beethovens neef Karl de universiteitsleeftijd had bereikt, onthulde hij dat hij
in plaats daarvan in het leger wilde gaan. Beethoven was ontzet door deze keuze, en er ontstond een enorme ruzie tussen de twee. Na vele jaren van ruzie over zijn voogdij, kon Karl het niet meer aan. Vanuit Baden, even buiten Wenen, liep hij langs het prachtige Helenental naar de ruïne van het kasteel Rauhenstein en probeerde daar zichzelf neer te schieten.
Hij werd niet gedood, maar raakte gewond; en toen hij door de politie werd gevonden, vroeg hij om niet naar Beethovens huis te worden gebracht, maar naar zijn moeder, Johanna. Ondervraagd over zijn daden, legde hij de schuld vierkant bij zijn oom die hem te ver had gedreven. Dit was verwoestend voor Beethoven, wiens gezondheid al ernstig achteruit ging.
- 10 grote Beethoven vertolkers
Wanneer stierf Beethoven?
Beethoven stierf na een lange ziekte, waarschijnlijk sclerose van de lever, in het laatste van zijn vele huizen in Wenen, het Schwarzspanierhaus. Van de verschillende verslagen over zijn dood, is misschien wel het meest overtuigende dat waarin het nieuws kwam dat de uitgeverij Schott’s uit Mainz hem een kist Rijnlandse wijn had gestuurd waar hij zo van hield: “Te laat,” klaagde hij. Zijn begrafenis trok een menigte van 20.000 mensen, en onder de dragers bevond zich Franz Schubert.
Na Beethovens dood zochten zijn vroegere secretaris, Anton Schindler, en zijn vrienden Stephan von Breuning en Karl Holz in zijn appartement naar de bankobligaties die hij aan Karl had nagelaten. Daarbij ontdekten zij een lade met daarin miniatuurportretten van twee onbekende vrouwen, het Heiligenstadt Testament en de ‘Brief aan de onsterfelijke geliefde’.
Lees hier recensies over de nieuwste Beethoven-opnamen