Wat is congenitale bijnierhyperplasie?
Congenitale bijnierhyperplasie (CAH) is een groep erfelijke aandoeningen van de bijnier, kleine driehoekige organen die zich boven op de nieren bevinden en hormonen afscheiden. CAH wordt geassocieerd met tekorten in de enzymen die nodig zijn voor de productie van de steroïdhormonen cortisol en/of aldosteron.
In de bijnier wordt cholesterol omgezet in een precursor die pregnenolon wordt genoemd en vervolgens voltooien verschillende enzymen de productie van aldosteron, cortisol, en androgenen. Als een of meer van deze enzymen gebrekkig of disfunctioneel zijn, worden er onvoldoende hoeveelheden van de eindproducten geproduceerd. Omdat lage concentraties van cortisol leiden tot een verhoging van een hypofysehormoon dat de groei en hormoonproductie van de bijnieren stimuleert (adrenocorticotroop hormoon, of ACTH), neemt de bijnier in omvang toe (CAH). De toegenomen omvang en activiteit kunnen de blokkade van de cortisolproductie echter niet overwinnen. Andere stoffen (zoals 17-hydroxyprogesteron) die het defecte enzym niet nodig hebben, zullen in overmaat worden geproduceerd. De overgrote meerderheid van CAH gevallen is te wijten aan een tekort in het enzym 21-hydroxylase, dus dit type zal in dit artikel centraal staan.
Bij CAH kan het enzymtekort een daling van de cortisolconcentratie en/of aldosteron veroorzaken en, in sommige gevallen, een toename van androgenen, een groep “mannelijke hormonen”. Een teveel aan androgenen kan leiden tot de ontwikkeling van mannelijke geslachtskenmerken bij vrouwen (virilisatie), wat vaak al bij de geboorte wordt opgemerkt. De uitwendige geslachtsorganen van een babymeisje kunnen dubbelzinnig zijn: haar geslachtsorganen kunnen lijken op die van een jongen of ergens tussen die van een jongen en een meisje in liggen. Hoewel het een zeldzame aandoening is, is CAH de meest voorkomende oorzaak van ambigue uitwendige geslachtsorganen (genitaliën) bij pasgeborenen.
Mannetjes met deze aandoening zien er bij de geboorte normaal uit, maar kunnen in de vroege kinderjaren beginnen met het ontwikkelen van seksuele kenmerken van de puberteit. Vrouwen kunnen overbeharing op het gezicht en lichaam (hirsutisme) en andere mannelijke secundaire geslachtskenmerken ontwikkelen tijdens de kindertijd en de adolescentie en een onregelmatige menstruatie hebben. CAH kan ook leiden tot onvruchtbaarheid bij volwassenen.
CAH-enzymdeficiënties zijn het gevolg van mutaties in specifieke genen. Ze zijn autosomaal recessief, wat betekent dat er twee kopieën van de genmutatie nodig zijn, één geërfd van elke ouder, voordat een persoon door CAH wordt getroffen. Iemand met één kopie is drager, maar heeft doorgaans geen symptomen.
Over 90% van de CAH-gevallen is te wijten aan een 21-hydroxylase-deficiëntie, die wordt veroorzaakt door een mutatie in het CYP21A2-gen. De getroffen personen kunnen een klassiek (ernstiger) of niet-klassiek (minder ernstig) type hebben. Ongeveer 75% van de mensen met een klassieke deficiëntie zal een “zoutverspillende” vorm hebben die een verlaagd aldosterongehalte omvat en leidt tot een overmatig vochtverlies, een laag natriumgehalte en een hoog kaliumgehalte dat, wanneer ernstig, levensbedreigend kan zijn.
Het National Institute of Child Health and Human Development in de Verenigde Staten schat dat klassieke CAH wereldwijd ongeveer één op 15.000 baby’s treft, terwijl niet-klassieke CAH ongeveer één op 1.000 mensen treft. CAH kan bij mensen van alle etnische groepen voorkomen, maar komt vaker voor bij Asjkenazische Joden, Yupik Eskimo’s, en mensen van Spaanse, Slavische of Italiaanse afkomst.
Er zijn verschillende andere zeldzame erfelijke enzymgebreken die ook CAH kunnen veroorzaken. Hiervan is 11-bèta-hydroxylase-deficiëntie de meest voorkomende, die verantwoordelijk is voor ongeveer 5-8% van de CAH-gevallen, en 17-alfa-hydroxylase en 3-bèta-hydroxysteroïde dehydrogenase komen minder vaak voor. De verschijnselen en symptomen bij mannen en vrouwen met CAH hangen af van de enzymentekortkoming en de ernst van de tekortkomingen. Voor meer informatie over deze minder vaak voorkomende vormen van CAH, zie de links op de pagina Verwante pagina’s.