“Toen Marie Curie en haar man Pierre in 1903 de Nobelprijs voor natuurkunde wonnen, was hun oudste dochter Irène nog maar 6 jaar oud. Ze konden zich nauwelijks voorstellen dat Marie niet alleen een tweede Nobelprijs voor scheikunde zou winnen in 1911 – de eerste persoon ooit die de prijs twee keer in ontvangst mocht nemen – maar dat Irène en haar echtgenoot, Frédéric Joliot, in 1936 hun eigen Nobelprijs voor scheikunde mee naar huis zouden nemen. En in 1965 zou de echtgenoot van hun jongste dochter Ève, Henry Labouisse, de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst nemen namens UNICEF, de humanitaire organisatie die hij leidde. Dit is wat u moet weten over deze familie, die meer Nobelprijzen heeft dan welke andere ook.
Advertentie
Marie’s Nobelprijzen waren omstreden
Ze was de eerste vrouw die in Frankrijk promoveerde. De eerste vrouwelijke professor aan de Sorbonne. De eerste vrouw die de Nobelprijs won. De eerste die meer dan één Nobelprijs won (en tot op heden, de enige vrouw die meer dan één Nobelprijs won). En de eerste die op meer dan één wetenschappelijk gebied een Nobelprijs won.
Toch vond niet iedereen dat Marie het verdiende om het wetenschappelijke podium te delen met haar mannelijke collega’s. In 1903 werd de Nobelprijs voor natuurkunde toegekend aan Marie en haar man Pierre voor hun studie van straling, en aan Henri Becquerel voor zijn waarneming van spontane straling in uranium.
De leden van de Franse Academie van Wetenschappen nomineerden echter alleen Pierre en Becquerel voor de prijs. Marie werd pas opgenomen nadat Pierre Curie een aantal leden van het Nobelcomité ervan had weten te overtuigen dat ook zijn vrouw de eer verdiende. Tijdens de prijsuitreiking bagatelliseerde de voorzitter van de Zweedse Academie haar bijdragen en citeerde hij de Bijbel in zijn toespraak: “Het is niet goed dat de mens alleen is, ik zal een helper voor hem maken.”
Acht jaar later, in 1911, kreeg Marie als enige de Nobelprijs voor de Scheikunde, als erkenning voor haar ontdekking van radium en polonium en haar daaropvolgende onderzoek naar de aard van deze elementen. Zelfs toen, “waren er sommigen die geloofden dat Marie Curie de tweede Nobel in wezen kreeg voor hetzelfde werk en het niet verdiende,” zegt Naomi Pasachoff, auteur van “Marie Curie en de Wetenschap van Radioactiviteit.”
Advertentie
Pierre was Marie’s grote liefde – en grootste medewerker
Marie, die in 1867 werd geboren als Marya Sklodowska, ontmoette Pierre Curie in 1894 toen ze een baan aannam in Pierre’s lab. Pierre, toen een 35-jarige natuurkundige die kristallen en magnetisme bestudeerde, werd al snel verliefd op de 27-jarige Marie. Het jaar daarop trouwden ze.
“Hoewel Pierre enkele jaren ouder was, was het Marie die hun werk op het gebied van straling aanstuurde. Voor haar proefschrift begon ze voort te bouwen op het werk van Becquerel en de Duitse natuurkundige Wilhelm Röntgen, die kort daarvoor röntgenstraling had ontdekt. Marie veronderstelde uiteindelijk dat de mysterieuze doordringende stralen een eigenschap waren van de atomen van het element.
Pierre schortte zijn werk met kristallen op om Marie te helpen bij haar ontdekkingen. Zij begonnen de sterkte van de stralen te meten door een door Pierre ontwikkeld instrument aan te passen. Bij het bestuderen van een erts dat uranium bevatte, merkte Marie op dat het veel meer straling uitstraalde dan men van het element alleen zou verwachten. Bij het onderzoek naar de bron van de straling ontdekten zij twee nieuwe radioactieve elementen – radium en polonium, die Marie noemde naar Polen, haar geboorteland. Polonium was 400 maal radioactiever dan uranium.
Het tweetal was zeer toegewijd aan hun werk en aan elkaar. Maar slechts drie jaar nadat ze de Nobelprijs hadden gewonnen, kwam er een tragisch einde aan hun samenwerking toen Pierre werd overreden door een door een paard getrokken kar. Marie was er kapot van. “Uit alle verhalen blijkt dat Marie veel van haar man hield en overmand werd door verdriet, zozeer zelfs dat ze weigerde over Pierre te praten,” zegt Shelley Emling, auteur van “Marie Curie and Her Daughters: The Private Lives of Science’s First Family” in een e-mail interview.
In een biografie over Pierre die Marie in 1923 publiceerde, schreef ze: “Het is onmogelijk voor mij om de diepgang en het belang van de crisis uit te drukken die in mijn leven werd gebracht door het verlies van degene die mijn naaste metgezel en beste vriend was geweest. Verpletterd door de klap, voelde ik mij niet in staat de toekomst onder ogen te zien. Ik kon echter niet vergeten wat mijn echtgenoot soms zei, namelijk dat ik, zelfs zonder hem, mijn werk moest voortzetten.”
Advertentie
De Nobelprijzen maakten Marie tot een grote beroemdheid
Meer dan 150 jaar na haar geboorte is Marie Curie nog steeds een van de beroemdste vrouwelijke wetenschappers. Maar zelfs tijdens haar leven was de gereserveerde Marie een superster. “Ze was een gerenommeerd wetenschapper in een tijd dat er vrijwel geen vrouwen op dit gebied waren,” zegt Pasachoff. “Ze was een heldin, ze was een rariteit. In sommige opzichten was ze beroemd omdat ze beroemd was.”
In 1921 staken Marie en haar twee dochters de Atlantische Oceaan over op hun eerste reis naar Amerika, waar Marie werd overspoeld door fans en een koninginelijk onthaal kreeg. In New York werd op Marie getoast in het Waldorf Astoria, Carnegie Hall en het American Museum of Natural History, waar een tentoonstelling was gewijd aan haar ontdekking van radium. Universiteiten reikten haar eredoctoraten uit en president Warren G. Harding hield een evenement ter ere van haar in het Witte Huis.
“Tot die tijd hadden haar dochters geen idee dat hun moeder beroemd was,” zegt Emling. “Marie was niets dan nederig. Maar overal waar ze in Amerika kwamen, werden ze begroet door drommen verslaggevers en flitsende camera’s. Mensen wilden Marie’s handtekening. De meisjes waren stomverbaasd, net als Marie.”
Advertentie
Een tiener Irène gaf stralingscursussen
Marie was vastbesloten haar wetenschappelijk werk niet op te geven na de geboorte van haar dochter Irène in 1897. “Maar hoewel ze meedogenloos was in haar wetenschappelijke bezigheden, was ze ook toegewijd aan haar dochters,” zegt Emling.
“Het is waar dat ze niet in staat was om buitensporig veel tijd met haar kinderen door te brengen – wat betekende dat Marie’s schoonvader en anderen vaak voor hen zorgden – maar ze gaf wel het goede voorbeeld,” voegt Emling eraan toe. “En ze was zeer betrokken bij hun opvoeding, vooral na de dood van Pierre. Marie schreef haar meisjes bijvoorbeeld in op een coöperatieve school waar de ouders om de beurt de kinderen les gaven op hun vakgebied. (Marie doceerde natuurwetenschappen.)
“Naarmate de jaren verstreken, nam Irène de plaats van haar vader in als collega van Marie. Tijdens de Eerste Wereldoorlog koos Marie de tiener Irène uit om haar te helpen röntgenfoto’s naar het slagveld te brengen om gewonde soldaten te behandelen. Irène werkte naast haar moeder met mobiele röntgenapparatuur in veldhospitalen en speciaal uitgeruste voertuigen, die door de soldaten “petites Curies” werden genoemd.”
“Marie had zoveel vertrouwen in de kennis en capaciteiten van haar dochter dat ze Irène cursussen straling liet geven aan soldaten en verpleegsters,” zegt Pasachoff. “Dit was nog voordat Irène haar universitair diploma had behaald.”
Later werd Irène tijdens haar studie assistente van haar moeder in het Radium Instituut. Daar ontmoette Irène ingenieur Frédéric Joliot, een stagiair in Marie’s laboratorium, met wie ze in 1926 trouwde. In 1934 deed het echtpaar een baanbrekende ontdekking toen ze een manier ontdekten om kunstmatig radioactieve atomen te creëren in het lab. Het leverde hen het jaar daarop een gedeelde Nobelprijs voor scheikunde op, waarmee Irène en haar ouders de enige moeder-dochter en vader-dochter paren zijn die de prijs ooit hebben ontvangen. Net als haar moeder stierf Irene aan langdurige blootstelling aan straling.
Advertentie
“Geboren met zeven jaar verschil, konden Ève en haar oudere zus Irène niet meer van elkaar verschillen,” zegt Emling. “Irène was stil en leergierig, bleef liever thuis om een boek te lezen dan uit te gaan en te socialiseren. Ève was, door alle accounts, een echte schoonheid die genoot van een brede kring van vrienden.”
“In plaats van haar ouders te volgen in de wetenschappen, vond Ève succes als schrijfster. Haar bekendste werk was misschien wel “Madame Curie”, een biografie van haar moeder die ze schreef na de dood van Marie in 1934. Het boek werd een grote bestseller en bezorgde Ève literaire roem.
In een recensie in The New York Times noemde criticus Charles Poore “Madame Curie,” een biografie die het hart en de geest beroert door een fijn contrapunt van verstand en gevoeligheid, een groot verhaal dat voortreffelijk verteld wordt.”
“Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Ève buitenlandcorrespondent en reisde ze tienduizenden kilometers naar oorlogsfronten zoals Iran, Irak, India, China, Birma en Noord-Afrika,” aldus Emling. Daar verzamelde ze genoeg materiaal voor een tweede bestseller, “Journey Among Warriors.” “Toen Ève voor een boektournee in de Verenigde Staten aankwam – waar haar lachende gezicht in februari 1940 de cover van Time magazine sierde – werd ze begroet als een beroemdheid. Zij gaf lezingen en dineerde met Eleanor Roosevelt.”
Na de oorlog ging Ève zich toeleggen op humanitair werk. In 1952 wordt zij benoemd tot speciaal adviseur van de eerste secretaris-generaal van de NAVO. In 1954 trouwde zij met een Amerikaanse diplomaat, Henry Richardson Labouisse, die later uitvoerend directeur van UNICEF werd.
“Ève reisde namens UNICEF naar tientallen ontwikkelingslanden en haar onvermoeibare inspanningen leverden haar de titel First Lady van UNICEF op,” zegt Emling. In 1965, toen UNICEF de Nobelprijs voor de Vrede kreeg, was het Labouisse die de eer namens de organisatie in ontvangst nam – de vijfde persoon in de uitgebreide familie van de Curies die de prijs in ontvangst mocht nemen. Ève overleed in 2007 op de rijpe leeftijd van 102.
HowStuffWorks kan een kleine commissie verdienen aan affiliate links in dit artikel.
Originally Published: 3 mrt 2020
Advertentie