Met een scherpe, goed afgestelde handschaaf kan een houtbewerker flinterdunne schaafjes van hout schaven en toch een oppervlak van onovertroffen kwaliteit achterlaten. Daarom past dit eerbiedwaardige gereedschap – de schaaf gaat terug tot de Romeinse tijd – nog steeds in de hedendaagse werkplaats. En, onder de handschaven, staat de blokschaaf aan de top voor veelzijdigheid en gemak.
Het gebruik van een blokschaaf voelt bijna natuurlijk – en zeer ambachtelijk. Je houdt hem in één hand, zoals op de foto hieronder, met de afgeronde bovenkant van de ijzeren kap (zie de illustratie van de onderdelen van de schaaf, hieronder) in je handpalm. Wanneer u de schaaf naar voren duwt, drukt u ook de zool tegen het hout.
Een blokschaaf kan veel taken aan, waaronder enkele die moeilijk of onveilig zouden zijn om uit te voeren met elektrisch gereedschap. Met een blokschaaf kunt u:
- freesstrepen uitwissen. Vertrouw op de blokschaaf om de golvende machinale freessporen op timmerhout weg te vegen, zodat het satijnglad wordt. Na het zagen van uw onderdelen, verwijdert u de zaagsporen met een paar bewegingen van de blokschaaf.
- Vierkant maken van klein materiaal. Pak de blokschaaf om een stuk te schaven dat te klein is om veilig over uw schaafmachine te gaan. Klem de schaaf ondersteboven in uw bankschroef, en u kunt stukken schaven die nauwelijks groot genoeg zijn om vast te pakken, zoals hieronder te zien is.
- Schaaf een rand af. Gebruik het blokschaaf om randen af te schuinen of af te kanten, vooral bij korte of smalle stukken. Teken gewoon richtlijnen, zoals hieronder, en schaaf volgens deze richtlijnen. Voor het beste resultaat schaaft u de schaaf in meerdere stappen schuin over de rand. Met de hand schuin of afgeschuind schaven gaat vaak bijna net zo snel als machinaal schaven, rekening houdend met de insteltijd. En het is altijd stiller dan frezen.
- Schaaf op een lijn. Bij het zagen van een taps toelopend deel, zagen veel houtbewerkers graag iets buiten de lijn en schuren dan tot op de lijn. Maar met een blokschaaf tot op de lijn schaven geeft een mooier oppervlak en een zuiverder rand.
- Deurtjes en andere onderdelen monteren. Je hebt een klein kastje gebouwd en de deur opgehangen. Maar hij klemt een beetje. In plaats van de deur te demonteren en opnieuw te bewerken, markeert u gewoon de hoge plek en schaaft u die weg met uw blokschaaf. Als een projectonderdeel beter zou passen als het net iets smaller of korter was, kan de blokschaaf uitkomst bieden. WOOD® magazine’s meester vakman, Chuck Hedlund, slijpt zelfs platte timmermanspotloden met een blokschaaf. “Het is sneller, gemakkelijker en netter dan met een mes”, zegt hij. Zorg er wel voor dat je het grafiet eraf borstelt voordat je lichtgekleurd hout gaat schaven.
De blokschaaf dankt zijn handige formaat deels aan de ondiepe hoek tussen het blad – of ijzer – en de zool. Deze beddingshoek is meestal in de buurt van 20° voor blokschaven. Bij een bankschaaf is dat gewoonlijk ongeveer 45°.
Hoe dan ook, de snijkant van een blokschaaf raakt het hout onder ongeveer dezelfde hoek als die van een bankschaaf. (Zie de vergelijking van de snijkanten hieronder.) Dat komt omdat de schuine kant van het ijzer van de blokschaaf naar boven wijst. (Bij een blokschaaf is de hoek van de snijkant ten opzichte van het werk gelijk aan de beddingshoek plus de schuine hoek van het ijzer.)
Je vindt ook blokschaven met een beddingshoek van ongeveer 12°. Deze schaven met een lage hoek snijden gemakkelijker door hout, maar kunnen scheuren in de nerf veroorzaken. Sommige houtbewerkers geven de voorkeur aan blokschaven met een lage hoek voor werk aan de kopse kant van het hout.
Het afstellen komt elke schaaf ten goede, oud of nieuw. Bij een blokschaaf moet je twee belangrijke punten controleren: de vlakheid van de zool en de bedding van het ijzer.
Controleer de zool met een vel nat of droog schuurpapier met korrel 180 dat met de schurende kant naar boven op een vlak oppervlak wordt gelegd. (Een gietijzeren zaagtafel of een stuk glas is ook goed.) Trek het ijzer terug en wrijf de zool van de schaaf over het schuurpapier. Schaafplekken duiden op hoge plekken op de zool.
Om de zool vlak te maken, maakt u het schuurpapier nat en wrijft u er vervolgens met de schaafzool overheen. Wanneer de zool een gelijkmatig scuff patroon vertoont, is hij vlak. Polijst het, volgens dezelfde procedure met progressief fijnere schuurpapier korrels.
Om de bedding te controleren, verlengt u het ijzer. Inspecteer vervolgens de achterkant van de mond om te bepalen hoe stevig deze het ijzer ondersteunt. Als er spleten zijn tussen de achterkant van het ijzer en de achterkant van de mond, of als het ijzer schommelt in de keel, verwijdert u het ijzer en vijlt u de hoge plekken in het vlak voorzichtig weg. Controleer ook het kapje op volledig contact. Een stevige bedding helpt klapperen te voorkomen.
Slijp het ijzer tot een 25-30° afschuining. Plaats het in het lichaam van de schaaf, afschuining omhoog, het aangaan van de juiste inkeping over de tang op de regelaar, indien van toepassing. Centreer het ijzer in de keel, en installeer de ijzeren kap.
Breed de snijkant iets voorbij de zool. (Het bepalen van de juiste hoeveelheid uitsteeksel vergt wat trial and error; de dikte van een visitekaartje is een goed uitgangspunt). Maak het uiteinde vierkant met de mond, en draai dan de ijzeren kap vast.
Sommige blokschaven hebben een verstelbare mond. Om de lengte van de mondopening te regelen, draait u aan de voorste knop om het schuivende deel los te maken, en beweegt u de excentrische hendel. Over het algemeen is een kleinere opening geschikt voor fijner werk.
illustraties: Roxanne LeMoine; Lorna Johnson Foto’s: Wm. Hopkins; Hetherington Photography Geschreven door: Larry Johnston