Veel burgers nemen linkse standpunten in over economische kwesties en rechtse standpunten over culturele kwesties, maar er zijn maar weinig partijen die dat doen. Hoe reageren deze ‘links-autoritaire’ burgers op het ontbreken van partijen die bij hun standpunten passen? Op basis van een nieuwe studie stellen Sven Hillen en Nils Steiner vast dat links-autoritaire burgers minder vaak gaan stemmen, minder tevreden zijn over de democratie en minder vertrouwen hebben in politieke instellingen wanneer er geen levensvatbare links-autoritaire partij is.
Foto door Franck V. op Unsplash
Politiek wordt vaak beschreven in termen van ‘links’ en ‘rechts’. Toch volgen veel burgers geen samenhangende links-rechts ideologie, maar zijn ze links op sommige punten en rechts op andere. Wanneer geen enkele partij aansluit bij hun gemengde opvattingen over saillante politieke kwesties, is het voor dergelijke burgers moeilijk om tussen politieke partijen te kiezen. Het gevolg kan zijn dat zij gefrustreerd raken over de politiek en helemaal niet meer gaan stemmen.
In West-Europa en daarbuiten zijn er met name veel burgers die linkse opvattingen over economische kwesties combineren met rechtse, of ‘autoritaire’, standpunten over culturele kwesties. Deze “links-autoritairen” zijn voor herverdeling en marktregulering. Zij hechten echter ook aan een conservatieve moraal en culturele conformiteit en staan kritisch tegenover immigratie. Zoals politicologen die “arbeidersautoritarisme” bestuderen al lang geleden hebben opgemerkt, komt de combinatie van dergelijke standpunten vooral voor bij leden van de arbeidersklasse.
De afwezigheid van links-autoritaire partijen
De politieke partijen in West-Europa hebben echter zelden een links-autoritair standpunt ingenomen. We laten dit zien in figuur 1. De figuur toont de partijposities in een tweedimensionale beleidsruimte, bestaande uit een economische en een culturele conflictas, in 14 West-Europese landen in 2006. We hebben deze standpunten berekend op basis van een enquête onder wetenschappers van politieke partijen. Het kwadrant linksboven vertegenwoordigt economisch linkse en cultureel autoritaire standpunten. In de meerderheid van de landen (8 van de 14) is dit links-autoritaire kwadrant helemaal leeg. Bovendien hebben de partijen die zich in het links-autoritaire kwadrant bevinden meestal weinig zetels in het parlement (zoals aangegeven door de grootte van de cirkels). Bovendien zijn ze eerder gematigd op minstens één van de twee dimensies dan uitgesproken links-autoritair.
Figuur 1: Posities van politieke partijen in de tweedimensionale beleidsruimte in 2006
Links-autoritaire burgers bevinden zich dus vaak in de in het begin beschreven situatie: omdat geen enkele politieke partij hun specifieke combinatie van attitudes vertegenwoordigt, worden ze bij de keuze van een partij met afwegingen geconfronteerd. Ze moeten ofwel hun economische ofwel hun culturele belangen bevoorrechten, terwijl ze het andere moeten opofferen. Uit eerder onderzoek blijkt dat de stemkeuze van links-autoritaire politici afhangt van de vraag welke onderwerpen voor hen belangrijk zijn. In het verlengde van dit onderzoek waren wij geïnteresseerd in de gevolgen voor de opkomst bij verkiezingen en de tevredenheid met de politiek. We vermoedden dat – vanwege de kloof in partijaanbod – links-autoritairen minder zullen deelnemen aan verkiezingen en minder tevreden zullen zijn met de representatieve democratie en haar instituties.
Gevolgen voor opkomst en politieke tevredenheid
Om dit te onderzoeken, wendden we ons tot het pan-Europese publieke opinieonderzoek European Social Survey (ESS) uit 2008. Het omvat gegevens van 14 West-Europese landen. In de enquête werd gevraagd naar deelname aan de laatste nationale verkiezingen, tevredenheid met de democratie en vertrouwen in verschillende politieke instellingen. We onderzochten hoe verschillende posities in de tweedimensionale beleidsruimte samenhangen met deze uitkomsten, terwijl we controleerden voor een reeks factoren die van invloed zijn op stemdeelname en politieke tevredenheid.
Figuur 2 geeft de resultaten van onze statistische analyse weer. De figuur laat zien hoe de positie in de vier verschillende kwadranten van de beleidsruimte de opkomst en de politieke tevredenheid beïnvloedt. Om de figuur te begrijpen, moet worden opgemerkt dat de effecten moeten worden geïnterpreteerd in relatie tot de groep burgers die zich in het midden van de beleidsruimte bevindt. In vergelijking met deze referentiegroep hebben links-autoritaire burgers een lagere kans om aan nationale verkiezingen deel te nemen. De andere drie groepen onderscheiden zich niet van de referentiegroep. Eveneens in lijn met onze verwachting zijn links-autoritaire burgers minder tevreden met de democratie, en hebben zij minder vertrouwen in politici, partijen en parlementen dan alle andere groepen.
Figuur 2: Effecten van verschillende attitudecombinaties op opkomst en politieke tevredenheid
Noot: De grafiek toont de effecten van een positie in een van de vier kwadranten (met 95 en 83 procent betrouwbaarheidsintervallen, die statistische onzekerheid aangeven) in vergelijking met individuen die op ten minste één dimensie een centristische positie bekleden. Voor de opkomst toont de grafiek het (gemiddelde marginale) effect op de kans om te gaan stemmen. De andere schattingen geven het effect aan op de tevredenheid met de democratie en het vertrouwen, gemeten op een schaal van 0 tot 10. Voor meer informatie, zie het begeleidende artikel van de auteurs in het European Journal of Political Research.
Een interessante bijkomende observatie is dat rechts-autoritaire burgers (d.w.z. degenen met economisch en cultureel rechtse opvattingen) ook ontevredener zijn dan burgers uit het midden. Dit zou een weerspiegeling kunnen zijn van een over het algemeen slechtere vertegenwoordiging van autoritaire standpunten door concurrerende partijen. Radicaal-rechtse partijen zijn, als hun hardste pleitbezorgers, tegenwoordig in veel parlementen vertegenwoordigd, maar zitten vaak geïsoleerd en in de oppositie. Het zou er ook op kunnen wijzen dat autoritaire beleidsopvattingen worden gevormd door autoritaire persoonlijkheidskenmerken en waarden, die op zich al bijdragen tot een negatieve beoordeling van de democratie en haar instellingen. Hoe dan ook, het blijft een feit dat links-autoritaire politici nog minder tevreden zijn dan rechts-autoritaire politici. Wij schrijven dit verschil toe aan de links-autoritaire aanbodkloof. De bevindingen over het rechtssysteem in figuur 2 ondersteunen deze interpretatie: autoritairen hebben minder vertrouwen in deze niet-politieke instelling dan libertariërs, maar er is op dit punt geen verschil tussen links- en rechts-autoritairen.
De opkomst van de Finse Partij
Voor aanvullend bewijs dat lagere opkomstniveaus en politieke tevredenheid onder links-autoritairen inderdaad samenhangen met de afwezigheid van een succesvolle links-autoritaire partij, hebben we een casestudy uitgevoerd naar de opkomst van de Finse Partij met behulp van gegevens uit de Finse Nationale Verkiezingsstudie. De Finse partij (voorheen bekend onder de naam Ware Finnen, zie PS voor “Perussuomalaiset” in figuur 1) is een van de weinige partijen in West-Europa die een uitgesproken links-autoritair standpunt inneemt. We hebben gebruik gemaakt van de doorbraak van de partij in de Finse parlementsverkiezingen van 2011, waar de partij haar stemaandeel heeft kunnen vervijfvoudigen ten opzichte van de vorige verkiezingen in 2007 (van 4,1% naar 19,1%).
We vonden dat het negatieve verband tussen links-autoritaire standpunten en opkomst en politieke tevredenheid in grote mate afnam met de electorale doorbraak van de partij. De belangrijkste resultaten staan in figuur 3, waar we links-autoritaire politici vergelijken met individuen met andere combinaties van issue-posities. Wat opkomst betreft, vonden we in 2007 een negatief effect van de links-autoritaire attitudecombinatie. In 2011 is het effect statistisch niet meer te onderscheiden van nul. In plaats van zich te onthouden van stemming, waren links-autoritairen toen meer geneigd om op de Ware Finnen te stemmen. We keken ook naar de mening van individuen over de vraag of stemmen een verschil maakt – en kregen nog duidelijker resultaten. Terwijl links-autoritairen in 2007 vaker verklaarden dat stemmen geen verschil maakt, was dit in 2011 niet langer het geval.
Figuur 3: Effecten van de combinatie links-autoritair
Noot: De grafiek toont de effecten van een positie in het links-autoritaire kwadrant (met 95 en 83 procent betrouwbaarheidsintervallen, die statistische onzekerheid aangeven) in vergelijking met individuen met andere combinaties van politieke attitudes. De effecten geven aan hoe links in economische kwesties en autoritair in culturele kwesties de waarschijnlijkheid van de respectieve uitkomsten beïnvloedt. Voor meer informatie, zie het begeleidende artikel van de auteurs in de European Journal of Political Research.
Bredere lessen
Uit ons onderzoek blijkt dat burgers met economisch linkse en cultureel rechtse opvattingen minder stemmen en minder tevreden zijn met de politiek wanneer geen enkele partij hun opvattingen goed vertegenwoordigt over zowel economische als culturele kwesties. Partijen kunnen op hun beurt prikkels hebben om zich in de richting van deze kiezers te bewegen om hun stemmen aan te trekken, en zij kunnen hun beleidsvoorstellen combineren met een populistische toon die appelleert aan de politieke ontevredenheid onder deze burgers. Sommige van de radicaal-rechtse partijen in Europa hebben de laatste jaren zelfs links georiënteerde retoriek en voorstellen voor economisch beleid aangenomen, wellicht in een poging om kiezers uit de arbeidersklasse, die vaak rechts zijn als het gaat om culturele kwesties en links als het gaat om economie, beter tegemoet te komen.
Naast dit specifieke geval, belicht ons onderzoek een fundamentele uitdaging voor de representatieve democratie. Wanneer meerdere onderwerpen belangrijk zijn voor kiezers en wanneer zij standpunten over deze onderwerpen anders combineren dan een van de partijen, kan frustratie ontstaan over het partijaanbod en de politiek in het algemeen. Deze uitdagingen zouden zich ook wel eens kunnen voordoen in de hedendaagse Britse politiek, waar het voor kiezers niet gemakkelijk is om hun voorkeur voor Brexit en andere kwesties die hen na aan het hart liggen, via één enkele stem kenbaar te maken.
Dit artikel geeft de mening van de auteurs weer, en niet het standpunt van Democratic Audit. Het is gebaseerd op het tijdschriftartikel ‘The consequences of supply gaps in two-dimensional policy spaces for voter turnout and political support: The case of economically left-wing and culturally right-wing citizens in Western Europe’ in het European Journal of Political Research.
Over de auteurs
Sven Hillen is als predoctoraal onderzoeker verbonden aan het departement Politieke Wetenschappen, Vergelijkende Politiek, van de Johannes Gutenberg Universiteit Mainz, Duitsland.
Nils Steiner is als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan het departement Politieke Wetenschappen, Vergelijkende Politicologie, van de Johannes Gutenberg-Universiteit Mainz, Duitsland.