Als het gaat om het eten van fruit en groenten, hebben we allemaal de boodschap begrepen: het vereiste aantal is vijf. Meer is zelfs beter. De boodschap is zo alomtegenwoordig dat ze een eigen leven is gaan leiden, een faam die haar doel ver voorbijschiet. Als u boodschappen doet in een supermarkt of lunch koopt bij een keten als Pret a Manger, Eat, Boots of Marks & Spencer, zult u zien dat uw hoeveelheid groenten en fruit toeneemt terwijl u winkelt. Het volgt je door de gangpaden. Er is geen ontkomen aan. Verpakkingen van verwerkt en vers fruit en groenten zitten vol met stickers en smileys die adverteren hoeveel van de door de overheid aanbevolen vijf stuks per dag elk product levert. Acht spruitjes, 11 druiven, een pot fruitgelei. De etiketten zijn zo behulpzaam specifiek dat een goede gezondheid een kwestie van eenvoudig rekenen lijkt.
Maar op allerlei manieren kloppen de cijfers niet. Uit de vandaag gepubliceerde National Diet and Nutrition Survey blijkt dat 70% van de Britse volwassenen minder dan vijf porties fruit en groenten per dag eet, laat staan de zeven die vorige maand werden aanbevolen door onderzoekers van het University College London. De gegevens, verzameld door NatCen Social Research, laten een lichte daling zien in de groente- en fruitinname in alle leeftijdsgroepen behalve de 65-plussers tussen 2008 en 2012. Waarom heeft een campagne die zo bekend is geen resultaat opgeleverd?
Toen de regering in 2003 haar vijf-een-dag-programma lanceerde, wilde zij gezond eten net zo makkelijk maken als tellen op de vingers van één hand. Zij kwam tot het cijfer vijf door simpelweg de door de Wereldgezondheidsorganisatie aanbevolen dagelijkse minimumhoeveelheid van 400 gram fruit en groenten in een hapklare marketingboodschap te hakken. Het was ook een echo van de “vijf per dag – voor een betere gezondheid!”-campagne die in 1988 in Californië van start ging en later in de hele VS ingang vond. Die porties van 80 gram waren een soort hapjes voor de hersenen: licht verteerbaar. Ze beweerden nooit het hele verhaal te vertellen, alleen maar om mensen op weg te helpen. Het advies van de WHO en de Britse regering was altijd om er “minstens” vijf per dag te eten.
Sheela Reddy was de hoofdvoedingsdeskundige van het ministerie van Volksgezondheid, die de campagne 11 jaar geleden lanceerde. “We wilden het zo makkelijk mogelijk maken voor mensen om vijf per dag te halen,” zegt ze. “Nu, als ik erover nadenk, lijkt zelfs dat niet veel geholpen te hebben. Wat het Verenigd Koninkrijk betreft, hebben we wel een probleem met vijf per dag. We hebben het niet gedaan.” Ze zegt dat “het misschien de moeite waard is om de vijf-per-dag-boodschap te herzien” om vruchtensap uit te sluiten, “nu we weten dat het niet zo geweldig is” – wat zou leiden tot een nog grotere daling van de inname.
Probeer je even het officiële vijf-per-dag-logo voor te stellen. “Het was de bedoeling dat iedereen dat logo zou overnemen,” zegt Reddy. “Winkeliers, iedereen.” Maar tegenwoordig is het logo, met zijn spookachtige groene treden die vervagen naar geel, een trap naar zonnigere gezondheid, grotendeels afwezig bij de grote supermarktketens. In IJsland, een van de eerste ketens die het logo ondertekende, is het officiële logo alleen te vinden op een pak lente-uitjes (althans in het filiaal Mare Street in Hackney). Slechts een handvol fabrikanten – zoals Tropicana, Whitworth gedroogd fruit, Sunmaid rozijnen – blijven het logo op hun verpakkingen vermelden. Het officiële logo is uit het zicht verdwenen, en zijn verdwijning lijkt symbolisch, omdat het samenvalt met de verschuiving van de verantwoordelijkheid voor de campagne van het ministerie van Volksgezondheid naar Public Health England, en de opneming ervan in de bredere gezondheidscampagne Change4Life. Als gevolg daarvan is de macht verschoven naar fabrikanten en detailhandelaars. In de gangpaden van supermarkten floreert een onofficiële vijf-per-dag pictogrammenjungle.
Om het gebruik van haar officiële logo te sanctioneren, eist de regering van fabrikanten een cheque van £100 en een ondertekende belofte dat het product pure fruit- of groentemassa bevat zonder toevoeging van zout, vet of suiker. Er is geen productmonster nodig. Maar deze specificaties waren te streng voor de vele producten, van soepen tot pizza’s, die naast andere ingrediënten ook groenten en fruit bevatten. Het bedrijf waaraan de regering de licentiëring van het officiële logo heeft uitbesteed, NSF International, weigert te zeggen hoeveel aanvragen het ontvangt, maar uit de winkelrekken blijkt dat het aantal klein is. Wie heeft er immers een officieel logo nodig als je gewoon je eigen logo kunt bedenken? Twee jaar geleden riep Which? op tot het verwijderen van de vijf dagen per dag logo’s van producten die veel zout of suiker bevatten, onder verwijzing naar Heinz spaghetti hoepels. Maar vandaag de dag beloven zelfs de Heinz Peppa Pig pastavormen een van de dagelijkse vijf, met een “een van uw vijf per dag”-logo in dezelfde kenmerkende vorm als het Heinz logo – alsof vijf per dag is wat Heinz echt bedoelt.
In veel opzichten is de vijfmaal-dagen-campagne het slachtoffer geworden van haar eigen succes. De boodschap is groter geworden dan de eetgewoonten die men wilde veranderen. Want hoewel de meeste consumenten de doelstelling niet halen, is de boodschap bij iedereen bekend. Alison Lennox, een redactrice van het National Diet and Nutrition Survey, zegt dat “90% van de mensen op de hoogte is van de aanbeveling van vijf per dag”. In tegenstelling tot de meeste gezondheidscampagnes van de overheid, hebben de consumenten het begrepen. Maar de boodschap heeft groenten en fruit – vooral bereide of verwerkte groenten en fruit – verkoopbaar gemaakt. En door individuele fabrikanten en detailhandelaren speelruimte te geven, is er ruimte ontstaan waarin dubbelzinnigheid en onnauwkeurigheid kunnen gedijen.
“Het is een fenomenaal succesvolle campagne geweest voor de volksgezondheid,” zegt Nicole Rothband van de British Dietetic Association. “Het is zo goed begrepen, zo ingebed in de psyche, dat mensen grapjes maken over Opal Fruits en Jammy Dodgers als een van je vijf per dag. Ik vrees alleen dat het wordt uitgebuit en gemanipuleerd, niet zozeer gedevalueerd als wel verkeerd voorgesteld, zodat het uiteindelijk mensen begint te verwarren en ze de boodschap in twijfel beginnen te trekken. Mensen zijn in de war door de massa informatie die er nu is.”
De verwarring ontstaat op het moment dat consumenten etiketten beginnen te lezen. Hoewel deze bedoeld zijn om te voldoen aan de overheidsspecificatie van 80g portiegroottes, heerst er een enorme ongelijkheid. Bij Waitrose, een kiwi is een van je vijf per dag. Bij Marks & Spencer, moet je er twee eten. Er zijn discrepanties zelfs binnen dezelfde detailhandelaar. Bij M5387>S moet je twee handenvol bosbessen eten om een nieuwe portie te krijgen, maar als je het samengestelde pak frambozen/bosbessen koopt, is één voldoende. Bij Asda tellen zeven kerstomaatjes als één portie, maar bij Waitrose moet u er tien eten en bij M5387>S slechts drie. De berekening van deze laatste verdient geen onderzoek, aangezien de hele verpakking 220 gram weegt en 17 tomaten bevat, waardoor drie tomaten slechts de helft van de vereiste 80 gram zijn. Tesco verkoopt zelfs ontpitte pruimen van eigen merk die “de helft van één van je vijf per dag” beloven. Tomatenpuree adverteert met één theelepel voor één van je vijf porties: verleidelijk. Vijfmaal daags etikettering, kortom, is overal te vinden. (M&S zegt dat het bezig is met het bijwerken van de etikettering op de producten die in dit stuk worden genoemd en nieuwe etikettering “zal in de komende paar maanden verschijnen”.)
“Ik denk dat veel mensen nog steeds in de war zijn over de porties,” zegt Reddy. “Vroeger kregen we zoveel fabrikanten aan de lijn die zeiden: ‘We maken deze zakken aardbeien en bosbessen klaar. Hoe moeten we die etiketteren? “In de twee jaar voorafgaand aan de lancering van vijf porties per dag in 2003, heeft Reddy “veel werk verzet” op het gebied van portiegroottes. “Ik heb zelfs gekeken naar handschoenmaten,” zegt ze. Ze ging naar de British Standards Institution om te proberen te begrijpen wat een portie zou kunnen zijn. “Zij zeiden dat er geen standaard lepelmaat is. Lepels veranderen met de mode.”
Maar waarom zijn de verschillen tussen winkels zo groot? Stel dat een winkelier in een winkelcentrum buiten de stad ananas wil kopen om aan een van haar vijf porties per dag te voldoen. Eerst gaat zij naar Marks & Spencer en vindt voor £2 een pak bereid fruit, dat haar één van haar vijf porties per dag belooft – ook al omvat het 260g in feite meer dan drie porties. Vervolgens gaat ze naar Waitrose en ontdekt dat als ze hier haar gesneden ananas koopt, ze slechts acht stukken hoeft te eten om een portie fruit te hebben gegeten. Bij Asda kan zij voor 50 pence een klein schijfje ananas kopen, dat precies 80 g weegt, en één van haar vijf porties per dag. Bij al deze winkels staat op een hele verse ananas – de voordeligste aankoop – helemaal geen vijfmaal daags vermeld. Niet op het fruit – begrijpelijk – maar ook niet op het schap.
Detailhandelaren gebruiken de vijf-per-dag-etikettering routinematiger op producten met een hogere winstmarge – bereide vruchten en salades, verpakte groenten enzovoorts. Losse groenten en fruit – meestal de goedkoopste optie – worden zelden geëtiketteerd als een van je vijf per dag, of je nu bij Iceland of Tesco winkelt. Bij Waitrose is het verband tussen de duurdere producten en de vijf-per-dag-etikettering nog duidelijker.
Het goedkopere Essentials-assortiment van de winkel bevat bijna geen vijf-per-dag-etikettering. Een gewone sinaasappel die onder de Essentials-vlag wordt verkocht (voor £1,99 per zak), blijkt dus niet bij te dragen aan je dagelijkse hoeveelheid. Maar geef £3.19 uit aan een zak en één “pitloze zoete en uitzonderlijk sappige grote navelsinaasappel” zorgt voor één van je vijf porties. Misschien prijzen ze de bijvoeglijke naamwoorden ook per pond.
Intrigerend is dat de enige appels in het Essentials-assortiment die reclame maken voor vijf porties per dag, de roze dame-appels zijn. Met £3 per zak kosten deze £1.25 meer dan royal galas of braeburns, die geen vijf-per-dag voordelen adverteren. Wel, het zijn roze dames, en de roze dame is de meest chique appel in de winkelstraat. Of dit een toevallige of onbewuste anomalie is van de kant van Waitrose, is onmogelijk te weten. Waitrose zegt, net als M&S, dat dit assortiment wordt “geactualiseerd met vijf-per-dag berichtgeving”. Op dit moment kan de koopkrachtige consument echter bewuster zijn aanbevolen dagelijkse hoeveelheid fruit en groenten innemen.
etikettering is bedoeld om te verkopen, niet om te informeren. “Veel mensen denken dat 80 gram veel is”, klinkt Reddy verbijsterd. “Eigenlijk is 80 gram een kleine hoeveelheid.” Maar natuurlijk, hoe groter de hoeveelheid gehakt fruit in een pot, bijvoorbeeld, hoe hoger de winstmarge. Misschien is dat een van de redenen waarom mensen met lagere inkomens minder dagelijkse porties groenten en fruit consumeren. Uit onderzoek blijkt steevast dat deze consumenten moeilijker te bereiken zijn. En de etikettering van de supermarkten lijkt uitbundiger bij producten die een meerprijs hebben. Bij Pret a Manger, bijvoorbeeld, is er een duidelijke uitnodiging om meer te kopen. Voor £2,25 kunnen klanten twee porties fruit eten door bijvoorbeeld een pot gehakte meloen en bosbessen te kopen. Of betaal 54 p extra en upgrade naar drie porties.
Dit onderscheid lijkt misschien klein of onbeduidend, maar het is belangrijk omdat de vijf-per-dag-campagne heeft ingespeeld op de trend van een gladstrijken van voedsel. Jarenlang werd fruit gevierd als het ultieme gemaksvoedsel, maar nu proberen fabrikanten fruit in supragemakelijke vormen te gieten. Kinderen gaan naar school met gemuteerde fruitvormen in hun lunchtrommeltjes – fruitslierten, fruitvormen, fruitkauwtabletten – die gemaakt zijn van sap- en pureeconcentraat. Sommige hebben een alarmerend suikergehalte, maar toch beloven ze op de doos dat ze één van de vijf per dag leveren. Healthbars zoals Nakd passen in deze categorie en beloven één van je vijf per dag te leveren, op basis van de hoeveelheid gevriesdroogde dadelpasta die wordt gebruikt. “Alle groothandels hebben verschillende dehydratatieniveaus,” zegt Liz Tucker, een voedingsdeskundige die Nakd tot haar klanten rekent. “Het geeft je een indicatie van hoe klein de voedingsstoffen eigenlijk zijn. Het enige wat je doet, is het terugbrengen tot supplementgrootte.”
Vergeleken met het naar binnen slurpen van een paar fruitkauwtjes of het openbreken van een fruitreep, lijkt het eten van een appel – die moet worden gewassen – of een banaan – waarvan de verpakking niet in een zak past als je om je zakken geeft – te veel gedoe. We willen ons voedsel nu graag gladgestreken. En voor winkeliers en fabrikanten hebben de vijf-per-dag marketingstrategieën een manier geboden om onze liefde voor suiker de validatie van een campagne voor de volksgezondheid te geven.
Het probleem is dat het gladmaken van voedsel leidt tot een verhoogde calorieconsumptie. “Veel voedsel van plantaardige oorsprong wordt niet geweldig goed verteerd,” zegt Thomas Sanders, professor in voeding en diëtetiek aan het King’s College in Londen. “Door het zachter te maken, verhoog je de verteerbaarheid en haal je er meer calorieën uit. Als je het naar binnen kunt werken, wordt je dik. Je een weg banen door een tros druiven duurt vrij lang. Vergelijk dat eens met een handvol gedroogd fruit. De tijd die je nodig hebt om te eten is belangrijk, de handeling van het kauwen. Een van de dingen die we weten is dat mensen die hun voedsel naar beneden schrobben meer kans hebben om aan te komen.”
“Ik streef ernaar om mijn zeven per dag te doen zonder deze bewerkte dingen te eten die je beschrijft,” zegt Oyinlola Oyebode, hoofdonderzoeker van het UCL-rapport, dat de verbeterde voordelen van het eten van zeven-plus porties fruit en groenten per dag betoogde. Ze heeft een groenteschiller “als een puntenslijper” op haar bureau staan, samen met een zak wortelen, tomaten en radijsjes. Maar zelfs Oyebode, die zeven of meer porties fruit en groenten per dag eet zonder te hoeven tellen, twijfelt of de vijf-per-dag-boodschap moet worden veranderd.
“Er zijn nadelen aan het veranderen omdat de boodschap zo bekend is,” zegt ze. “Dan is er nog de vraag of een groot doel mensen ervan weerhoudt om überhaupt te eten. Er zijn goede aanwijzingen dat het eten van meer dan vijf porties per dag belangrijk is, maar ik weet niet of het veranderen van de boodschap de beste manier is om mensen daartoe aan te zetten.”
Misschien is het het beste om de etiketten te negeren en voor één dag je groenten en fruit te wegen. Het is een onthullende oefening: twee grote aardbeien, zes radijsjes, één gemakkelijke dunschiller (ondanks de vermelding van twee op de verpakking) vormen elk een portie. Vijf – of zelfs zeven – zijn misschien niet zo moeilijk te bereiken als je naar het voedsel kijkt, en niet naar de winstmarges.
{{topLeft}}
{{bottomLeft}}
{{topRight}}
{{bottomRight}}
{{/goalExceededMarkerPercentage}}
{{/ticker}}
{{heading}}
{{#paragraphs}}
{{.}}
{{/paragraphs}}{highlightedText}}
- Delen op Facebook
- Delen op Twitter
- Delen via E-mail
- Delen op LinkedIn
- Delen op Pinterest
- Delen op WhatsApp
- Delen op Messenger