Alai

Veel ouders en leerkrachten hebben moeite om een onderscheid te maken tussen specifieke leerstoornissen die van invloed zijn op lees- en schrijfvaardigheden. Deze verwarring wordt nog verergerd door het feit dat ze gelijkaardige namen hebben. Terwijl dyslexie traditioneel wordt geassocieerd met lezen, heeft dysgrafie invloed op schrijven. Beide zijn taalstoornissen die een kind kunnen laten worstelen in de klas, maar het zijn afzonderlijke aandoeningen met unieke neurologische en gedragsprofielen (1).

Kinderen met dysgrafie kunnen problemen hebben met lettervorming en woordafstand in het handschrift. Ze kunnen moeite hebben met schriftelijke uitdrukking, van het vertalen van ideeën in taal en het organiseren van hun gedachten, tot het correct gebruiken van grammatica, hoofdletters en interpunctie. Voor studenten met dyslexie zijn het vaak de Engelse spelling en het klinken van woorden bij het lezen die problematisch zijn.

Brain imaging studies met groepen dyslectische en dysgrafische individuen hebben verschillende patronen van fMRI functionele connectiviteit laten zien en gesuggereerd dat de integriteit van de witte en grijze hersenmaterie ook uniek is voor elke groep (2).

Het onderzoek heeft echter ook aangetoond dat beide aandoeningen vertragingen in de linker hersenhelft veroorzaken in vergelijking met kinderen die worden geclassificeerd als ’typische’ lezers en schrijvers (3). Wat de situatie nog ingewikkelder maakt is dat sommige kinderen zowel dyslexie als dysgrafie kunnen hebben. Het is ook mogelijk dat een leerling worstelt met ADHD en dysgrafie.

Bedenk dat elke leerling uniek is en dat geen twee individuen dezelfde set of ernst van symptomen zullen hebben. Afhankelijk van de moeilijkheden die een kind ervaart, kunnen aanpassingen in de klas en strategietraining helpen.

Phonics en training met zichtwoorden kan de leesvaardigheid bij dyslexie verbeteren en bepaalde dyslexie-vriendelijke lettertypen kunnen gedrukte woorden gemakkelijker te lezen maken. Voor leerlingen met dysgrafie kan het nuttig zijn om alternatieven voor handschrift te verkennen, zoals kinderen leren om op een computer te touch-typen.

Hoe vroeger een specifiek leerprobleem wordt aangepakt, hoe beter, omdat kinderen met taalgebaseerde leerproblemen die niet worden gediagnosticeerd, snel achterop kunnen raken bij hun leeftijdsgenoten. Ze lopen ook het risico een laag gevoel van eigenwaarde te ontwikkelen en een negatieve houding ten opzichte van school en leren, die hen tot ver in de volwassenheid kan achtervolgen.

Dyslexie

De Britse Dyslexie Vereniging legt uit dat “Dyslexie een verborgen handicap is waarvan gedacht wordt dat ongeveer 10% van de bevolking erdoor getroffen wordt, 4% in ernstige mate.” Dyslexie is geen maatstaf voor intelligentie, het is gewoon het resultaat van verschillen in de manier waarop de hersenen taal verwerken. In feite zien veel mensen hun dyslexie als een van hun grootste sterke punten.

Het is zelfs in verband gebracht met out of the box denken, creativiteit en verbeterde probleemoplossende vaardigheden. Desalniettemin veroorzaakt de meest voorkomende vorm van dyslexie ook problemen met het herkennen van de klanken waaruit woorden bestaan, wat kan leiden tot problemen met lezen en spellen. Dit is het resultaat van problemen met het fonemisch bewustzijn of het vermogen om spraak te segmenteren in de samenstellende klanken.

Spelling in het Engels wordt verder bemoeilijkt door de ondoorzichtigheid van de taal. Woorden worden niet altijd gespeld zoals ze klinken en er zijn veel uitzonderingen op de regels.
Lees meer over dyslexie sterke punten, spelling in het Engels en het helpen van leerlingen met dyslexie.

Wat is dysgrafie?

Dysgrafie kan van invloed zijn op het vermogen van een kind om letters te vormen in schrift. Het kan ook invloed hebben op hun schriftelijke uitdrukkingsvaardigheid en hun vermogen om ideeën in taal om te zetten. Kinderen met dysgrafie kunnen onleesbaar geschreven werk produceren. Letters kunnen misvormd zijn en woorden kunnen over een pagina worden geschreven zonder aandacht voor regel- en kantlijnafstand.

Helaas zijn er veel minder onderzoeken naar dysgrafie dan naar dyslexie (4), zodat er minder bekend is over de oorzaken. Gezien de cognitieve belasting die schrijfactiviteiten veroorzaken voor kinderen met dysgrafie, kunnen leerlingen zich gefrustreerd voelen tijdens activiteiten in de klas. Zij kunnen de inhoud van de les missen door problemen met het maken van aantekeningen. Zoals het geval is voor veel leerlingen met specifieke leerstoornissen, geven de prestaties op schriftelijke quizzen en examens mogelijk geen accurate weerspiegeling van de kennis van het kind.

Lees meer over strategieën voor personen met dysgraphia.

Wat dyslexie en dysgraphia gemeen hebben

Studenten met dyslexie en leerlingen met dysgraphia produceren regelmatig schriftelijk werk dat onder hun vaardigheidsniveau ligt. Het kan nogal rommelig zijn en moeilijk te lezen. Woordenschat gebruik en spelling vaardigheden kunnen slecht zijn in vergelijking met hun leeftijdsgenoten. Leerlingen kunnen ook activiteiten vermijden waarbij lezen en schrijven een rol spelen, en kunnen een gebrek aan zelfvertrouwen en een laag gevoel van eigenwaarde ontwikkelen.
Wanneer de spelling bijzonder problematisch is, kan dyslexie de vloeiendheid van de schriftelijke uitdrukking van een kind op dezelfde manier beïnvloeden als dysgrafie dat doet. Het kan ook invloed hebben op de manier waarop ze informatie organiseren binnen alinea’s en in de compositie als geheel. Bovendien worstelen sommige leerlingen met dyslexie met visuele dyslexie, die de lettervorming kan onderbreken en de symptomen van dysgrafie kan nabootsen. Lees meer over de verschillende soorten dyslexie en hoe u dyslexie kunt onderscheiden van visuele verwerkingsproblemen.

Herkennen van schrijfgerelateerde specifieke leerstoornissen

Het is belangrijk om taalstoornissen die van invloed zijn op het schrijven te herkennen voordat ze een negatieve invloed hebben op het zelfvertrouwen en het gevoel van eigenwaarde van een kind. Hier zijn enkele dingen om op te letten:

Onhandige houding en greep bij het schrijven

Wanneer schrijfproblemen het gevolg zijn van een slechte spiercontrole of coördinatie van de fijne motoriek, zoals bij dysgrafie en dyspraxie, kan de fysieke handeling van het vastpakken van schrijfgerei pijnlijk zijn. Leerlingen kunnen hun armen en polsen op een ongebruikelijke manier vasthouden. Leerkrachten zien ook dat ze ongelijkmatig druk uitoefenen op donkere en lichtere stukken tekst of dat het papier onder hen vandaan glijdt en over het bureau beweegt. Dyspraxie wordt eigenlijk niet geclassificeerd als een leermoeilijkheid, maar het kan leerlingen op dezelfde manier beïnvloeden als dysgrafie.

Geschreven werk weerspiegelt geen kennis of vaardigheid

Als een leerling consequent onderpresteert in schriftelijke oefeningen, kan dat een teken zijn van een specifieke leermoeilijkheid. Een kind kan een beperkte reeks woorden gebruiken die niet overeenkomt met zijn gesproken woordenschat of hij kan zichzelf niet schriftelijk uitdrukken en antwoorden geven op dezelfde manier als hij mondeling kan.

Inconsistent gebruik van spelling, hoofdletters of interpunctie

Het kan frustrerend zijn dat een leerling woorden de ene dag correct spelt en de volgende dag niet, maar dit kan een aanwijzing zijn dat er sprake is van een leermoeilijkheid. Inconsistente spelling komt vaak voor bij dyslexie. Het verkeerd gebruiken van hoofdletters kan ook een teken zijn van dysgrafie of visuele verwerkingsstoornissen en is soms gerelateerd aan moeite met het vormen van kleine letters. Leer meer over het schrijven van hoofdletters versus kleine letters.

Mijden van huiswerk en schriftelijke opdrachten

Een van de meest voor de hand liggende tekenen van schrijfproblemen is een weigering om huiswerk te maken of te gaan zitten om schriftelijk werk te componeren. Leerlingen kunnen overdreven zenuwachtig of angstig zijn voordat ze gaan schrijven en ze kunnen zich gedragen of weigeren mee te werken. Merk op dat kinderen die worstelen met aandachtsproblemen, zoals kinderen met ADHD of ADD, moeite kunnen hebben om te beginnen met schrijven en baat kunnen hebben bij brainstormactiviteiten om hen op gang te helpen.

Negatieve houding ten opzichte van school

Het hebben van een negatieve houding ten opzichte van school en leren kan een teken zijn dat er sprake is van een leermoeilijkheden. Kinderen kunnen zich in verlegenheid gebracht voelen ten overstaan van hun medeleerlingen, omdat ze tekortkomingen ervaren bij het schrijven, spellen of lezen. Ze kunnen zich schamen, geen zelfvertrouwen hebben en een gevoel van lage eigenwaarde hebben. Bovendien kunnen zij niet goed in staat zijn om deze gevoelens te uiten door middel van schriftelijke uitdrukking en het schrijven van dagboeken. Daarom is het zo belangrijk om vroegtijdig een leermoeilijkheid vast te stellen en de juiste aanpassingen in de klas te bieden.

Lees meer over het herkennen van de tekenen van dysgrafie bij kinderen.

5 Tips voor leerkrachten

Hier zijn enkele dingen om in gedachten te houden bij het werken met kinderen en oudere leerlingen die dysgrafie en/of dyslexie hebben.

1. Let op het tijdstip van de dag. Plan schrijfactiviteiten niet aan het eind van de dag, na de lunch of op een ander tijdstip waarop leerlingen met specifieke leerstoornissen waarschijnlijk moe zijn en moeite hebben zich te concentreren. Voor leerlingen met dyslexie en dyspraxie kunnen lezen en schrijven bijzonder vermoeiend zijn, en dit is nog meer het geval als ze al moe zijn.

2. Blijft u uw schrijftaak kort. In geval van ernstige dysgrafie vinden leerlingen het schrijven cognitief vermoeiend. Het kan helpen om de hoeveelheid tekst die ze moeten produceren te beperken. Plan minder tijd in voor het schrijven en/of zorg voor regelmatige pauzes zodat leerlingen kunnen opstaan en door de kamer kunnen lopen.

3. Focus op kwaliteit in plaats van kwantiteit. Elk woord telt voor een leerling die moeite heeft met schriftelijke uitdrukking. Beoordeel hen op de kwaliteit in plaats van de hoeveelheid tekst die ze produceren, zodat ze hun aandacht kunnen richten op het nalezen van hun werk.

4. Sta toe dat examens mondeling worden afgelegd. Als lezen en schrijven een probleem vormen, geeft een mondeling examen vaak een nauwkeuriger beeld van de kennis van een kind en stelt het hem in staat beter te laten zien wat hij heeft geleerd. Bovendien kunnen dysgrafische leerlingen die goed kunnen lezen, het beter doen met meerkeuzevragen dan met korte-antwoordvragen.

5. Leer tikken met de vinger. Het juiste typeprogramma kan de kennis van de fonetiek versterken en het spiergeheugen in de vingers aanwenden om dyslectische leerlingen te helpen met spelling. Schrijven op de computer kan ook de fysieke belasting van handschrift voor kinderen met dysgraphie wegnemen. Bovendien biedt het toegang tot spellingcontrole, grammatica en schema’s. Een multisensoriële aanpak van het typen kan bijzonder effectief zijn voor leerlingen die worstelen met taalstoornissen.

Lees meer over veel voorkomende handschriftproblemen bij kinderen en het helpen van leerlingen bij het ontwikkelen van sterke schrijfvaardigheden.

Lees meer

TOP TIP: Touch-type Read and Spell is een multisensoriële touch-typecursus die is ontworpen om leerlingen met dyslexie en dysgrafie te helpen hun lees- en schrijfvaardigheid te verbeteren.

Diagnosticeren van dyslexie en dysgrafie

Wanneer een kind worstelt met lees- en schrijfvaardigheid, kan dit een spiraaleffect hebben en van invloed zijn op alle leergebieden. Lezen en schrijven zijn vereist in alle vakken en als dyslexie of dysgrafie niet zijn gediagnosticeerd, kan een kind dat rommelig werk inlevert met slechte spelling, interpunctie en organisatie te horen krijgen dat het “lui” is of gewoon niet “hard genoeg probeert.”

Dit is vooral tragisch wanneer leerlingen met leermoeilijkheden extra tijd en moeite aan een opdracht hebben besteed, maar geen verbetering in de prestaties zien. Het geven van extra aanmoediging en het vinden van nieuwe manieren om leerlingen te motiveren kan kinderen met specifieke leermoeilijkheden de steun geven die ze nodig hebben om hun volledige potentieel in de klas te bereiken.

Hoe zit het met dyspraxie en visuele verwerkingsstoornissen?

Dyspraxie wordt gekenmerkt door problemen met de fijne motoriek. Het kan het voor leerlingen moeilijk maken om een schaar te gebruiken en een pen of potlood vast te houden bij het schrijven. Soms kan het helpen om een dikkere pen te gebruiken. Net als bij dysgrafie kan een pijnlijk handschrift een frustrerende ervaring zijn die kinderen ervan weerhoudt zich te concentreren op de inhoud van hun compositie. Het leidt ook af van de aandacht voor spelling en interpunctie.

Visuele verwerkingsstoornissen onderbreken de verwerking van visuele informatie door de hersenen, waaronder geschreven taal, en kunnen resulteren in onregelmatig gevormde letters en woorden, zoals bij dysgrafie.

Lees meer in deze artikelen over dyspraxie vs. dyslexie en visuele verwerkingsstoornissen.

Deel uw verhaal met ons

Heeft u ervaring met het lesgeven of opvoeden van kinderen die worstelen met taalstoornissen die het schrijven beïnvloeden? Hoe ontdekte u voor het eerst dat er een probleem was? Deel uw advies over het ondersteunen van leerlingen in de commentaren hieronder. We horen graag van u!

1) Berninger, V., Richards, T. & Abbott, R. (2015). Differentiële diagnose van dysgrafie, dyslexie en OWL LD: behavioral and neuroimaging evidence. Reading and Writing, 28(8), 1119-1153.
2) Richards, T. L., Grabowski, T.J., Boord, P., Yagle, K., Askren, M., Mestre, Z., Robinson, P. Welker, O., Gulliford, D., Nagy, W. & Berninger, V. (2015). Contrasterende hersenpatronen van schrijfgerelateerde DTI parameters, fMRI connectiviteit, en DTI-fMRI connectiviteit correlaties bij kinderen met en zonder dysgrafie of dyslexie. NeuroImage: Clinical, 8, 408-421.
3) Mather, D. (2003). More than written language difficulties in common. Journal of Learning Disabilities, 36(4), 307-317.
4) Dohla, D. & Heim, S. (2016). Ontwikkelingsdyslexie en dysgrafie: wat kunnen we van het een leren over het ander? Frontiers in Psychology, 6.

.