Solaire en maansverduisteringen – astronomische gebeurtenissen die plaatsvinden wanneer de Aarde, de Zon en de Maan op één lijn staan – hebben een belangrijke plaats ingenomen in de geschiedenis van de mensheid. Verduisteringen waren een lust voor het oog en werden vaak gezien als bovennatuurlijke verschijnselen. Ze stelden oude beschavingen ook in staat om verfijnde kalenders te ontwikkelen, overtuigden Aristoteles ervan dat de aarde rond was en hielpen Einstein om zijn relativiteitstheorie te bewijzen.
Typen verduisteringen
Een zonsverduistering vindt plaats wanneer de maan tussen de aarde en de zon doorschuift en het zicht op de zon geheel of gedeeltelijk blokkeert. Wanneer de Maan direct achter de Aarde in haar schaduw staat, is er sprake van een maansverduistering.
Een totale zonsverduistering gebeurt wanneer de Maan de zonneschijf volledig bedekt. Tijdens een totale zonsverduistering kan de hemel overdag kort donkerder worden en kan de temperatuur dalen. Een totale zonsverduistering duurt soms maar een paar minuten. Het zijn zeldzame gebeurtenissen op een bepaalde plaats, omdat de schaduw van de Maan klein is in verhouding tot de grootte van de Aarde en een smal pad over het aardoppervlak aflegt.
Tijdens een totale maansverduistering wordt de Maan roodachtig van kleur, omdat het enige licht dat wordt gezien door de schaduw van de Aarde wordt gebroken. Totale maansverduisteringen worden ook wel bloedmanen genoemd.
Historische verduisteringen
November 30, 3340 v. Chr.: Een serie cirkel- en spiraalvormige rotstekeningen bij het Loughcrew Megalithic Monument in County Meath, Ierland, komen vermoedelijk overeen met een totale zonsverduistering die op die datum in de regio te zien was. De ontdekking van verkoolde menselijke beenderen onder een stenen bekken in het monument maakt het mysterie van deze plaats alleen maar groter.
October 22, 2134 v. Chr.: Een van de vroegste zonsverduisteringsverslagen staat in de Shu Ching, een oud Chinees documentenboek. De oude Chinezen geloofden dat een zonsverduistering het resultaat was van een grote draak die de zon opat. Het was de taak van twee koninklijke astronomen, Hsi en Ho genaamd, om dergelijke gebeurtenissen te voorspellen, zodat de mensen pijl en boog konden voorbereiden om de draak af te weren. Zij verzaakten echter hun plicht om zich te bezatten en werden daarom door de keizer onthoofd.
Mei 28, 585 v. Chr.: Volgens de oude Griekse historicus Herodotus bracht een totale zonsverduistering een onverwacht staakt-het-vuren teweeg tussen twee strijdende naties, de Lydiërs en de Meden, die al vijf jaar vochten om de controle over Anatolië (het huidige Turkije). Tijdens de Slag bij Halys, ook bekend als de Slag van de Eclips, werd de hemel plotseling donker toen de zon achter de maan verdween. De soldaten interpreteerden het onverklaarbare fenomeen als een teken dat de goden wilden dat het conflict zou eindigen, legden hun wapens neer en onderhandelden over een wapenstilstand.
August 27, 413 B.C.: Op het hoogtepunt van de Peloponnesische Oorlog, een decennialange strijd tussen Athene en Sparta, waren de Atheense soldaten verwikkeld in een verliezende strijd om de Syracusiërs van Sicilië te verdrijven. Hun bevelhebber, Nicias, beval een tijdelijke terugtocht.
Toen de troepen zich gereed maakten om naar huis te varen, vond echter een maansverduistering plaats, die de zeer bijgelovige Nicias ertoe aanzette het vertrek uit te stellen. De Syracusiërs maakten van het uitstel gebruik om een nieuwe aanval uit te voeren, waarbij ze de Atheners overrompelden en hun bolwerk in de Middellandse Zee verzwakten. Volgens veel historici markeerde de nederlaag op Sicilië het begin van het einde van de Atheense overheersing.
29-32 n.Chr: Volgens de christelijke evangelies werd de hemel donkerder na de kruisiging van Jezus. Sommige verslagen suggereren dat de gebeurtenis samenviel met een zonsverduistering. Historici hebben astronomische verslagen van zonsverduisteringen in de jaren 29 of 32 na Christus gebruikt om te proberen de dood van Jezus te lokaliseren.
Mei 5, 840: Lodewijk de Vrome, de derde zoon van Karel de Grote, erfde een enorm rijk in het huidige Frankrijk toen zijn vader in 814 stierf. Zijn heerschappij werd gekenmerkt door dynastieke crises en hevige rivaliteit tussen zijn zonen. Lodewijk, een diep religieus man die zijn bijnaam verdiende door boete te doen voor zijn zonden, werd naar verluidt doodsbang voor een naderende straf van God nadat hij getuige was geweest van een zonsverduistering. Volgens de legende stierf hij kort daarna van angst, en stortte zijn gebroken koninkrijk in een burgeroorlog die pas eindigde met het historische Verdrag van Verdun in 843.
Februari 29, 1504: Twaalf jaar na zijn gedenkwaardige landing in San Salvador was Christoffel Columbus de Midden-Amerikaanse kust aan het verkennen toen houtwormen zijn schip aanvielen, lekkages veroorzaakten en hem dwongen een noodstop te maken in Jamaica. Hij en zijn bemanning brachten daar meer dan een jaar door in afwachting van hulp. De inheemse bevolking van het eiland verwelkomde de mannen en bood hen voedsel en onderdak aan, maar zij sneden hun voorraden af toen enkele bemanningsleden van Columbus van hen begonnen te stelen.
Hopend indruk te maken op zijn gastheren en hun steun terug te winnen, raadpleegde Columbus de almanak die hij had meegebracht en las over een komende totale maansverduistering. Hij vertelde de Jamaicanen dat de goden ongelukkig met hen waren omdat ze geen hulp hadden geboden en dat ze hun afkeuring zouden tonen door de maan een bloedrode kleur te geven. De eclips voltrok zich volgens plan, en de verbaasde Jamaicanen beloofden Columbus en zijn bemanning weer te eten te geven.
Wetenschappelijke ontdekkingen
Wetenschappers hebben eclipsen al sinds de oudheid bestudeerd. Aristoteles merkte op dat de schaduw van de aarde een cirkelvorm heeft als hij over de maan beweegt. Hij stelde dat dit moest betekenen dat de aarde rond was.
Een andere Griekse astronoom, Aristarchus genaamd, gebruikte een maansverduistering om de afstand van de maan en de zon tot de aarde te schatten. Doordat de maan tijdens een totale zonsverduistering de zonneschijf bedekt, konden de oude Grieken ook de corona van de zon beschrijven – de aura van licht die de zon omgeeft.
Wetenschappers hebben ook in recentere tijden eclipsen gebruikt om ontdekkingen te doen. Op 29 mei 1919 testte Sir Arthur Eddington de algemene relativiteitstheorie van Albert Einstein tijdens een totale zonsverduistering. Einstein had getheoretiseerd dat massieve objecten vervormingen in ruimte en tijd veroorzaakten. Eddington bevestigde dat sterlicht rond de zon boog door de positie van bepaalde sterren ten opzichte van de eclips te meten.
Bekijken van eclipsen
Op 21 augustus 2017 zal een totale zonsverduistering de Verenigde Staten van kust tot kust doorkruisen. Kijkers in het directe pad van de eclips zullen een totale zonsverduistering ervaren, terwijl mensen buiten het directe pad een gedeeltelijke eclips zullen zien.
Direct naar de zon kijken zonder oogbescherming tijdens een zonsverduistering kan oogletsel veroorzaken. Er zijn echter manieren om veilig een zonsverduistering te bekijken.
DIY pinhole “camera’s” stellen kijkers in staat om de voortgang van de maan over een projectie van het oppervlak van de zon te volgen, terwijl speciale zonne-viewing of eclipsbrillen het veilig maken voor de drager om direct naar de zon te staren.