Alai

2001: A Space Odyssey

Ik had 2001: A Space Odyssey in de loop der jaren twee keer op 70mm gezien voordat ik de “ongerestaureerde” print ging zien die nu in beperkte oplage wordt uitgebracht. Christopher Nolan gaf de première van deze nieuwe print in Cannes, en zijn interview met Eric Hynes is nuttig om te begrijpen wat de gedachte achter deze heruitgave is. Toch heb ik nog niemand gelezen die echt uitlegt wat Nolan heeft gebaard, wat ongelooflijk specifiek is.

Nolan’s uitleg is dat hij terug is gegaan naar het originele camera negatief om te komen met een afdruk die lijkt op wat het allereerste publiek dat 2001 zou hebben bekeken zou hebben gezien. Dat is niet helemaal juist, want de 21 minuten die Kubrick er na die rampzalige première uitknipte, zijn er niet aan toegevoegd. Met dat voorbehoud, een praktisch gevolg van Nolan’s project is dat deze glimmende nieuwe 70mm prints van 2001, die er in vele opzichten prachtig uitzien, opzettelijk de gebreken hebben behouden waarvan ik veronderstel dat het premièrepubliek ze zou hebben gezien. Er is een blauwe strook die op en neer loopt op een stoel wanneer Heywood Floyd voor het eerst wordt geïntroduceerd op de space shuttle; ik dacht dat het misschien een knipperende proto-LED lichtstrook aan de zijkant van de stoel was die ik bij eerdere kijkbeurten had gemist, maar toen het camerastandpunt veranderde naar verder naar achteren realiseerde ik me dat het helemaal niet op de stoel was, gewoon een fout in de afdruk. Dit soort dingen is ongelooflijk storend wanneer de opzettelijk gehandhaafde printfouten verschijnen tijdens de vele delen waarin het scherm gevuld is met glanzende volledig witte sets; in die overweldigende helderheid is elke fout extra storend. Ik ben gecharmeerd van Nolans gedachtenexperiment, dat het idee van mediumspecificiteit naar een heel nieuw niveau tilt door de ervaring van het kijken naar een film op een heel bijzondere avond na te bootsen; het is fascinerend om naar te kijken, maar ik zou het vreselijk vinden als dit de standaard 70mm-presentatie zou worden. Het voelt bijna alsof elke vertoning zou moeten worden voorafgegaan door een 20 minuten durende lezing waarin precies wordt uitgelegd wat je te zien krijgt; dat zou me tenminste in staat stellen preciezer te zijn in mijn terminologie over de specifieke soorten fouten die ik zag.

Al dat gezegd hebbende: Ik zal (proberen) nooit meer iets gemeens te zeggen over de films van Christopher Nolan, want wat hij voor elkaar heeft gekregen is behoorlijk verbazingwekkend. Lang nadat het tijdperk van celluloid-gebaseerde verjaardagsheruitgaven (het soort dat vrij gebruikelijk was tot in de jaren ’90) voorbij is, heeft Nolan WB zover gekregen om te betalen voor deze waarschijnlijk vrij prijzige onderneming, en het vervolgens omgetoverd tot een echte bioscoopervaring die ze inpakt. Het gemiddelde openingsweekend per scherm was $50.069, hoger dan elke andere film op de hitlijsten; dit is niet echt repliceerbaar als een manier om het massapubliek terug te krijgen voor heruitgaven van celluloid, want er is maar één 2001, maar het is nog steeds zeer indrukwekkend. (Het lijkt heel goed mogelijk dat deze heruitgave zal klimmen tot een miljoen dollar binnenlands.)

In de Village East, 2001 is in zijn vijfde week spelen in het grote auditorium. Als je in NYC woont, moet je gaan. Kom ongeveer 20 minuten voor de voorstelling aan, zodat je een plaats kunt krijgen in het middengedeelte van het bovenste balkon. Anders zit je te ver naar links of rechts, in een grote hoek ten opzichte van het scherm, of zit je op het lagere niveau, in welk geval je een hele tijd naar boven zit te staren en het letterlijk een pijn in de nek is. Verwacht niet veel voorzieningen voor je $20 (MoviePass is geen optie [EDIT: Mij is verteld van wel, het theater rekent je gewoon het verschil tussen het MoviePass-tarief en de ticketprijs aan); verwacht wel dat de deuren aan de achterkant van de zaal de hele tijd luid dichtslaan. Het is het allemaal waard, want dit is het dichtste dat ik ooit bij het scherm heb gezeten tijdens het zien van deze film; de afstand tussen jou en een zeer groot beeld is geminimaliseerd, en het niveau van detail is uitstekend. Je kunt echt in dit beeld turen en aftasten waar je maar wilt.

Tijdens de scène waarin Floyd aankomt om alle Jupiter-werknemers de les te lezen over het monolietprotocol en de geheimhouding van de doofpot, begon ik naar de linkerbovenkant van het scherm te staren. Het wit in deze scène is extreem intens, maar als je helemaal linksboven in het scherm kijkt, kun je zien waar een van de wandpanelen heel even flikkert, waardoor een klein zwart balkje herhaaldelijk verschijnt en verdwijnt, terwijl het witte vierkante paneel tijdelijk meer trapeziumvormig wordt. Ik weet niet of dit een soort stottereffect is wanneer de film door de projector raast, of iets op de print zelf; hoe dan ook, het is hypnotiserend en precies zoals sommige stottereffecten waar David Lynch mee heeft gewerkt. Het is het soort beeld waarvan ik me kan voorstellen dat Lynch (wiens liefde voor de film algemeen bekend is) het zag als een vormend beeld en dat het zich in zijn onderbewustzijn ingroef, wachtend op het moment dat het opnieuw zou worden gebruikt/opnieuw zou worden bekeken. Misschien is het niet zo gegaan, maar het is een prettige gedachte; dat ik de kans heb gehad om dat zelf te zien, voelt voor mij alsof Nolan een ware publieke dienst heeft bewezen.