Rabbinaal jodendom, de huidige vertrouwde vorm van joods geloof, erkent 24 bijbelboeken – het Oude Testament of Hebreeuwse Bijbel – als gezaghebbend. Het westerse christendom heeft dezelfde canon geërfd.
Jodendom is een klassieke “religie van het boek”. Maar dat was niet altijd zo. Noch Mozes, noch de aartsvaders Abraham, Izaäk en Jakob hadden een Bijbel. Die bestond niet. Hun godsdienst berustte veeleer op intiem contact met God, levende openbaring. Inderdaad, er bestond geen oud testament tijdens de oudtestamentische periode. Geïnspireerde geschriften ontstonden geleidelijk, circuleerden afzonderlijk en hadden (zonder drukkunst, papier en wijdverbreide geletterdheid) waarschijnlijk weinig lezers.
De verwoesting van de tempel van Jeruzalem in 586 v. Chr. en de daaropvolgende Babylonische ballingschap van de Joden stimuleerden de opbouw van een geloof dat niet afhankelijk was van offers en heiligdommen. De laatste Hebreeuwse bijbelprofeet, Maleachi, leefde in het midden tot het einde van de jaren 400 v. Chr. – precies in de tijd dat Ezra en Nehemia de grondslag legden voor de Hebreeuwse bijbelse canon.
In het apocriefe boek 2 Makkabeeën staat dat Nehemia “een bibliotheek stichtte en boeken verzamelde over de koningen en profeten, en de geschriften van David, en brieven van koningen over votiefoffers.” (“Ta Biblia”, de Griekse woorden waar onze “Bijbel” vandaan komt, betekenen “de boeken”. De Bijbel is eigenlijk een bibliotheek.) Het boek Nehemia suggereert dat de priester-schrijver Ezra de Torah uit Babylon naar Jeruzalem terugbracht.
Sommige geleerden beweren dat de Hebreeuwse bijbelse canon was vastgesteld ten tijde van de Hasmoneese dynastie (Herodes’ Maccabeese voorgangers, in de twee eeuwen voor Christus), terwijl anderen beweren dat deze pas in de tweede eeuw na Christus werd vastgesteld.
De eerste verwijzing naar een joodse canon van 24 boeken is te vinden in 2 Esdras, dat waarschijnlijk in de eerste helft van de tweede eeuw is geschreven, maar het suggereert ook het bestaan van andere belangrijke maar niet geïdentificeerde geschriften (misschien inclusief de zogenaamde “Henoch-literatuur”):
“Maak de vierentwintig boeken die u het eerst hebt geschreven openbaar, en laat de waardigen en de onwaardigen ze lezen; maar bewaar de zeventig die het laatst zijn geschreven, om ze te geven aan de wijzen onder uw volk.”
De Farizeeën debatteerden over de status van buiten-canonieke boeken; in de tweede eeuw verklaarde Rabbi Akivah dat degenen die ze lazen, geen deel zouden hebben aan het hiernamaals. De Misjna, samengesteld aan het eind van de tweede eeuw, vermeldt een controverse over de status van bepaalde teksten, en in het bijzonder over de vraag of ze handen al dan niet “onrein” maakten.”
De stichters van het reguliere Jodendom zagen duidelijk de noodzaak in van het trekken van een grens tegen geschriften die hun opvattingen bedreigden. (Zij waren wellicht bezorgd over de opkomst van het Christendom, dat zijn eigen nieuwe boeken en aanspraken op openbaring meebracht.)
De criteria die uiteindelijk werden gebruikt bij het bepalen van de Joodse canon zijn nooit duidelijk vastgelegd, maar lijken het volgende te hebben omvat:
1. De boeken moesten in het Hebreeuws zijn geschreven. De enige uitzonderingen, geschreven in het Aramees, waren Daniël 2-7; een paar teksten toegeschreven aan Ezra (Ezra 4:8-6:18; 7:12-26), die werd erkend als de grondlegger van het post-exilicische Jodendom; en Jeremia 10:11. Hebreeuws werd beschouwd als de taal van de heilige geschriften; Aramees was de taal van het dagelijks spraakgebruik.
2. Het schrift moet generaties lang vereerd zijn geweest in de Joodse gemeenschap. Het gebruik van Esther op Purim, bijvoorbeeld, maakte het mogelijk dat dit boek in de canon werd opgenomen. Ontbrak een dergelijke steun, dan werd het boek Judith uitgesloten.
3. De tekst moest een van de grote religieuze thema’s van het Jodendom bevatten, zoals Israëls uitverkiezing of het verbond. Het Hooglied van Salomo was waarschijnlijk gewoon geschreven als een liefdesgedicht. Door het echter allegorisch te lezen, konden latere Joden en Christenen het zien als een uitdrukking van verbondsliefde tussen God en zijn volk.
4. De tekst moest zijn gecomponeerd vóór de tijd van Ezra, omdat, zo werd gezegd, de inspiratie toen was opgehouden.
Het uitsluiten van alles na Ezra, ogenschijnlijk omdat de inspiratie in zijn tijd ophield, was een zichzelf vervullende profetie. In combinatie met de eis dat een tekst een lange geschiedenis moest hebben, garandeerde dit dat geen profetische inspiratie kon worden toegelaten na 400 v. Chr. Echte voortdurende openbaring was per definitie onmogelijk.
De beslissende factor die het oude Hebreeuwse geloof veranderde in het huidige boek-georiënteerde Jodendom was de definitieve verwoesting van de tempel in 70 n. Chr. en de wereldwijde verspreiding van de Joden. De Sadduceeën, aan de tempel gelieerde aristocraten, verloren hun reden van bestaan en verdwenen snel. Hun rivalen, de Farizeeën, creëerden echter al snel de commentaren van de Talmoed als een enorme “spirituele tempel” of “tempel van de geest.”
Daniel Peterson doceert Arabische studies, richtte BYU’s Middle Eastern Texts Initiative op, leidt MormonScholarsTestify.org, is voorzitter van www.mormoninterpreter.com, blogt dagelijks op www.patheos.com/blogs/danpeterson, en spreekt alleen voor zichzelf.