Alai

Deze publicatie is nu gearchiveerd.

Wat zijn de doelen van Iran in het nieuwe Irak?

Iran, een sjiitische islamitische theocratie in het oosten van Irak, zou duidelijk aanzienlijke invloed willen uitoefenen op de nieuwe regering van Irak. Maar deskundigen zijn het niet eens over de mate waarin Iran, lid van de “as van het kwaad” van president Bush, bereid is de Verenigde Staten te provoceren om die invloed te verwerven. Ze zijn het ook niet eens over hoezeer Iran zich inzet voor de vorming van een islamitische regering in Irak.

Wat zeggen de deskundigen?

Sommigen zeggen dat Iran tevreden zal zijn met een bevriende regering in Irak die zijn veiligheid niet bedreigt en die een sterke stem geeft aan de lang onderdrukte sjiieten van Irak, die 60 procent van de Iraakse bevolking vormen (en 89 procent van de bevolking in Iran). Maar anderen waarschuwen dat de Iraniërs in staat zijn Irak te destabiliseren als ze niet tevreden zijn met hoe de gebeurtenissen zich daar ontwikkelen.

Hoe waarschijnlijk is het dat Irak een islamitische theocratie wordt?

Het is onduidelijk. Iraakse sjiieten, zeggen sommige deskundigen, zijn een diverse groep, waarvan velen secularisten zijn. Zelfs onder de religieuze Iraakse sjiieten is er veel verdeeldheid. Er is ook een gematigde stroming in het Iraakse sjiisme die de geestelijke leiders aanmoedigt zich afzijdig te houden van de politiek. Bovendien is de diversiteit van Irak – 18 procent van de bevolking is Soennitisch Koerdisch, en 15 procent is Soennitisch Arabisch – de kans kleiner dat een Iraanse theocratie, een door religieuze autoriteiten gecontroleerde regering, in een verenigd Irak voet aan de grond krijgt, zeggen veel deskundigen. Een andere verzachtende factor: de sterke etnische en culturele verschillen tussen Iraanse sjiieten, die Perzen zijn, en Iraakse sjiieten, die Arabieren zijn.

Welke invloed heeft Iran op de sjiieten?

Het is de belangrijkste stem van de sjiitische islam sinds het einde van de jaren zeventig, toen Saddam Hoessein aan de macht kwam en Irak veranderde van een centrum voor sjiitische praktijken in een natie die de aanhangers streng vervolgde. De Iraanse regering, geleid door Opperste Leider Ayatollah Seyed Ali Khamenei, heeft een toevluchtsoord geboden aan tegenstanders van Saddams regime, Iraakse oppositiegroepen financieel gesteund, en is de geboorteplaats van enkele van de belangrijkste geestelijken van Irak.

Deskundigen zeggen dat Iran zijn macht en invloed in Irak zal gebruiken om de Verenigde Staten eraan te herinneren dat het een belangrijke speler is in de Perzische Golfregio. Volgens sommigen was dat de redenering achter het bezoek van de Iraanse president Mohammad Khatami half mei aan Libanon, waar hij door enthousiaste menigten werd ontvangen.

Hoe wordt de Iraanse invloed in Irak gevoeld?

Amerikaanse functionarissen hebben Iran gewaarschuwd zijn agenten uit Irak te weren, maar geheime Amerikaanse inlichtingen, die in de Amerikaanse pers zijn geciteerd, wijzen erop dat Iran wellicht probeert directe invloed in Irak uit te oefenen door Iraanse inlichtingenagenten en militaire troepen over de grens te verplaatsen. Sommige commentatoren gaan zo ver dat ze een deel van de instabiliteit die nu in Irak heerst – vooral onder de sjiitische bevolking – wijten aan Iraanse provocateurs. Iran ontkent dat het agenten naar Irak stuurt.

Welke andere tekenen van Iraanse invloed zijn er?

Duizenden Irakezen keren terug uit ballingschap in Iran. Velen van hen zijn studenten of geestelijken die tijdens het repressieve bewind van Saddam naar Iran zijn gevlucht en door de Iraanse regering werden gesteund. Sommige Iraanse geestelijken, zoals Kadhem al-Husseini al-Haeri, hebben religieuze edicten uitgevaardigd waarin ze de Iraakse sjiieten oproepen zich te verzetten tegen de Amerikaanse invloed.

Meer over:

Irak

Bovendien worden de Arabischtalige Iraanse televisie en radio, die lange tijd door Saddam Hoessein geblokkeerd waren, in Irak uitgezonden. Veel van de inhoud op deze kanalen zou anti-Amerikaans zijn, in overeenstemming met het standpunt van de harde religieuze geestelijken die de Iraanse regering domineren.

Zijn er banden tussen Iran en de Iraakse oppositie?

Ja. De wrede oorlog tussen Iran en Irak eindigde in 1988 na acht jaar en zo’n 1,5 miljoen doden, maar een formeel vredesverdrag tussen de twee landen werd nooit getekend. In de jaren na de oorlog bleven de twee naties groeperingen steunen die probeerden elkaars regeringen te destabiliseren. Irak gaf bijvoorbeeld onderdak aan de Mujahadeen-e-Khalq (MEK), een door het Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken als terroristisch aangemerkte groepering die Iran aanviel vanaf Iraaks grondgebied. Iran heeft van zijn kant betrekkingen onderhouden met een reeks Iraakse oppositiegroeperingen.

Met welke Iraakse oppositiegroeperingen heeft Iran banden?

De sterkste banden worden verondersteld te bestaan met de Hoge Raad voor de Islamitische Revolutie in Irak (SCIRI) onder leiding van Ayatollah Mohammed Bakr Hakim. Hakim, 63 jaar, verloor 19 familieleden aan de moordenaars van Saddam en is sinds 1980 in Iran gevestigd. Zijn groep heeft een militaire vleugel, de Badr Brigade, waarvan de naar schatting 10.000 leden naar verluidt zijn opgeleid door de Iraanse Revolutionaire Garde. Hakim is onlangs naar Irak teruggekeerd, evenals veel van zijn aanhangers.

Hoeveel invloed oefent Iran uit via de oppositiegroepen?

Observisten zijn het niet met elkaar eens. Sommige Amerikaanse waarnemers, vooral diegenen die een harde lijn trekken ten opzichte van Iran en voorstander zijn van een regimewisseling aldaar, noemen SCIRI de Iraanse strijdkracht in Irak. Anderen zeggen echter dat de SCIRI weliswaar zeker enige loyaliteit aan Iran verschuldigd is, maar ook schatplichtig is aan haar Amerikaanse beschermheren en deze tegenstrijdige loyaliteiten tegen elkaar zal afwegen bij het nastreven van haar onafhankelijke doelstellingen. De Iraanse invloed op andere oppositieleden lijkt de Amerikaanse beleidsmakers minder zorgen te baren.

Wil SCIRI Irak veranderen in een sjiitische islamitische theocratie?

Het is niet duidelijk. In zijn openbare verklaringen sinds zijn terugkeer naar Irak, zegt Hakim dat hij voorstander is van een soort islamitische democratie, niet van een door geestelijken geleide theocratie die het recht van niet-moslims om te aanbidden ernstig inperkt en een strenge islamitische wet oplegt. “Wij willen geen extremistische versie van de islam”, zei hij op 10 mei tegen duizenden aanhangers in een openluchtstadion in de Zuid-Iraakse stad Basra. “We willen een islam die verenigbaar is met onafhankelijkheid, rechtvaardigheid en vrijheid.”

Heeft Iran betrekkingen met andere Iraakse oppositiegroepen?

Ja. Iran heeft enkele zwakkere banden met andere bekende Iraakse oppositieleden. Het Iraaks Nationaal Congres (INC), een overkoepelende oppositiegroep onder leiding van Ahmad Chalabi, heeft lange tijd kantoren gehad in Teheran. Deskundigen zeggen dat Iran ook banden heeft met de belangrijkste Koerdische oppositiegroepen, in het bijzonder de Patriotische Unie van Koerdistan (PUK), die, onder de dekmantel van de noordelijke “no-fly” zone, ingesteld door de Verenigde Staten en haar bondgenoten na de Golfoorlog van 1991, de facto controle heeft gehouden over het deel van de Koerdische regio van Noord-Irak dat grenst aan Iran.

Hoopt Iran dat Irak zich opsplitst in verschillende delen, waarvan één een sjiitische staat zou zijn?

Opnieuw is dit een punt waarover fel wordt gediscussieerd, maar veel deskundigen zeggen van niet. Zij zeggen dat Iran liever een stabiele, bevriende staat als buurland heeft dan een staat die in verschillende etnische of religieuze staten is verscheurd. Sommige deskundigen waarschuwen er echter ook voor dat dit zou kunnen veranderen als Iran wordt bedreigd door een nieuwe Iraakse regering. In het bijzonder maken de anti-Amerikaanse leiders van Iran zich zorgen over de Amerikaanse invloed op de lange termijn in Iran, dat zich nu ingeklemd tussen Irak en Afghanistan bevindt, twee landen die Amerikaanse soldaten herbergen en diep door de Verenigde Staten worden beïnvloed.

Hoe gaan de Verenigde Staten om met de Iraanse invloed in Irak?

Er lijken twee kanten aan het Amerikaanse beleid te zitten. Aan de ene kant heeft de regering voor een harde aanpak gekozen en Iran publiekelijk gewaarschuwd zijn agenten uit Irak weg te houden. Aan de andere kant lijkt zij een beleid te voeren van voorzichtige betrokkenheid bij Ayatollah Hakim en zijn SCIRI-organisatie, ondanks de Iraanse banden van deze organisatie. Hoewel nog niet duidelijk is wie een Iraakse interim-regering zal leiden, hebben Amerikaanse functionarissen in Irak gezegd dat SCIRI, samen met andere Iraakse oppositieleiders, deel zal uitmaken van een “kern” van leiders. Deskundigen zeggen dat deze stap de Iraanse oppositie tegen de door de VS en Groot-Brittannië geleide autoriteit in Irak kan temperen.

Hebben de Verenigde Staten en Iran de kwestie Irak rechtstreeks besproken?

Ja. Hoewel er geen formele banden zijn tussen de Verenigde Staten en Iran, zijn er in Genève vergaderingen gehouden tussen Zalmay Khalilzad, de speciale gezant van president Bush bij de Iraakse oppositie, en Iraanse functionarissen om Afghanistan en Irak te bespreken. Een andere indicatie van een gematigde aanpak: President Bush heeft besloten de anti-Iraanse MEK te ontwapenen.

Hoe heeft de kwestie-Irak de banden tussen de VS en Iran beïnvloed?

Het is onduidelijk, deels omdat Washington diep verdeeld blijft over de beste manier om met Iran om te gaan, een land waarmee het sinds 1980 geen formele betrekkingen heeft gehad. Gematigden pleiten voor een beleid van grotere betrokkenheid bij Iran, nu de Amerikaanse bezetting van Irak de regionale invloed van Washington heeft vergroot. Het Iraanse regime lijkt ook steeds meer belangstelling te tonen voor een ontmoeting met de Verenigde Staten – hoewel beide partijen nog niet hebben gezegd dat zij klaar zijn voor een hervatting van de formele banden. Neoconservatieven in Washington verzetten zich echter tegen afspraken, omdat zij menen dat deze het huidige Iraanse regime zullen versterken en de vooruitzichten op een verandering van het Iraanse regime zullen schaden.

Wat zijn de belangrijkste spanningspunten in de betrekkingen tussen de VS en Iran?

• Iran’s streven naar de bouw van kernwapens. De Verenigde Staten geloven dat Iran een geheim programma heeft dat dicht bij de produktie van een kernbom is. Een punt van grote zorg voor Amerikaanse functionarissen is de door Rusland gesteunde bouw van een kerncentrale in Bushehr. Bovendien menen Amerikaanse inlichtingendiensten dat Iran twee geheime nucleaire faciliteiten in Arak en Natanz heeft, waar wordt getracht splijtstof te produceren. Volgens sommige inlichtingendiensten zou Iran in het huidige tempo binnen twee jaar over een kernwapen kunnen beschikken. Iran ontkent dat het een kernwapenprogramma heeft.
• Iraanse steun voor anti-Israëlisch en ander islamitisch terrorisme. Volgens het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken is Iran de belangrijkste staatsponsor van terreur en geeft het steun aan Hezbollah, Hamas, Islamitische Jihad en andere islamitische terreurgroepen.
• Mensenrechtenvraagstukken in Iran. Hoewel er een hervormingsgezind element is in de Iraanse regering, onder leiding van president Khatami en sommige leden van het gekozen Iraanse parlement, de Majlis, zeggen deskundigen dat de echte macht in Iran nog steeds berust bij de islamitische geestelijken en hard-line elementen in het Iraanse leger en de veiligheidsdiensten. Ayatollah Khamenei heeft directe controle over de strijdkrachten, de binnenlandse veiligheidsdiensten en de rechterlijke macht. Volgens het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken kunnen politieke tegenstanders en journalisten die tegen de regering zijn, te maken krijgen met intimidatie, marteling of de dood.

Meer over:

Irak