Koortslip wordt veroorzaakt door een virus, het herpes simplex virus type 1 (HSV-1). Er zijn twee typen van het herpes simplex virus: HSV-1 en HSV-2. De eerste is verantwoordelijk voor herpes labialis, een herpes die zich rond de mond bevindt, meestal op de lippen. Dit type herpes wordt ook wel koortslip of koortsblaasjes genoemd, terwijl HSV-2 genitale herpes veroorzaakt. Over het algemeen is herpes een uitslag van de huid en het slijmvlies en wordt gekenmerkt door roodheid van het getroffen gebied, gevolgd door blaarvorming, die kan barsten en zo tot korstjes kan leiden.
De primaire infectie met het koortslipvirus treedt meestal op voor de leeftijd van 20 jaar, met zuigelingen vanaf 6 maanden die besmet raken. Er zijn verschillende manieren om besmetting op te lopen: direct contact met het virus via speeksel, door zoenen of het delen van persoonlijke voorwerpen, of door huid-op-huidcontact. Het is belangrijk te weten dat een persoon met het virus op elk moment besmettelijk kan zijn, met of zonder een koortslipuitbraak. Het herpesvirus komt het lichaam binnen via een breuk in de huid rond of in de mond. Binnen een paar dagen ontstaat dan een uitbraak. Na deze eerste infectie blijft het virus sluimeren in de zenuwcellen van het gezicht. Bij ongeveer een derde van de mensen kan het virus “ontwaken” of reactiveren en terugkerende herpes veroorzaken. Bij reactivering verplaatst het virus zich via de zenuwen naar de huid, waar het een koortslip veroorzaakt: blaasjes rond de lippen, in de mond of, in ongeveer 10% van de gevallen, op de neus, kin of wangen.