Een onlangs gepubliceerd artikel van de Selenium and Vitamin E Cancer Prevention Trial (SELECT) in de Journal of the American Medical Association (JAMA. 306:1549-1556, 2011) concludeerde dat “suppletie met vitamine E via de voeding het risico op prostaatkanker bij gezonde mannen aanzienlijk verhoogt.” Dit alarmerende nieuws verspreidde zich snel, en veel mannen vragen zich nu af of het verstandig is om vitamine E-supplementen te nemen in het licht van deze nieuwe informatie.
Tot op heden zijn er twee grote gerandomiseerde, placebogecontroleerde onderzoeken (RCT’s) uitgevoerd bij gezonde mannen om het effect van vitamine E-suppletie op prostaatkanker te onderzoeken: De Physicians’ Health Study (PHS) II en SELECT. PHS II (JAMA. 301:52-62, 2009) volgde 14.641 gezonde mannen van 50 jaar en ouder, die om de dag 400 internationale eenheden (IE) synthetische vitamine E kregen toegediend gedurende acht jaar. In SELECT kregen 35.533 gezonde mannen van 50 jaar en ouder gedurende zeven jaar om de dag 400 IE synthetische vitamine E toegediend. In beide studies was er geen voordeel van het nemen van vitamine E-supplementen op het prostaatkankerrisico. Na een mediane tijd van 5,5 jaar in SELECT werd de vitamine E-suppletie stopgezet, maar de follow-up van de deelnemers aan de studie werd voortgezet gedurende 1,5 jaar om bijkomende gebeurtenissen te documenteren. Onverwacht vond de bijgewerkte analyse van SELECT, die onlangs in JAMA werd gepubliceerd, een 17% hoger risico op de diagnose prostaatkanker bij mannen die het vitamine E-supplement hadden genomen, vergeleken met mannen die placebo hadden gekregen. Er werd geen biologisch mechanisme voorgesteld om de verhoogde incidentie van prostaatkanker te verklaren.
Waarom hebben ze in de eerste plaats naar vitamine E gekeken?
Vitamine E functioneert als een krachtige, vetoplosbare antioxidant in onze cellen en weefsels. Antioxidanten neutraliseren de effecten van vrije radicalen, zeer reactieve stoffen die DNA, eiwitten en vetten in onze cellen oxideren, waardoor schade kan ontstaan en ziekten kunnen worden veroorzaakt. In het bijzonder kan oxidatieve DNA-schade mutaties veroorzaken en daardoor het risico op bepaalde kankers, waaronder prostaatkanker, verhogen. Blootstelling aan vrije radicalen is een onvermijdelijk aspect van ons leven, aangezien deze radicalen worden geproduceerd als een natuurlijk bijproduct van vele biologische processen, zoals celademhaling en ontsteking, en ook afkomstig zijn uit onze omgeving, met name sigarettenrook. Antioxidanten die in het lichaam worden aangemaakt en via de voeding worden opgenomen, zijn essentieel om oxidatieve stress te verminderen en de potentieel schadelijke effecten van vrije radicalen tegen te gaan.
Enkele studies ondersteunen een gunstige rol van vitamine E bij de preventie van kanker en hart- en vaatziekten. Bijvoorbeeld, de Women’s Health Study (JAMA. 294:56-65, 2005) volgde 39.876 vrouwen die om de dag 600 IE natuurlijke vitamine E innamen gedurende tien jaar. De onderzoekers ontdekten dat extra vitamine E het aantal cardiovasculaire sterfgevallen met 24% verminderde, maar geen effect had op cardiovasculaire gebeurtenissen, de algehele kankerincidentie of kankergerelateerde sterfgevallen. In het algemeen hebben studies gemengde resultaten gerapporteerd, en het effect van vitamine E-suppletie op het risico van chronische ziekten blijft controversieel.
Waarom zijn de resultaten verschillend?
De Women’s Health Study (WHS), PHS II, en SELECT zijn RCT’s, ook wel klinische proeven of interventiestudies genoemd. In RCT’s worden mensen willekeurig toegewezen aan een behandeling (in dit geval vitamine E) of een placebo, en het effect van de interventie op de incidentie van ziekten wordt na een aantal jaren geëvalueerd.
De belangrijke kwesties die uit deze RCT’s naar voren komen zijn de dosis vitamine E (200-400 IE/dag), de vorm van vitamine E (natuurlijk vs. synthetisch), en de bestudeerde populatie. Synthetische vitamine E (all-rac-alfa-tocoferol of dl-alfa-tocoferol) heeft de helft van de bioactiviteit van natuurlijk voorkomende vitamine E (RRR-alfa-tocoferol of d-alfa-tocoferol)- vandaar dat de “effectieve dosis” in PHS II en SELECT slechts 100 en 200 IE/dag was, respectievelijk, en 300 IE/dag in WHS. Er zijn mogelijk hogere doses nodig om de oxidatieve stress effectief te verminderen. In één dosis-respons studie traden significante reducties in plasma F2-isoprostanes (een marker van oxidatieve stress) alleen op bij dagelijkse doses van ten minste 1600 IE van natuurlijke vitamine E. Opmerkelijk is dat deze dosis boven de tolerable upper intake level (UL) van 1500 IE/dag ligt, vastgesteld door de Food and Nutrition Board van het Institute of Medicine.
Het feit dat de vitamine E doses gebruikt in de RCT’s onvoldoende lijken om oxidatieve stress te verlagen, kan het gebrek aan voordeel met betrekking tot het kankerrisico verklaren. Het blijft onbekend of oxidatieve stress een oorzakelijke rol speelt bij prostaatkanker. Bovendien blijft het onverklaard waarom vitamine E suppletie in SELECT geassocieerd werd met een 17% verhoogd risico op prostaatkanker, terwijl vitamine E suppletie in PHS II en WHS niet geassocieerd werd met een verhoogd risico op enig type kanker bij mannen en vrouwen, respectievelijk.
Ten slotte bestond de onderzochte populatie in SELECT uit gezonde mannen die een goed uitgebalanceerd dieet consumeerden, waarvan de meesten waarschijnlijk geen vitamine E tekort of verhoogde oxidatieve stress hadden. Helaas werden noch de baseline vitamine E niveaus in het bloed van de studiedeelnemers, noch hun oxidatieve stress status beoordeeld. In situaties van stress, ziekte of tekort kan het gerechtvaardigd zijn aan een verhoogde behoefte te voldoen met vitamine E supplementen. Bij gezonde mensen levert vitamine E-suppletie echter geen extra voordeel op voor het ziekterisico, zoals wordt bevestigd door de hier besproken RCT’s. Een onderzoek naar het effect van extra vitamine E op het kankerrisico bij 29.000 Finse mannelijke rokers (de Alpha-Tocoferol Beta-Carotene trial) bijvoorbeeld meldde in 1998 dat dagelijkse supplementen met 75 IE synthetische vitamine E per dag gedurende vijf tot acht jaar geassocieerd waren met een vermindering van 32% en 41% van respectievelijk de diagnose van prostaatkanker en de sterfte in vergelijking met rokers zonder supplementen. Naast andere beperkingen was de ATBC-studie echter niet ontworpen om de incidentie van prostaatkanker als primair eindpunt te beoordelen. Aangezien oxidatieve stress niet werd gemeten bij de proefpersonen, blijft het mechanisme voor het mogelijk beschermende effect van lage doses vitamine E onduidelijk. Andere factoren dan oxidatieve stress spelen een belangrijke rol in de etiologie van prostaatkanker, zoals endogene hormonen, ras, leeftijd, en vetinname via de voeding.
Gebaseerd op het gebrek aan afdoend bewijs voor een voordeel van vitamine E-suppletie in de preventie van kanker en hart- en vaatziekten bij over het algemeen gezonde volwassenen en het potentieel voor schade bij bepaalde subpopulaties, heeft het Linus Pauling Institute zijn “Rx for Health” herzien en niet langer een aanbeveling opgenomen voor suppletie met 200 IE/dag van natuurlijke bron vitamine E.
Wat te doen?
Vitamine E is een belangrijk micronutriënt, en het voldoen aan de dagelijkse aanbevelingen is van cruciaal belang voor een optimale gezondheid. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine E voor volwassen mannen en vrouwen is 22,5 IE per dag. Meer dan 90% van de mensen in de leeftijd van 2 jaar en ouder in de V.S. voldoet niet aan de dagelijkse behoefte aan vitamine E uit voedselbronnen alleen. Belangrijke bronnen van vitamine E in het Amerikaanse dieet zijn plantaardige oliën, noten, volle granen, en groene bladgroenten.
Alle hierboven besproken zaken in overweging nemend, beveelt LPI aan dat over het algemeen gezonde volwassenen een dagelijks multivitamine/mineralen supplement nemen, dat gewoonlijk 30 IE synthetische vitamine E bevat, of 90% van de ADH.