Luipaard
Een luipaard in het Serengeti National Park, Tanzania
Vulnerable (IUCN 3.1)
Zie tekst
Huidige en historische verspreiding van het luipaard
Een luipaard (Panthera pardus) is een grote katachtige van het geslacht Panthera. Hij leeft in Afrika en Azië. Het luipaard dankt zijn naam aan de oude Griekse woorden voor “leeuw” (leon) en “panter” (pard).
In tegenstelling tot leeuwen leven ze niet in groepen. De volwassen mannetjes leven apart, en de vrouwtjes leven alleen met hun welpen. Ze leven in leefgebieden waar bomen staan. Ze kunnen goed in bomen klimmen, en doen dat ook regelmatig. Ze kunnen een prooi in een boom dragen en beschermen tegen hyena’s en leeuwen. Bomen zijn zijn voornaamste uitwijkmogelijkheid voor aanvallen van leeuwen of roedels honden. Het is een roofdier uit een hinderlaag, en opereert het best waar hij enige dekking heeft.
De kat die qua levenswijze het meest op hem lijkt, is de jaguar, die in Midden- en Zuid-Amerika leeft.
Uiterlijk
De huidskleur van de luipaard varieert per klimaat en leefgebied van bleekgeel tot geelbruin of goudkleurig. Luipaarden die in bossen leven zijn donkerder dan luipaarden in dorre gebieden. De vlekken vervagen in de richting van de witte onderbuik en de binnenkant en de onderste delen van de poten. De rozetten zijn het meest opvallend op de rug, de flanken en de achterhand. Het patroon van de rozetten is uniek bij elk individu. De rozetten zijn cirkelvormig bij Oost-Afrikaanse luipaardpopulaties, en hebben de neiging vierkantig te zijn bij Zuid-Afrikaanse en groter bij Aziatische luipaardpopulaties. Er zijn ook vaak luipaarden die helemaal zwart zijn, die worden ook wel zwarte panters genoemd.
Het luipaard wordt vaak verward met het jachtluipaard; het jachtluipaard is echter getekend met kleine ronde vlekken in plaats van de grotere rozetten. De vacht heeft de neiging grijsachtig te zijn in koudere klimaten, en naar een donkerder gouden tint in regenwoud habitats.
Zijn witgepunte staart is ongeveer 60-100 centimeter lang, wit van onderen en met vlekken die onvolledige banden vormen naar het einde van de staart toe. Zijn vacht is over het algemeen zacht en dik, met name zachter op de buik dan op de rug. Hij heeft de neiging langer te worden in koudere klimaten. Jonge dieren hebben een wollige pels, en zien er donker uit door de dicht opeenstaande vlekken.
De mannetjes zijn groter en zwaarder dan de vrouwtjes. Terwijl de mannetjes 37-90 kg wegen, wegen de vrouwtjes 28-60 kg. Deze afmetingen variëren geografisch. Luipaarden zijn meestal groter in gebieden waar zij aan de top van de voedselketen staan, zonder concurrentie van grotere roofdieren zoals de leeuw en de tijger. Het maximum gewicht van een luipaard is ongeveer 96 kg (212 lb).
Habitat
Oorspronkelijk leefde het luipaard in heel Afrika (maar niet in de Sahara) en Zuid-Azië. Maar tegenwoordig zijn veel ondersoorten luipaarden, vooral in Azië, met uitsterven bedreigd. Luipaarden leven in veel verschillende omgevingen: regenwouden, bossen, bergen en savannes. Populaties in Zuidwest- en Centraal-Azië zijn klein en versnipperd; in het Noordoosten zijn ze ernstig bedreigd. Op het Indiase subcontinent, in Zuidoost-Azië en in China komen luipaarden nog relatief veel voor. Van de soort als geheel zijn de aantallen groter dan die van andere Panthera-soorten, die alle te kampen hebben met meer acute instandhoudingsproblemen.
Lipaarden hebben een uitzonderlijk aanpassingsvermogen, hoewel zij voornamelijk geassocieerd worden met savanne en regenwoud. Populaties gedijen overal in het verspreidingsgebied van de soort waar graslanden, bossen en wouden grotendeels ongestoord blijven. In het Russische Verre Oosten leven ze in gematigde bossen waar de wintertemperaturen een dieptepunt van -25 °C bereiken. Ze zijn evenzeer bedreven in het overleven in enkele van ’s werelds meest vochtige regenwouden en zelfs semi-aride woestijnranden.
Luipaarden in West- en Centraal-Azië vermijden woestijnen en gebieden met een lange sneeuwlaag en gebieden dicht bij stedelijke centra. In India leven populaties luipaarden soms vrij dicht bij menselijke nederzettingen en zelfs in half-ontwikkelde gebieden. Hoewel zij zich af en toe kunnen aanpassen aan menselijke verstoringen, hebben luipaarden voor hun voortbestaan gezonde prooipopulaties en een geschikt vegetatiedek nodig om te kunnen jagen; zij houden zich dan ook zelden op in sterk ontwikkelde gebieden. Door de superlatieve heimelijkheid van de luipaard, blijven mensen vaak onwetend dat er grote katten leven in nabijgelegen gebieden.
Gedrag
Luipaarden zijn vooral actief van zonsondergang tot zonsopgang en rusten het grootste deel van de dag en enkele uren ’s nachts in struikgewas, tussen rotsen of over boomtakken. Men heeft luipaarden waargenomen die ’s nachts 1 tot 25 km door hun verspreidingsgebied lopen; zij kunnen zelfs tot 75 km afleggen als zij worden gestoord. In sommige streken zijn ze nachtactief. In West-Afrikaanse wouden is waargenomen dat ze grotendeels overdag actief zijn en in de schemering jagen, wanneer hun prooidieren actief zijn; het activiteitspatroon varieert van seizoen tot seizoen.
Leopards staan bekend om hun vermogen om te klimmen en zijn waargenomen terwijl ze overdag op boomtakken lagen te rusten, hun prooien naar boven te slepen en ze daar op te hangen, en hoofd voor hoofd uit bomen af te dalen. Het zijn krachtige zwemmers, hoewel ze niet zo zwemlustig zijn als sommige andere grote katten, zoals de tijger. Ze zijn zeer beweeglijk en kunnen meer dan 58 km/u lopen, meer dan 6 meter horizontaal springen en tot 3 meter verticaal springen.
De luipaard is solitair en territoriaal. Volwassen dieren gaan alleen in de paartijd met elkaar om. Vrouwtjes blijven omgaan met hun jongen, zelfs na het spenen, en zijn waargenomen bij het delen van prooien met hun nakomelingen wanneer ze geen prooi kunnen bemachtigen. In het Kruger National Park blijven de meeste luipaarden 1 km uit elkaar. Mannetjes hebben soms interactie met hun partners en welpen, en in uitzonderlijke gevallen kan dit oplopen tot twee generaties. Agressieve ontmoetingen zijn zeldzaam, meestal beperkt tot het verdedigen van territoria tegen indringers.
Leopards communiceren met elkaar in hoog gras met behulp van witte vlekken op hun oren en staart. Ze produceren een aantal vocalisaties, waaronder grommen, snauwen, miauwen en spinnen. Het gebrul van luipaarden bestaat hoofdzakelijk uit gegrom en wordt ook wel “zagen” genoemd, omdat het lijkt op het geluid van houtzagen. Van welpen is bekend dat zij hun moeder roepen met een urr-urr geluid.
Dieet
Het luipaard is voor de jacht hoofdzakelijk afhankelijk van zijn scherpe gehoor- en gezichtszintuigen. In de meeste gebieden jaagt hij vooral ’s nachts. In de bossen van West-Afrika en in het Nationaal Park Tsavo zijn ook luipaarden waargenomen die overdag jagen. Het luipaard is een carnivoor die de voorkeur geeft aan middelgrote prooien, er zijn meer dan 100 prooisoorten bekend die door tijgers worden gegeten.
Het luipaard besluipt de prooi en probeert zo dicht mogelijk te naderen, meestal tot op 5 m van het doelwit, en bespringt het uiteindelijk en doodt het door verstikking. Hij doodt kleine prooien met een beet achter in de nek, maar houdt grotere dieren bij de keel vast en wurgt ze. Door zijn massieve schedel en krachtige kaakspieren is hij in staat grote prooien te vangen, en daardoor is hij sterk genoeg om karkassen die zwaarder zijn dan hijzelf in bomen te slepen; een dier werd gezien terwijl hij een jonge giraffe in een boom sleepte.
Leopards eten meestal antilopen en kuddedieren van vergelijkbare grootte. Ze mijden de grotere herbivoren, zoals waterbuffels, omdat de grotere dieren alleen veilig kunnen worden gevangen door groepen dieren die in teams jagen, zoals leeuwen. Luipaarden eten ook kleinere dieren, waaronder knaagdieren, konijnen en zelfs grote insecten.
Kleine prooidieren worden onmiddellijk opgegeten, terwijl grotere karkassen over honderden meters worden versleept en veilig worden opgeslagen in bomen, struiken of zelfs grotten om later te worden geconsumeerd. De manier waarop de prooi wordt opgeslagen hangt af van het gebied en de individuele voorkeuren; bomen genieten de voorkeur in het Kruger National Park, terwijl struiken de voorkeur genieten in het vlakke terrein van de Kalahari.
Een studie schatte de gemiddelde dagelijkse consumptie op 3,5 kg voor de mannetjes en 2,8 kg voor de wijfjes. Een studie in de zuidelijke Kalahari toonde aan dat luipaarden in hun waterbehoefte voorzagen door de lichaamsvloeistoffen van prooien en vetplanten; ze drinken om de twee tot drie dagen water, en voeden zich niet vaak met vochtrijke planten.
Reproductie
De draagtijd duurt 90 tot 105 dagen. Welpen worden meestal geboren in een nest van 2-4 jongen. De vrouwtjes baren in een hol, een spleet tussen rotsblokken, een holle boom of in een struikgewas om een hol te maken. Welpen worden geboren met gesloten ogen, die vier tot negen dagen na de geboorte opengaan. De vacht van de jongen is meestal langer en dikker dan die van de volwassen dieren. Als ze drie maanden oud zijn, beginnen de jongen de moeder te volgen op de jacht. Als ze een jaar oud zijn, kunnen de luipaardjongen meestal voor zichzelf zorgen, maar ze blijven nog 18 tot 24 maanden bij de moeder.
De gemiddelde levensduur van een luipaard ligt tussen 12 en 17 jaar. De oudste geregistreerde gevlekte luipaard was een vrouwtje genaamd Roxanne die in gevangenschap leefde in McCarthy’s Wildlife Sanctuary in The Acreage, Palm Beach County, Florida. Zij overleed 8 augustus 2014 op een leeftijd van 24 jaar, 2 maanden en 13 dagen. Dit is geverifieerd door het Guinness World Records. Eerder was het oudste geregistreerde luipaard een vrouwtje genaamd Bertie dat in gevangenschap leefde in de dierentuin van Warschau. Zij stierf in december 2010 op de leeftijd van 24 jaar. Het oudste mannelijke luipaard was Cezar, die 23 jaar oud werd. Hij leefde ook in de dierentuin van Warschau en was Bertie’s levenslange metgezel.
Ondersoorten
Er zijn momenteel negen erkende ondersoorten luipaarden, één in Afrika en acht in Azië:
- Afrikaans luipaard P.p pardus
- Amurpanter P.p orientalis
- Arabische luipaard P.p nimr
- Indische luipaard P.p fusca
- Indo Chinese luipaard P.p delacouri
- Javan luipaard P.p melas
- Noord Chinees luipaard P.p japonensis
- Perzisch luipaard P.p saxicolor
- Sri Lankaans luipaard P.p kotiya
Luipaarden en mensen
Luipaarden zijn door de geschiedenis heen bekend geweest bij de mens Ze komen voor in de kunst, mythologie en folklore van veel landen waar ze voorkwamen, zoals het oude Griekenland, Perzië en Rome, maar ook in landen waar ze al duizenden jaren niet meer voorkomen, zoals Engeland. Het moderne gebruik van de luipaard als embleem voor sport of als wapenschild is veel meer beperkt tot Afrika, hoewel talrijke produkten wereldwijd de naam hebben gebruikt.
Tijdens het Benin-rijk werd de luipaard vaak afgebeeld op gravures en beeldhouwwerken en werd hij gebruikt om de macht van de koning of oba te symboliseren; aangezien de luipaard als de koning van het woud werd beschouwd. Als gevolg van hun associatie met koningen in Afrika, wordt de pels van de luipaard vandaag de dag vaak gezien als een symbool van aristocratische rang, opperhoofden gebruiken het als onderdeel van hun traditionele regalia.
De leeuw passant guardant of luipaard is een vaak gebruikte lading in de heraldiek, meestal verschijnend in groepen van drie.
Toerisme
In beschermde gebieden van verschillende landen bieden wildlife touring programma’s en safari ondernemingen waarnemingen van luipaarden in hun natuurlijke habitat. Hoewel luxe etablissementen zich kunnen beroemen op het feit dat wilde dieren dagelijks van dichtbij kunnen worden gezien, maken de camouflage en het vermogen van de luipaard om zich te verbergen en een prooi te besluipen het zeldzaam om luipaarden te zien. In Sri Lanka’s Yala National Park worden luipaarden door bezoekers tot de minst zichtbare van alle dieren in het park gerekend, ondanks hun hoge concentratie in het reservaat.
In Zuid-Afrika worden safari’s aangeboden in talrijke natuurreservaten, zoals het Sabi Sand Game Reserve. In Sri Lanka worden wildlife tours aangeboden in de Yala en Wilpattu National Parks. In India worden safari’s aangeboden in de nationale parken van Madhya Pradesh en Uttarakhand, alsmede in het district Pali in het westen van Rajasthan.
Foto’s voor kinderen
-
Afrikaans luipaard
-
Benin watervazal in de vorm van een luipaard
-
Luipaard in boom, Serengeti
-
Luipaarden op het Magerius Mozaïek uit het moderne Tunesië. Talloze Romeinse mozaïeken uit Noord-Afrikaanse plaatsen tonen fauna die nu alleen nog in tropisch Afrika voorkomt