Pesach, of Pesach in het Engels, is een van de bekendste Joodse feestdagen, zowel vanwege het verband met de Joodse verlossing en de figuur van Mozes als vanwege de banden met de Christelijke geschiedenis (het Laatste Avondmaal was blijkbaar een Pesach-seder).
Inleiding
Voorbereiding
Speciale spijzen
De Seder
Inleiding
Pesach begint op de 15e dag van de joodse maand Nissan. Het is het eerste van de drie grote feesten met zowel historische als agrarische betekenis (de andere twee zijn Sjavoe’ot en Soekkot). Op landbouwgebied is het het begin van het oogstseizoen in Israël. De belangrijkste vieringen van Pesach houden verband met de uittocht uit Egypte na 400 jaar slavernij, zoals die wordt verteld in het bijbelse Boek Exodus van de hoofdstukken 1 tot 15.
Pesach duurt zeven dagen (acht dagen buiten Israël). De eerste en de laatste dag van de feestdag (de eerste twee en de laatste twee buiten Israël) zijn dagen waarop niet gewerkt mag worden. Werk is wel toegestaan op de tussenliggende dagen, die worden aangeduid als Chol Ha-Mo’ed.
De naam “Pesach” is afgeleid van het Hebreeuwse woord Pesach, dat is gebaseerd op de wortel “voorbijgaan” en verwijst naar het feit dat G-d “voorbijging” aan de huizen van de Joden toen hij de eerstgeborenen van Egypte afslachtte tijdens de laatste van de tien plagen. Pesach wordt ook algemeen aangeduid als Chag he-Aviv (het “Lentefeest”), Chag ha-Matzoth (het “Feest van de Matzahs”), en Zeman Herutenu (de Tijd van onze Vrijheid).
Vele van de Pesach-gebruiken die nog steeds worden gehouden, werden ingesteld in de hoofdstukken 12 tot 15 van het Exodus-verhaal in de Torah. Waarschijnlijk de meest significante naleving betreft het verwijderen van chametz (gezuurd brood) uit huizen en eigendommen. Chametz omvat alles dat gemaakt is van de vijf voornaamste granen (tarwe, rogge, gerst, haver en spelt) en dat niet volledig gekookt is binnen 18 minuten nadat het in contact is gekomen met water (Asjkenazische Joden beschouwen ook rijst, maïs, pinda’s en peulvruchten als chametz). Het verwijderen van chametz herdenkt het feit dat de Joden Egypte haastig verlieten en geen tijd hadden om hun brood te laten rijzen. Het is ook een symbolische manier om de “puffiness” (arrogantie, trots) van onze ziel te verwijderen.
In feite is het Joden niet alleen verboden om chametz te eten tijdens Pesach, maar zij mogen het ook niet bezitten of er enig voordeel uit halen, inclusief het gebruik ervan om huisdieren te voeden. Deze belangrijke bepaling vereist dat Joden alle overgebleven gezuurde producten verkopen voordat Pesach begint, met inbegrip van keukengerei dat wordt gebruikt om chametz te koken.
Het graanproduct dat we tijdens Pesach eten in plaats van chametz, wordt matzah genoemd. Matzah is ongezuurde brood gemaakt van meel en water en zeer snel gekookt. Dit wordt traditioneel gezien als het brood dat de Joden maakten voor hun vlucht uit Egypte. Matzah wordt ook Lechem Oni (Brood der Benauwdheid) genoemd.
Voorbereidingen
Het proces om het huis te ontdoen van alle chametz ter voorbereiding op Pesach is een enorme taak. Om het goed te doen, besteden de meeste Joden verscheidene dagen en zelfs weken aan het schrobben van hun keukens, het grondig schoonmaken van de binnenkant van fornuizen, koelkasten en ovens, en het bedekken van alle oppervlakken met folie of schapfolie die in de loop van het jaar in contact zijn geweest met chametz.
Op de avond voordat de feestdag begint (14e Nissan), wordt een formele zoektocht van het huis ondernomen – dit wordt B’dikat Chametz (Zoeken naar gezuurd brood) genoemd. Een gewoonte om tien stukjes chametz door het hele huis te verspreiden voordat men gaat zoeken, wordt algemeen gevolgd en het eigenlijke zoeken wordt ceremonieel gedaan met een kaars en een veer (hoewel de meeste mensen tegenwoordig een zaklamp en stoffer gebruiken).
Na het zoeken wordt een kleine paragraaf gereciteerd om alle extra chametz die niet kon worden gevonden, teniet te doen: “Alle zuurdesem of iets dat gezuurd is met is in mijn bezit, dat ik niet heb gezien noch verwijderd, en waarvan ik niet op de hoogte ben, zal worden beschouwd als niets en eigenaarloos als het stof van de aarde.”
De ochtend voordat Pesach begint moet alle overgebleven chametz in iemands bezit worden verbrand, een gebod dat Biyur Chametz (Verbranden van Zuurdesem) wordt genoemd. Tegenwoordig richten veel steden een gemeenschappelijke plaats op waar een groot vreugdevuur wordt gemaakt en alle inwoners komen om hun chametz te vernietigen. Eenmaal vernietigd, wordt de paragraaf die de avond tevoren is gezegd (over het tenietdoen van chametz dat niet is gevonden) opnieuw gereciteerd.
De dag voor Pesach is ook een vastendag voor eerstgeboren mannen, waarmee wordt herdacht dat de eerstgeboren Joodse mannen in Egypte niet zijn gedood tijdens de laatste plaag. Veel mannen vasten niet op deze dag, omdat zij een viering bijwonen van de voltooiing van de Talmoed, die het mogelijk maakt het vasten te verbreken.
Speciaal voedsel
Hoewel Pesach ongebruikelijk is vanwege de verplichting om alle chametz te verwijderen, is er toch veel voedsel dat uniek is voor de feestdag.
Klik op de volgende link om informatie en recepten te vinden voor maaltijden en voedsel op Pesach.
De Seder
Op de eerste avond van Pesach (eerste twee nachten buiten Israël), is het Joden geboden om een speciale familiemaaltijd te houden, gevuld met ritueel om ons te herinneren aan de betekenis van de feestdag. Deze maaltijd wordt de Seder genoemd, wat een Hebreeuws stamwoord is dat “orde” betekent. Het is dezelfde wortel waar we het woord “siddur” (gebedenboek) van afleiden.
De Seder is echter geen gewone feestmaaltijd – er is een specifieke reeks taken die moeten worden voltooid en informatie die in een specifieke volgorde moet worden behandeld. Om het proces correct te kunnen volgen, is de tekst van de Pesach-seder geschreven in een boek dat de Haggadah wordt genoemd.
De inhoud van de seder wordt samengevat in veertien delen:
Kaddesj (Sancitifcatie), Urechatz (Wassen), Karpas (Groente), Yachatz (Breken),
Maggid (Het Verhaal), Rachtzah (Wassen), Motzi Matzah (Zegeningen),
Maror (Bittere Kruiden), Korech (Sandwich), Shulchan Orech (Diner),
Tzafun (Dessert), Barech (Gratie), Hallel (Lied), Nirtzah (Sluiting)
Nou, wat betekent dat?
1. Kaddesh: Heiliging
Het woord is afgeleid van de Hebreeuwse wortel Qof-Dalet-Shin, wat heilig betekent. Dit is een zegening over wijn ter ere van de feestdag. De wijn wordt opgedronken, en een tweede beker wordt ingeschonken.
2. Urechatz: Wassen
Een wassing van de handen zonder zegening, ter voorbereiding op het eten van de Karpas.
3. Karpas: Groente
Een groente (meestal peterselie) wordt in zout water gedoopt en gegeten. De groente symboliseert de nederige afkomst van het Joodse volk; het zoute water symboliseert de tranen die vergoten zijn als gevolg van onze slavernij. Peterselie is een goede groente om voor dit doel te gebruiken, want als je het zoute water eraf schudt, lijkt het op tranen.
4. Yachatz: Breken
Een van de drie matzahs op de tafel wordt gebroken. Een deel wordt teruggelegd op de stapel, het andere deel wordt apart gelegd voor de afikomen (zie hieronder).
5. Maggid: Het Verhaal
Een hervertelling van het verhaal van de Uittocht uit Egypte en het eerste Pesach. Dit begint met de jongste persoon die De Vier Vragen stelt, een reeks vragen over de gang van zaken, bedoeld om deelname aan de seder aan te moedigen. De Vier Vragen zijn ook bekend als Mah Nisjtanah (Waarom is het anders?), de eerste woorden van de Vier Vragen. De maggid is ontworpen om aan de behoeften van vier verschillende soorten mensen te voldoen: de wijze zoon, die de technische details wil weten; de goddeloze zoon, die zichzelf buitensluit (en de straf daarvoor leert); de eenvoudige zoon, die de basis moet weten; en de zoon die niet in staat is om te vragen, degene die niet eens genoeg weet om te weten wat hij moet weten. Aan het einde van de maggid wordt een zegen gereciteerd over de tweede beker wijn en wordt deze opgedronken.
6. Rachtzah: Wassen
Een tweede wassing van de handen, ditmaal met een zegening, ter voorbereiding op het eten van de matzah.
7. Motzi Matzah: Zegeningen over Graanproducten en Matzah
De ha-motzi zegening, een algemene zegening voor brood of graanproducten die als maaltijd worden gebruikt, wordt over de matzah gereciteerd. Een specifieke zegening voor matzah wordt gereciteerd, en een stukje matzah wordt gegeten.
8. Maror: Bittere Kruiden
Er wordt een zegen gereciteerd over een bittere groente (meestal rauwe mierikswortel; soms romaine sla), en die wordt gegeten. Dit symboliseert de bitterheid van de slavernij. De maror wordt gegeten met charoses, een mengsel van appels, noten, kaneel en wijn, dat de mortel symboliseert die de Joden gebruikten bij het bouwen tijdens hun slavernij.
9. Korech: De Sandwich
Rabbi Hillel was van mening dat de maror samen met matzah en het paschaloffer in een sandwich gegeten moest worden. Ter ere van hem eten we wat maror op een stukje matzah, met wat charoses (we doen niet meer aan dierenoffers, dus er is geen paschaloffer).
10. Shulchan Orech: Diner
Er wordt een feestelijke maaltijd gegeten. Er zijn geen bijzondere voorschriften met betrekking tot wat men bij deze maaltijd moet eten (behalve natuurlijk dat men geen chametz mag eten). Onder Asjkenazische Joden worden gefilte vis en matzah-balsoep traditioneel aan het begin van de maaltijd gegeten.
11. Tzafun: De Afikomen
Het eerder opzij gelegde stuk matzah wordt gegeten als “dessert”, het laatste voedsel van de maaltijd. Verschillende families hebben verschillende tradities met betrekking tot de afikomen. Sommigen laten de kinderen het verstoppen, terwijl de ouders het ofwel moeten vinden ofwel terug moeten loskopen. Anderen laten het door de ouders verstoppen. Het idee is om de kinderen wakker en aandachtig te houden gedurende de hele procedure voorafgaand aan de maaltijd, in afwachting van dit deel.
12. Barech: Genade na de maaltijd
De derde beker wijn wordt ingeschonken, en het gebed na de maaltijd wordt gereciteerd. Dit is vergelijkbaar met het gebed dat op elke Sjabbat wordt gezegd. Aan het eind wordt de zegen over de derde beker uitgesproken en wordt deze opgedronken. De vierde beker wordt ingeschonken, waaronder een beker die gereserveerd is voor de profeet Elia, die geacht wordt de Messias aan te kondigen, en die geacht wordt op Pesach te komen om dit te doen. Op dit punt wordt de deur even opengezet (zogenaamd voor Elia, maar historisch gezien omdat Joden beschuldigd werden van onzin als het bloed van christelijke baby’s in matzah doen (de Bloed Libel), en we wilden onze christelijke buren laten zien dat we niets onbetamelijks deden).
13. Hallel: Lofprijzing
Er worden verschillende psalmen gereciteerd. Een zegening wordt gereciteerd over de laatste beker wijn en deze wordt opgedronken.
14. Nirtzah: Afsluiting
Een eenvoudige verklaring dat de seder is voltooid, met de wens dat we volgend jaar Pesach in Jeruzalem mogen vieren (d.w.z. dat de Messias binnen het volgende jaar zal komen). Dit wordt gevolgd door verschillende hymnen en verhalen.