De afgelopen weken heb ik verschillende mensen horen zeggen: “Alle religie is mythologie.”
Nee. Mythologie is een belangrijk onderdeel van religie, maar het is bij lange na niet het enige onderdeel.
Het idee dat religie mythologie is, is het bastaardkind van protestantisme en atheïsme. Het protestantisme belegt het ultieme gezag in het geschreven woord, terwijl het atheïsme volhoudt dat de goden en geesten die in het geschreven woord worden beschreven niet echt zijn. “Religie is mythologie” stelt atheo-protestanten in staat zich vast te klampen aan verhalen die ontegenzeggelijk zinvol en nuttig zijn, terwijl ze deze verhalen uit hun animistische en theïstische context rukken en opnieuw planten op de academisch aanvaardbare grond van de psychologie en sociologie. 1
Het is ook een poging om de zeer reële en zeer betekenisvolle verschillen tussen religies uit te wissen. “Het is allemaal mythologie” is een andere manier om te zeggen “diep van binnen zijn alle religies hetzelfde”. Die benadering klinkt leuk voor degenen die verontrust zijn (en terecht) door religieus gemotiveerd geweld. Maar het negeert kritische verschillen in fundamentele aannames en operationele waarden die veel verder gaan dan “wees aardig voor elkaar.”
Mythen zijn een belangrijk onderdeel van religie, maar ze zijn lang niet het enige onderdeel.
Mythen
“Mythen zijn dingen die nooit gebeurd zijn, maar altijd bestaan.” Dit citaat is afkomstig van de laat-Romeinse schrijver Sallustius, en het is nu nog even waar als toen. Mythen leren de waarheid. De uitspraak “alle mythen hebben een element van waarheid in zich” is slecht geformuleerd. Mythen kunnen – of kunnen niet – een element van historiciteit in zich hebben, maar historiciteit en waarheid zijn niet hetzelfde.
Mythen zijn verhalen om naar te leven. Ze vertellen ons wie we zijn, waar we vandaan komen en waar we thuishoren. Ze vertellen wat belangrijk is in het leven – ze communiceren waarden. Ze vertellen ons iets over de aard van goden en helden – ze communiceren deugden. Ondanks wat Joseph Campbell leerde, zijn geen mythen universeel voor de hele mensheid. Maar de aanwezigheid van mythen is universeel, of bijna universeel.
Ik ben momenteel Star.Ships van Gordon White aan het herlezen. Het onderzoekt de verspreiding van mythen over de wereld en vergelijkt dit met bewijsmateriaal uit de archeologie, de genetica en de linguïstiek om een tamelijk nauwkeurig beeld te schetsen van de prehistorische migraties van mensen uit Afrika. Deze mythen waren – en zijn – zo belangrijk voor de mensen dat ze tienduizenden jaren bewaard zijn gebleven, ondanks het ontbreken van een schrift gedurende het grootste deel van die periode.
Gezien dit belang, is het geen verrassing dat mythen een van de fundamenten van religie zijn. Maar ze zijn niet het enige fundament.
Niet-mythologische elementen van religie
Wanneer we afstappen van de slechte veronderstelling dat religie alles te maken heeft met wat je gelooft, beginnen we in te zien dat religie veel meer inhoudt dan het geschreven woord.
Religie heeft culturele elementen: Sikhs dragen tulbanden en joden eten geen varkensvlees. Traditioneel zwarte christelijke kerken hebben een bepaalde stijl van gospelmuziek en traditioneel blanke zuidelijke kerken hebben een andere. Religie heeft politieke elementen: loop de First Baptist Church of Dallas binnen en je hoort een bepaald soort politiek gepredikt worden – loop de First Unitarian Church binnen en je hoort iets heel anders.
Het allerbelangrijkste is dat religie elementen van spirituele praktijk heeft: Moslims bidden vijf keer per dag en boeddhisten mediteren. Katholieken bidden de rozenkrans en Baptisten gaan naar bijbelstudie. Heidenen doen van alles: Ik bid, mediteer, breng offers aan mijn goden en voorouders, en bestudeer zowel religieuze als seculiere materialen om mijn begrip van de wereld en mijn plaats daarin te verdiepen.
Al deze dingen worden gedaan omdat de beoefenaars er bepaalde dingen van geloven, en die overtuigingen worden vaak verklaard door mythen. Maar het zijn geen dingen om te geloven – het zijn dingen om te doen. Het is geen mythologie.
Echte Goden kunnen niet worden gereduceerd tot mythologie
Mythen zijn een van de manieren waarop we over de Goden te weten komen. Maar we weten ook over de Goden uit onze eerstehands ervaringen met hen, en uit de eerstehands ervaringen van onze medegelovigen.
We bidden tot hen en zij antwoorden. Of zij doen het niet, wat op zich al een antwoord is. Soms spreken Zij tot ons. Onze heersende cultuur (en helaas ook een groot deel van de heidense beweging) heeft geen context voor het horen van een God – zij gaat ervan uit dat je of gek bent of dat je het allemaal verzint. Maar hoewel we kunnen en moeten discussiëren over wat het betekent om een God uit de eerste hand te ervaren, valt het niet te ontkennen dat we deze ervaringen hebben. Hoe je reageert is aan jou, maar onthoud dat niet reageren ook een reactie is.
Mythologie kan ons helpen onze religieuze ervaringen te interpreteren. Ze kan ons inzicht geven in wat onze voorouders dachten over hun religieuze ervaringen, en context bieden voor de onze. Lore versus UPG (ongeverifieerde persoonlijke gnosis) is een valse dichotomie – een hele religie heeft beide nodig.
De studie van de Goden is theologie. Theologie is niet een exclusief christelijk gebied – de polytheïstische Grieken deden dit al lang voordat er een christendom was. Het omvat input van ervaring, filosofie, en logica. De uitspraak “alle religie is mythologie” ontkent de plaats van theologie in religie.
Animisme is geen mythologie
Vele mythen hebben een animistische context – er komen personages in voor zoals pratende dieren en wandelende bomen. Dit weerspiegelt de intuïtieve waarneming dat wat jou en mij bezielt, ook vogels en eekhoorns en rivieren en bomen bezielt. Wij kunnen ons tot al deze wezens verhouden, niet als dingen maar als personen, ook al zijn het geen menselijke personen. Zij hebben hun eigen inherente waarde en waarde die niet afhangt van hun nut voor de mens.
“Religie is mythologie” negeert de animistische context van deze mythen. Het maakt deze verhalen allemaal over ons en negeert de agency van niet-menselijke personen – hun vermogen om hun eigen dingen te doen om hun eigen redenen.
Hoewel mijn animisme een animisme is dat vervuld is met geesten, is dat geen vereiste. Animisme werkt prima als niet-theïstisch, naturalistisch wereldbeeld. Zoals met zoveel andere dingen, berust het op onze daden, niet op onze overtuigingen.
Goede religie is ongemakkelijk
Proberen om religie in mythologie te veranderen maakt religie comfortabeler. Hoewel mythen waargebeurde verhalen zijn (d.w.z. – ze brengen waarheid over), zijn het voor het grootste deel fictieve verhalen. Iets als fictie bestempelen geeft ons toestemming om de delen die ons niet bevallen te negeren… de delen die ons bang maken… de delen die ons oproepen tot devoties en zoektochten en projecten die lang, moeilijk en gevaarlijk zijn.
Gezellige religie is zwakke religie. Het vertelt ons dat alles goed is zoals het is, of tenminste zou zijn als andere mensen zouden stoppen het te verpesten. Het vraagt niets van ons buiten wat we al willen geven.
Goede religie is een uitdaging. De uitdagingen zijn verschillend voor ieder van ons – wat voor u gemakkelijk lijkt, kan voor mij onmogelijk zijn, en vice versa. Goede religie is ongemakkelijk, en soms gevaarlijk. Alles wat de moeite waard is, vereist arbeid en brengt risico’s met zich mee.
Doe dus onderzoek naar de mythologie van je godsdienst, wat die ook moge zijn. Kijk welke waarheden je heilige verhalen je kunnen leren.
Maar vergeet niet dat religie veel meer inhoudt dan mythologie.
1 Voor alle duidelijkheid: ik val noch het protestantisme noch het atheïsme aan. Beide zijn geldige wegen. Ik val de ondoordachte combinatie aan van het protestantse sola scriptura met de atheïstische volharding dat er geen goden of geesten zijn. Het is een mengeling beide tradities onwaardig.