Alai

An untrained listener’s guide.

Tijdens mijn urenlange woon-werkverkeer naar huis, als ik te moe ben om zelfs maar naar podcasts te luisteren, luister ik naar muziek. Vaker dan misschien gezond is, luister ik naar Lana Del Rey, terwijl ze door haar doomy refreinen fietst over hoe haar leven voorbij is, ze vol gif zit, ze als een gek naar de hemelpoort rent. Met hun schuimende melodrama passen Lana’s liedjes zo precies bij mijn postwerkhumeur dat het helemaal niet voelt als luisteren. Ik hoef me niet te concentreren of mezelf naar binnen te trekken. Ik ben er al. Luisteren, voor de meesten van ons, voelt niet als iets doen. Het is meer een sensatie dan een activiteit, een dromerig, onbestemd gevoel dat zich door ons uitstrekt. We zijn ons er vaak niet van bewust dat we het doen, of zelfs volledig bewust. We doen het letterlijk – wanneer we vergeten de televisie of onze Spotify-afspeellijsten uit te zetten – in onze slaap.

Maar soms vraag ik me af wat er zou gebeuren als we harder, of beter, of rigoureuzer zouden luisteren. Dit lijkt misschien vermoeiend. Ben ik niet in staat om te ontspannen? Waarschijnlijk wel. Maar muziekwetenschappers staan erop dat als we naar muziek zouden luisteren zoals een muzikant dat zou doen, begrijpen hoe noten gevoelens oproepen, hoe tonen hun eigen texturen en betekenissen aannemen, dan zouden we iets meer visceraal en expansief kunnen ervaren. We zouden dieper in elk liedje kunnen duiken.

Ik nam contact op met verschillende musici en muziekwetenschappers om wat inzichten te verzamelen over hoe niet-muzikanten zoals ikzelf bewuster muziek zouden kunnen selecteren en beluisteren. Hieronder is een snelle, beginnersgids van wat ik leerde.

Luister naar verschillende genres

Zoals elke Deadhead of Belieber je zal vertellen, muzieksmaak zit diep in onze identiteit gegrift. Het zijn meer dan alleen voorkeuren. Ze geven aan wie we zijn, van waaruit we de wereld zien: ofwel vanuit de rand ofwel vanuit het saaie, dichtere centrum. Muzieksmaak heeft de neiging sociale groepen te binden, er lijnen omheen te trekken. De mode, het taalgebruik en zelfs de maniertjes van onze favoriete muzikanten worden vaak langzaam, onbewust, de onze.

Ben Ratliff, auteur van Every Song Ever: Twenty Ways to Listen in an Age of Musical Plenty, zegt dat het vinden van nieuwe muziek begint met het overwinnen van onze vooroordelen. “Het knelpunt ligt vaak rond wat objectieve intellectuele criteria lijken te zijn,” legt Ratliff uit, “Hoe kan X muziek goed zijn als het geen ‘betekenisvolle teksten’ heeft of weinig harmonische beweging heeft of niet wordt gespeeld door akoestische instrumenten?” Deze manier van denken, zegt hij, snijdt ons af. We komen vast te zitten aan genres. Maar als we in staat zijn voorbij onze eigen pretenties te stappen, ontdekken we misschien dat niet alle plezierige muziek aan onze persoonlijke rigide criteria voldoet.

Maar wees geduldig. Het duurt vaak een aantal luisterbeurten voordat we aan een nieuw geluid gewend zijn. Linda Balliro, auteur van Being a Singer: The Art, Craft, and Science, legt uit dat wanneer we nieuwe muziek horen, onze auditieve cortex het te druk heeft met het verwerken ervan om er volledig van te kunnen genieten. Ze stelt voor om muziek te zoeken die net buiten ons voorkeursgenre valt, of die twee of meer genres met elkaar vermengt. Cue de ongeveer honderdduizend remixen van “Old Town Road.” Voor klassieke muziek, begin met een periode die je leuk vindt en probeer dan de periode ervoor of erna. Voor wie nieuw is in de klassieke muziek, zegt ze, begin met hedendaags klassiek, zoals “Dead Man Walking,” dat een complex ritme en taal heeft die meer in lijn ligt met de hedendaagse muziek.

Luisteren in beweging

Omdat alle muziek in beweging is, zegt Ratliff, helpt luisteren tijdens het bewegen ons beter te verbinden met de geluiden. We letten er dieper en beter op. Arnie Cox, auteur van Music and Embodied Cognition: Listening, Moving, Feeling, and Thinking, zegt dat luisteren tijdens het sporten een samengestelde ervaring creëert, omdat ons luisteren onze bewegingen energie geeft, en vice versa. Ons lichaam voelt opgetild, verhoogd, en zo ook ons luisteren.

Dansen, niet verwonderlijk, versterkt ook wat we horen. Als we naar een liedje luisteren, legt Cox uit, zoeken we onmiddellijk naar een manier om erop te bewegen of te zingen. We horen de muziek zelden gewoon, zegt hij. In plaats daarvan begrijpen we het in relatie tot beweging, hetzij die van de uitvoerders of onze eigen.

Cox suggereert ook luisteren tijdens het rijden, vooral op een meer schilderachtige route. Als de visuele stimulatie samengaat met de beweging en de muziek, kan het uitzicht (letterlijk) kleuren wat we horen. De kleuren, contouren en texturen smeren uit over de akkoorden, zodat we ze horen door het filter van onze omgeving.

Luister naar het ritme

Bij het luisteren naar het ritme, zegt Ratliff eerst te luisteren naar de geluiden van de percussie. Dat is de bodem van een liedje. Hij stelt voor te beginnen met Max Roach van Bud Powell’s groep, John Bonham van Led Zeppelin, Janet Weiss van Sleater-Kinney, en Ziggy Modeliste van de Meters. Hij raadt ook aan te luisteren naar muziek met drie of meer percussionisten, zoals Cubaanse rumba of Brazilliaanse samba.

Balliro zegt dat je moet letten op wat er gebeurt tijdens de herhaling. Organische drummers variëren van nature het patroon, zegt Aaron Fast, een muziekleraar in Brooklyn, terwijl elektronische muzikanten de neiging hebben om dezelfde informatie steeds opnieuw te herhalen. Componisten van klassiek, zegt Balliro, zoeken naar ritmische patronen die ons verrassen. Pop geeft ons meer van wat we verwachten. Broeierige, emotionelere muziek heeft langzamere, meer uitgesponnen ritmes, waarbij noten worden uitgerekt om het gevoel in stand te houden.

Luister naar de toon

Ratliff gelooft dat toon de plek is waar de menselijkheid ligt, waar de emotie binnensluipt. De toonkwaliteit die een musicus rond een noot legt, onthult iets over hem. Het is een bekentenis: dit is hoe ik me op dit moment voel. Om toon te begrijpen, moet je je zintuigen combineren, de toon zien, voelen en zelfs proeven. Ratliff stelt voor je de toon voor te stellen als een fysiek object. Hoe dicht sta je er bij? Hoe groot is hij? Is hij dik of dun? Waar is het van gemaakt? Hout? Katoen? Gesmolten chocolade?

Ook hier stelt Balliro voor verschillende genres te proberen om je bewustzijn te verbreden. Luister naar nummers die meer emotioneel zijn, zoals blues of jazz, in plaats van techno, waarvan de tonen herhalend zijn. Symfonieën mengen vaak verschillende tonen in interessante golven en patronen, terwijl zangers als Billie Eilish exquise toonverschuivingen in een enkel ruisje laten horen.

Luister naar de tekst

Om teksten echt in je op te nemen, moet je luisteren naar wat er onder de tekst zit. Laat je niet te veel meeslepen door de logica. Daniel Godfrey, een componist en professor en voorzitter van de muziekafdeling van Northeastern University’s College of Arts, Media, and Design, beschrijft songteksten als het voertuig voor muziek, in plaats van andersom. We hoeven de woorden van de tekst niet eens te begrijpen (en dat kunnen we vaak niet) om iets mystieks en onkenbaars op te roepen, een gevoel dat de rede te boven gaat.

Lyrics, zegt Fast, drijven vaak in en uit de samenhang. In zijn slacker anthem “Loser,” Beck deadpans: “In de tijd van chimpansees was ik een aap / butaan in mijn aderen en ik ben uit om de junkie snijden / Met de plastic oogbollen, spuit verf de groenten / hondenvoer kraampjes met de beefcake panty.” Hoewel de woorden misschien niet samenhangen in een verhaal, krijgen we de emotionele impact van hun betekenis: het leven zuigt.

Maar als je echt tot de kern van een lied wilt komen, zegt Dustin Cicero, een muzikant en instructeur elektronische muziek aan de Emory University, zich te concentreren op het refrein. Het refrein is onze weg in het verhaal, het onthult de algemene betekenis en bedoeling via pakkende herhaling. In het refrein van “Loser” bijvoorbeeld, schiet Beck recht op zijn doel af: “I’m a loser baby, so why don’t you kill me?” Het dreunende couplet vat het lied samen, maar ook een tijdperk, het onbehagen en de onvrede van een hele generatie samengevat in één enkele tekst.

*

Moedwillig luisteren lijkt misschien een bijproduct van onze obsessieve behoefte om te optimaliseren. Is luisteren echt een vaardigheid die we moeten aanscherpen? Maar net als bij elk ander streven, zoals dansen of olieverfschilderen, wordt dieper luisteren na verloop van tijd gemakkelijker, zelfs instinctief. Het is een proces van onderdompeling. We komen langzaam dichter bij het geluid. Na een paar weken luisteren naar Lana met een scherpere, scherpere focus, kon ik verder luisteren, en met meer helderheid, als in een hogere resolutie, zonder zelfs te beseffen dat ik aan het luisteren was.