Wat is het? De winterslaap is een ingewikkelde en vaak gevaarlijke energiebesparingsstrategie. Het is niet gewoon ‘gaan slapen’. In de slaap blijven alle lichaamsfuncties vrijwel normaal, maar in winterslaap staat de stofwisseling bijna stil.
HIBERNATIE-Waarom?
Zoals alle andere dieren hebben egels energie nodig om normale lichaamsactiviteiten te kunnen handhaven, om te groeien en om zich te kunnen verplaatsen. Deze energie komt van hun voedsel ( slakken, kevers, rupsen, slakken enz ). Naarmate het weer kouder wordt, wordt dit voedsel moeilijker te vinden en dus besluiten ze hun energiegebruik te vertragen.
HIBERNATIE-Hoe?
Ze worden immobiel, hun lichaam koelt af en hun normale fysiologische activiteiten worden vertraagd, b.v. Hun hartslag daalt aanzienlijk van ongeveer 190 per minuut tot een zwakke 20 per minuut, de lichaamstemperatuur, die normaal 35°C bedraagt, daalt tot 10°C of minder en de ademhaling stopt bijna (zij ademen ongeveer één keer om de paar minuten).
HIBERNATIE-Wanneer?
Dit is zeer afhankelijk van de heersende weersomstandigheden en begint wanneer de temperatuur in de onmiddellijke omgeving relatief laag wordt en blijft, wat in Groot-Brittannië gewoonlijk november, december of zelfs januari is. Er schijnt ook een interne bereidheid te zijn die bepaalde fysiologische veranderingen teweegbrengt.
HIBERNATIE-Waar?
Tegen het einde van de herfst bekijken egels de beste plaatsen om nesten te bouwen ( hibernacula genoemd ). Favoriete plaatsen zijn onder heggen en boomwortels, in stapels rijshout, in composthopen of in oude konijnenholen en onder houten gebouwen en schuurtjes. Het nest zelf ziet er gammel uit, maar is goed gebouwd van oude droge bladeren, gras en andere vegetatie en kan tot 50 cm dik zijn.
HERNATIE-Is het continu?
De meeste egels schijnen vrij vaak wakker te worden tijdens hun winterslaap, maar verlaten zelden hun nest. Deze ontwakeningen duren een dag of twee en, hoewel meestal onaangekondigd, kunnen ze worden veroorzaakt door een verstoring of onverwacht warm weer. (Als het weer te koud wordt, nemen egels niet de moeite om hun oorspronkelijke nest extra te isoleren, maar gaan ze een ander nest bouwen).
HIBERNATIE-Is het nodig?
Egels in warmere klimaatzones blijken zich vrij goed te kunnen redden zonder een winterslaap te houden. De nakomelingen van Europese egels die in Nieuw-Zeeland zijn geacclimatiseerd, schijnen slechts korte periodes in juli en augustus een winterslaap te houden. Zelfs in Groot-Brittannië, als er voldoende voedsel is en de luchttemperatuur niet te laag is, hoeven egels geen winterslaap te houden. Dit geldt in het bijzonder voor egels die tijdens de winter binnen worden gehouden – b.v. jongen die in de herfst worden gevonden, minder dan 450 gram wegen en dus kwetsbaar zijn voor problemen tijdens en vlak na de winterslaap.
HIBERNATIE-Is het gevaarlijk?
Omdat egels tijdens hun winterslaap onbeweeglijk zijn, zijn zij zeer kwetsbaar voor klimaat en verstoring. Vandaar de behoefte aan beschermende winterslaapplaatsen. Zij lopen ook een bijzonder risico wanneer de luchttemperatuur te laag daalt (onder het vriespunt kunnen zich bijvoorbeeld ijskristallen vormen in hun bloed). Als de omgeving tot onder deze temperatuur afkoelt, moeten hun lichaamsfuncties weer “ingeschakeld” worden en dit kan het dier tot activiteit aanzetten.
HIBERNATIE-Hoe lang?
Gewoonlijk eindigt de winterslaap omstreeks half maart tot begin april, maar dit kan variëren in jaren met uitzonderlijke weersomstandigheden en van jaar tot jaar.
HIBERNATIE-Hebt het menselijke implicaties?
Als de mechanismen van hibernation op mensen konden worden toegepast, misschien zouden de astronauten en andere ontdekkingsreizigers lange duurexpedities kunnen maken zonder grote hoeveelheden voedsel te moeten dragen. Omdat, tijdens de winterslaap, fysieke schade minder traumatisch is voor het lichaam van een dier, is er ook medische belangstelling voor winterslaap als een manier om de tolerantie van het menselijk lichaam voor grote chirurgische ingrepen te verbeteren.
Voor verdere lectuur over egels bevelen wij deze uitstekende boeken ten zeerste aan: ‘Hedgehogs’ door Dr Pat Morris*, ‘Hedgehog Rehabilitation’ door Kay Bullen* en ‘A Prickly Affair’ door Hugh Warwick*.
* zijn verkrijgbaar bij The British Hedgehog Preservation Society, en kunnen telefonisch besteld worden of zijn te vinden in onze online winkel op
www.britishhedgehogs.org.uk
