Vroeger dacht ik aan horzels en gele jakhalzen als de eikels van het dierenrijk. Deze stekende, vliegende wespen ruïneren ontelbare picknicks met hun agressieve eetlust voor snoep, fruit, en frisdrank. Ze steken duizenden Amerikanen per jaar en doden tot 100 mensen door een anafylactische shock. En een van hen stak mij drie keer in het gezicht toen ik in juli het toilet van een camping uitliep. Wat een klootzak, hè?
Niet volgens entomologen. Tien jaar na die steekpartij, ben ik gekalmeerd genoeg om deze prangende zomervraag te onderzoeken: Wat is er met horzels en gele jakhalzen dat hen zo gemeen maakt in de late zomer?
Het blijkt dat, net als veel mensen slecht gedrag, de wespen ‘jerkiness kan worden teruggevoerd op hun families.
Veel van de horzel en gele jas soorten die ons steken zijn sociale insecten. In tegenstelling tot solitaire insecten zoals timmermansbijen, leven sociale insecten in kolonies, waar hordes steriele vrouwelijke werksters hun jongere zusters en vruchtbare moeder verzorgen. Als levende incarnaties van Ayn Rand’s nachtmerries, doen deze sociale insecten alles voor het welzijn van de kolonie.
Maar in tegenstelling tot menselijke socialisten (en in tegenstelling tot ver verwante honingbijen), moeten horzels en gele jakhalzen hun kolonies elk jaar van nul beginnen. In de lente komt een jonge koningin uit haar winterslaap en bouwt in haar eentje een nieuw nest van houtpulp en spuug. Haar eenzame arbeid gaat door tot ze haar eerste broedsel van werkdochters heeft grootgebracht, die plichtsgetrouw de zorg voor de volgende rondes eieren, larven en poppen op zich nemen. En er zijn vele volgende rondes: Een kolonie horzels of gele vliegenvangers kan uitgroeien tot 1.000 werksters, zegt entomoloog Donald Lewis van de Iowa State University – hoewel je dat het grootste deel van de zomer niet zou merken.
De reden dat we ze niet veel opmerken komt dan neer op al die wriemelende, hongerige larven. Deze toekomstige werkers hebben veel eiwitten nodig voor hun groeiende lichamen, maar niet alleen omdat ze groter worden. Alsof peuter- en adolescentie nog niet moeilijk genoeg zijn, moeten deze pas uitgekomen larven een volledige lichaamsmetamorfose ondergaan, eerst in poppen en dan in vliegende volwassenen. Tijdens deze transformaties moeten de volwassen horzels of gele jakhalzen hun oude lichaam verteren en het nieuwe van de grond af opbouwen, met alleen de ruwe voedingsstoffen die ze uit hun voeding halen.
Om eiwitten te krijgen voor hun metamorfoserende zusters, jagen soorten zoals de kale hoornaar en de Duitse gele jas op rupsen, vliegen, krekels, en ander ongedierte van gewassen. De Westelijke gele jas jaagt op eiwitten van dode insecten en aas. Deze stukjes dode insecten en dode verkeersslachtoffers worden dan gekauwd tot een heerlijke, plaatselijk verkregen pasta voor de onverzadigbare jongen. Dankzij deze jeugdige eetlust hebben de volwassen werksters het zo druk met het doden van insecten voor de larven, dat ze nauwelijks tijd hebben om een slokje nectar of een suikerrijke maaltijd voor zichzelf op te peuzelen – waardoor ze het grootste deel van de zomer zelden last hebben van je taart of sap. Maar deze gehaaste werkers zijn niet te moe om te vechten als ze moeten.
Tot midzomer, gebeuren de meeste menselijke en wesp ontmoetingen omdat mensen het nest van de kolonie verstoren. Kale hoornaars maken hun nesten graag in bomen en onder de dakranden van huizen, terwijl papierwespen de voorkeur geven aan blootliggende balken. Gele vliegenvangers kunnen bijzonder lastig zijn: Ze bouwen hun huizen binnen de muren van onze huizen, maar ook in gaten in de grond – vaak waar mensen lopen en gras maaien. “Ik heb persoonlijk hun nesten verstoord” terwijl ik veldonderzoek deed, zegt entomoloog Seán Brady van het Smithsonian’s National Museum of Natural History. Dat betekende veel wegrennen, vervolgt hij, want “ze volgen je veel langer dan honingbijen.” Ze steken je ook veel meer dan honingbijen, dankzij hun gladde, giftige angel, die niet vast blijft zitten in je tedere vlees na één steek zoals de bijensteker met weerhaken.
Maar dingen veranderen voor deze gemeenschappelijke, defensiegerichte wespen wanneer de koningin haar laatste broedsels legt, die uitgroeien tot vruchtbare koningen en koninginnen die wegvliegen om uiteindelijk hun eigen kolonies te vormen. Zodra deze vruchtbare broers en zussen het nest verlaten in de late zomer en vroege herfst, hoeven hun achtergebleven zusters geen tijd meer te besteden aan het verdedigen van de kolonie en het jagen op voedsel voor de jongen. Ze hoeven zich alleen nog maar bezig te houden met zichzelf te verdedigen en te eten wat ze willen – daarom worden in augustus en september de meeste gele jasjes gestoken. En als volwassenen willen ze enkel suikerrijk voedsel dat hen een snelle energiestoot geeft. Suikerrijk voedsel zoals ijs, frisdrank en gevallen fruit dat aan het gisten is.
“Ja,” zegt Lewis, “gistend plantensap zorgt ervoor dat ze beschonken raken.” Hoewel we hen echt geen drankje mogen misgunnen. Deze werksters hebben hun korte leven gewijd aan het dienen van koningin en kolonie, en ze zullen allemaal sterven van de kou en ouderdom tegen Thanksgiving. Alleen de pas bevruchte koninginnen zullen de winter overleven, weggedoken achter gevelbekleding en onder rottende boomstammen, wachtend tot de lente terugkeert om de hele cyclus opnieuw te beginnen.
Als je niet kunt wachten op de ijzige hand van de dood om deze stekende picknick dieven te pletten, hier is wat advies over hoe je hun scherpe, giftige uiteinden kunt vermijden. Brady raadt aan uit te kijken naar hun nesten, die zich vaak op onopvallende plaatsen bevinden, zoals gaten in de tuin of onder de dakrand van huizen. Lewis raadt aan om naar bloemen ruikende parfums te vermijden en niet wild met je armen te zwaaien als je er een ziet. En de Centers for Disease Control and Prevention raadt aan om voedsel en afval in goed afgesloten containers te bewaren, evenals voorbereid te zijn om te vluchten als meerdere insecten beginnen aan te vallen.
Terwijl u op de vlucht bent, bedenk dan dat dit slechts tijdelijk is. In tegenstelling tot ons weg-razende, Twitter-trolling, leeuw-schietende mensen, horzels en gele jassen zijn slechts klootzakken voor een deel van het jaar. Maar ik begrijp dat dat moeilijk te onthouden kan zijn – vooral als een van hen net in je wang heeft gestoken.