Alai

Viktor Frankl onderging enkele van de meest afschuwelijke worstelingen die een mens zich kan voorstellen. Maar hij verloor nooit de hoop, en gebruikte zijn ervaringen om zijn werk voort te zetten en andere mensen te helpen betekenis in hun leven te vinden. Frankl’s verhaal is er een van kracht, van hoop, en van een man die een impact had op de wereld. Laten we er eens induiken…

Early Life

In 1905 werd Viktor Frankl geboren als middelste kind van een Joods gezin in Wenen. Zijn ouders werkten voor de overheid en het gezin had het goed. Toen brak de Eerste Wereldoorlog uit. Net als zoveel andere gezinnen in die tijd, hadden de Frankls te kampen met bittere armoede. Hij en zijn broers en zussen moesten zelfs van boerderij naar boerderij gaan om te bedelen voor voedsel toen de oorlog vorderde.

Als jong kind toonde Frankl interesse en aanleg voor het medische beroep.Toen hij slechts drie jaar oud was, wilde hij dokter worden. Toen hij vier jaar oud was, realiseerde hij zich wat ieder mens moet doormaken – dat hij op een dag zou sterven. Nog als kleuter begon Frankls levenswerk al vorm te krijgen.

Tegen de tijd dat hij op de middelbare school zat, studeerde Frankl al psychologie en filosofie. Hij hield zelfs een toespraak genaamd “Over de zin van het leven” in 1921, twee jaar voor zijn afstuderen. En toen hij een eindwerkstuk moest schrijven voor zijn afstuderen, waarover zou hij het dan anders moeten schrijven dan over de psychologie van het filosofische denken? Tegen de tijd dat hij twintig werd, was hij al in contact gekomen met Dr. Sigmund Freud. Frankl schreef Freud een brief en voegde er een kopie van een van zijn eigen werkstukken bij. Nog indrukwekkender was het verzoek van de beroemde arts aan Frankl om een van de verhandelingen die Frankl had geschreven te mogen publiceren.

Later, terugdenkend aan het voorval, klonk Frankl nog steeds alsof hij het voorval nog steeds niet kon geloven, zelfs niet na tientallen jaren van het opbouwen van zijn eigen carrière.

“Kun je het je voorstellen? Zou een 16-jarige het erg vinden als Sigmund Freud zou vragen om een artikel dat hij heeft geschreven te publiceren?”

Bijna drie jaar na die briefwisseling liep Frankl in een park in Wenen en kwam een man tegen die hem bekend voorkwam. Frankl ging naar hem toe en vroeg of hij Sigmund Freud was … dat was hij. En toen Frankl zichzelf begon voor te stellen…las Freud Frankl’s adres aan hem voor. Freud was zo onder de indruk van Frankl dat hij zelfs in de loop der jaren de brief die hij van de jongeman had ontvangen nooit is vergeten.

Naast psychologie, verdiepte Frankl zich tijdens zijn middelbare schooltijd ook in de politiek. Hij begon zijn betrokkenheid bij de Jonge Socialistische Arbeiders als tiener, en klom zelfs op tot president van de organisatie in 1924.

Met een reeks van prestaties op het gebied van de psychologie al bereikt tijdens zijn tienerjaren, Frankl ging naar de Universiteit van Wenen om formeel te studeren zijn gekozen gebieden van de neurologie en psychiatrie. Aanvankelijk baseerde hij zijn studie op de theorieën en ideeën die Sigmund Freud had ontwikkeld, maar na verloop van tijd begon hij zich meer te richten op de ideeën van Alfred Adler. Zelfs nadat hij van Freuds ideeën afstapte, hield Frankl een buste van de vooraanstaande Weense psychoanalyticus in zijn kantoor.

Freud ontwikkelde de psychoanalyse, Adler voegde daaraan toe met de ontwikkeling van het minderwaardigheidscomplex, en Frankl werd de derde van deze reuzen van de psychologie in Wenen toen hij een zoektocht ontwikkelde naar betekenis, logotherapie genaamd, als een belangrijk onderdeel van de studie van de menselijke psyche.

Maar voordat hij een wereldberoemde psychiater werd, maakte Frankl een verschil veel dichter bij huis. Als student begon hij actief in praktijk te brengen wat hij leerde en de theorieën die hij ontwikkelde. Hij ging verder dan alleen academische interesse in de menselijke psyche en Frankl was in staat letterlijk levens te redden.

Tijdens zijn tijd als medisch student, merkte Frankl een verontrustende trend op onder studenten in Oostenrijkse middelbare scholen. Wanneer de cijfers aan het einde van het schooljaar werden gerapporteerd, was er een piek in zelfmoorden. Frankl leidde een initiatief om gratis counseling aan te bieden aan studenten, met de nadruk op hulp aan het eind van het schooljaar. Ongelooflijk genoeg was het eerste jaar dat Frankl’s programma werd uitgevoerd ook de eerste keer in de recente geschiedenis dat er geen zelfmoorden onder studenten plaatsvonden in Wenen.

Met bewezen succes in zelfmoordpreventie, werd Frankl hoofd van het zelfmoordpreventieprogramma voor vrouwen van het Weense Psychiatrische Ziekenhuis. Van 1933 tot 1937 werkte hij met duizenden vrouwen die het gevaar liepen zelfmoord te plegen. Vervolgens opende hij in 1937 zijn eigen privé-praktijk.

Maar een jaar later werd Frankls wereld ontworteld.

Wereldoorlog II

In 1938 viel Duitsland Oostenrijk binnen. Frankl was Joods, en onder het nazi-regime was het hem niet toegestaan Arische patiënten te behandelen. Het Rothschild Ziekenhuis in Wenen was de enige plaats waar Joodse patiënten konden worden behandeld, en dus werd Frankl opgeroepen om zijn talenten daar te gebruiken als hoofd van de neurologische afdeling.

Terwijl hij in het Rothschild werkte, wachtte Frankl ook op nieuws dat hem uit de angstaanjagende situatie zou kunnen halen waarin zoveel Europese Joden zich bevonden. Hij had een visum voor de Verenigde Staten aangevraagd en hoefde alleen nog maar zijn lotnummer te krijgen.

Hij was een van de gelukkigen…zijn lotnummer kwam vóór Pearl Harbor en de entree van de Verenigde Staten in de oorlog. Maar Frankls beslissing om Oostenrijk te verlaten was niet gemakkelijk. Het visum, het gold alleen voor Frankl, en niet voor andere leden van zijn familie. Zijn ouders en broers en zussen zouden worden achtergelaten in een steeds angstiger omgeving, en Frankl wist dat hun lot waarschijnlijk zou eindigen in een concentratiekamp.

Frankl wist dat hij een keuze moest maken, en hij koos ervoor om afhankelijk te zijn van een hogere macht dan hijzelf om hem in de juiste richting te leiden. Toen hij in het huis van zijn ouders een fragment van een steen vond, wist hij dat hij het antwoord had gevonden waarnaar hij op zoek was. De steen was niet zomaar een oude steen – het was een stuk van de Tien Geboden dat ooit in een plaatselijke synagoge had gestaan. De synagoge was door de nazi’s platgebrand en de vader van Frankl had een stuk van de steen opgehaald voor de familie. En het stuk dat hij toevallig had opgeraapt? Er stond een gedeelte op van het gebod “Eert Uw Vader en Moeder.”

Voor Frankl betekende dit dat zijn besluit duidelijk was. Hij zou in Oostenrijk blijven bij zijn familie en naast hen staan bij de gruwelen die de nazi’s over hen afriepen.

En Frankl wist heel goed tot welke gruwelen de nazi’s in staat waren. Hij en zijn vrouw Tilly waren in 1941 getrouwd, en de twee wilden kinderen krijgen. Maar Joodse paren mochten geen kinderen krijgen. Frankls vrouw werd zwanger, maar ze mocht niet bevallen. Ze werd gedwongen een abortus te ondergaan.

Toen, in 1942, kwam uit wat Frankl had gevreesd dat zou gebeuren. Hij, zijn vrouw en zijn ouders werden gearresteerd. Ze werden aanvankelijk naar Theresienstadt gestuurd, een kamp in Tsjecho-Slowakije. Daar deed Frankl wat hij kon om anderen te helpen: hij leidde een kliniek, hielp nieuwe gevangenen om te gaan met de drastische schok van hun binnenkomst in het kamp en richtte een zelfmoordwacht op.

Frankl, zijn vrouw en zijn moeder overleefden Theresienstadt, maar zijn vader niet. Hij stierf na slechts zes maanden in het kamp.

In 1944 werd Frankl bevolen naar Auschwitz te gaan. Zijn moeder werd ook bevolen te gaan, maar zijn vrouw niet. Maar Tilly was niet van plan zonder haar man te gaan. Ze bood zich vrijwillig aan om naar Auschwitz overgebracht te worden.

Ze werden uiteindelijk toch gescheiden.

Na aankomst in Auschwitz werd Tilly doorgestuurd naar Bergen-Belsen, terwijl Frankl en zijn moeder beiden in Auschwitz werden vastgehouden.

Ze werden aanvankelijk met vijftienhonderd anderen vastgehouden in een loods die maar voor een zesde van dat aantal mensen was bedoeld. De grond was kaal, en de gevangenen werden gedwongen dagenlang op hun hurken te zitten, terwijl ze slechts van een klein stukje brood moesten leven. Van hieruit werden de gevangenen in twee rijen gedirigeerd…één naar de gaskamer en één naar jaren van arbeid en ellende, maar overleven…tenminste aanvankelijk.

Frankls moeder werd in de gaskamers geëxecuteerd, en Frankl zelf ontsnapte ternauwernood aan dat lot.

Frankl kreeg het bevel om in de linker rij te gaan staan, maar negeerde het bevel en stapte in de andere groep. Zoals hij pas later ontdekte, was de linkerlijn de lijn naar de gaskamer en een zekere dood. Hij was een van de weinigen die Auschwitz overleefden. 1,3 miljoen mensen werden door de poorten van Auschwitz gestuurd… en 1,1 miljoen van hen stierven. Degenen die niet meteen in de gaskamer stierven, stierven door honger en ziekte, uitputting door dwangarbeid, en zelfs medische experimenten.

Hoewel Auschwitz de plaats was van een groot aantal wreedheden, leden vele anderen in andere kampen in Europa. Frankls vrouw was een van degenen die hun lot vonden in een ander kamp dan dat van haar man.

Tilly kwam om door toedoen van de nazi’s in het kamp Bergen-Belsen, en Frankl hoorde pas dat ze was omgekomen toen de oorlog ten einde was en hij in 1945 was bevrijd.

Tijdens zijn lijden in de kampen, zonder het lot van Tilly te kennen, was hij in staat om betekenis en een zekere troost te vinden in de wetenschap van de liefde. Hij dacht aan haar tijdens zijn beproeving in de concentratiekampen, en toen hij inzag hoe dat hem hielp, begon hij te theoretiseren over wat liefde betekende voor het menselijk leven. Later zette hij zijn denken op deze manier uiteen, in zijn beroemde werk “Man’s Search for Meaning,”

“Voor het eerst in mijn leven zag ik de waarheid zoals die door zoveel dichters bezongen wordt, door zoveel denkers verkondigd als de laatste wijsheid. De waarheid – dat Liefde het ultieme en hoogste doel is waarnaar de mens kan streven. Toen begreep ik de betekenis van het grootste geheim dat de menselijke poëzie en het menselijk denken en geloven te bieden hebben: De verlossing van de mens is door liefde en in liefde.”

Toen hij in de concentratiekampen zat, moest Frankl zichzelf afleiden van de realiteit van wat hij meemaakte. Hij zag dood en lijden van dichtbij, hij werd in veewagens gedwongen, moest marcheren, kreeg tyfus, en werd gescheiden van zijn meest geliefde familieleden. Dus wat was één manier waarop hij zichzelf voortduwde om te overleven? Zoals hij uitlegt,

“Ik probeerde herhaaldelijk afstand te nemen van de ellende die me omringde door het te externaliseren. Ik herinner me dat ik op een ochtend van het kamp naar de werkplek liep, nauwelijks in staat om de honger, de kou en de pijn van mijn bevroren en etterende voeten, zo gezwollen, te verdragen … Mijn situatie leek somber, zelfs hopeloos. Toen stelde ik mij voor dat ik achter een lessenaar stond in een grote, mooie, warme en lichte zaal. Ik stond op het punt een lezing te houden voor een geïnteresseerd publiek over “Psychotherapeutische ervaringen in een Concentratiekamp” (de werkelijke titel die ik later gebruikte . . .). In de denkbeeldige lezing deed ik verslag van de dingen die ik nu meemaakte. Geloof me, dames en heren, op dat moment durfde ik niet te hopen dat ik op een dag het geluk zou hebben zo’n lezing daadwerkelijk te geven.”

Frankl maakte er ook een punt van een les in goedheid en overleven te vinden in het lijden dat hij onderging en het lijden waarvan hij getuige was. Deze thema’s vormden de basis van zijn levenswerk.

“Wij die in concentratiekampen hebben geleefd, kunnen ons de mannen herinneren die door de hutten liepen om anderen te troosten, hun laatste stukje brood weg te geven. Ze waren misschien weinig talrijk, maar ze leveren voldoende bewijs dat alles van een mens kan worden afgenomen, behalve één ding: de laatste van de menselijke vrijheden – om je houding te kiezen in een gegeven set omstandigheden, om je eigen weg te kiezen.”

Na de Tweede Wereldoorlog

In april van 1945 kreeg Frankl een welkom gezicht – Amerikaanse soldaten. Ze waren gekomen om de concentratiekampen te bevrijden, wat betekende dat Frankl weer een vrij man was. Hij had geen familie meer, behalve een zus die naar Australië was ontsnapt. Hij begon in wezen opnieuw in de wereld – maar hij had zijn ideeën, zijn opleiding, en zijn beroepservaring.

Dus zette hij zijn ideeën op papier. In slechts negen dagen tijdens de zomer van 1945 dicteerde Frankl een volledig manuscript. Het resultaat was “Man’s Search for Meaning”, een beschrijving van hoe het leven was in de concentratiekampen en de samenvallende realisaties die Frankl had tijdens zijn tijd als gevangene over de behoefte aan betekenis in het menselijk leven en de rol van lijden in de wereld. Het boek diende als basis voor de ‘logotherapie’, het door Frankl geponeerde idee dat mensen het meest gedreven worden door een zoektocht naar betekenis.

In 1946 was hij volledig terug in zijn professionele wereld en leidde hij de Weense polikliniek voor neurologie. In 1948 had hij een doctoraat in de filosofie behaald. Hij begon les te geven aan de Universiteit van Wenen, waar hij tot 1990 hoogleraar zou blijven.

Nadat hij was vrijgelaten uit het concentratiekamp, hertrouwde Frankl ook. In 1947 trouwde hij met Eleonore Schwint, en de twee kregen samen een dochter. Als volwassene trad Frankls dochter in de voetsporen van haar beroemde vader en werd kinderpsychiater.

Hoewel hij lesgaf aan de Universiteit van Wenen, begon Frankls leer al snel een wereldwijde impact te krijgen. Met Freud en Adler als zijn voorgangers, had Wenen zich al gevestigd als een centrum van psychologische en psychiatrische studie. Freud en Adler waren de eerste en tweede school van de Weense psychotherapie, en Frankls ideeën over de behoefte van de mens aan zingeving in zijn leven werden de derde.

In het midden van de jaren 1950 werd Frankl uitgenodigd om te spreken aan universiteiten over de hele wereld. Hij had ook de Oostenrijkse Medische Vereniging voor Psychotherapie opgericht en stond aan het hoofd van de organisatie. In 1955 benoemde de Universiteit van Wenen hem tot hoogleraar en in 1961 was hij gasthoogleraar aan Harvard en werden zijn ideeën verankerd in de geesten van de bestudeerders van psychotherapie in de Verenigde Staten. Zijn academische carrière bleef groeien, want hij gaf lezingen aan meer dan 200 universiteiten en kreeg een verbazingwekkende 29 eredoctoraten.

Hoewel De zoektocht van de mens naar betekenis veruit zijn bekendste werk was, schreef en publiceerde Frankl nog 39 andere boeken tijdens zijn leven. In 1970 werd hij geëerd door zijn collega’s toen zij het “Viktor Frankl Insitute” oprichtten.”

Naast zijn academische werk, werkte Frankl nog steeds met patiënten. Een van zijn methoden was om de meest depressieve patiënten die hij tegenkwam een ogenschijnlijk simpele vraag van zes woorden te stellen…

“Waarom pleegt u geen zelfmoord?”

Van hieruit zou Frankl ontdekken wat het was waar de patiënt eigenlijk vreugde in vond, wat hun leven de moeite waard maakte… met andere woorden, wat de zin van hun leven was. Als die ontdekking eenmaal was gedaan, kon hij beginnen hen te helpen hun geestelijke gezondheid te verbeteren en af te stappen van zelfmoordgedachten.

Naarmate de 20e eeuw vorderde, deelde Frankl zijn ideeën ook in andere media dan de gedrukte pers. Hij verscheen op televisie om zijn ideeën te bespreken, waardoor ze een geheel nieuw publiek bereikten. In een van zijn beroemdste televisie-optredens zette hij zijn idee uiteen dat bij het zoeken naar de zin van het leven een evenwicht moet bestaan tussen vrijheid en verantwoordelijkheid. Tijdens de discussie pleitte hij ervoor dat de Verenigde Staten een partnermonument krijgen voor het Vrijheidsbeeld. Het land zou moeten worden omringd door een standbeeld van verantwoordelijkheid aan de westkust, zo betoogde hij.

“Vrijheid is echter niet het laatste woord. Vrijheid is slechts een deel van het verhaal en de helft van de waarheid. Vrijheid is slechts het negatieve aspect van het hele fenomeen waarvan het positieve aspect verantwoordelijkheid is. In feite dreigt vrijheid te ontaarden in willekeur, tenzij zij wordt beleefd in termen van verantwoordelijkheid. Daarom beveel ik aan dat het Vrijheidsbeeld aan de Oostkust wordt aangevuld met een Standbeeld van Verantwoordelijkheid aan de Westkust.”

Het beantwoorden van brieven en het geven van interviews, Frankl bleef zijn boodschap delen en de wereld onderwijzen over zijn theorieën over psychoanalyse tot aan zijn dood in 1992. In een van zijn laatste interviews maakte Frankl de aangrijpende opmerking dat hij zelfs decennia later, terugkijkend, nog steeds waarde kon vinden in zijn lijden in de concentratiekampen. Zoals hij het zag, gaf het lijden hem een waardevol perspectief op wat echte problemen zijn, waardoor hij meer waardering kreeg voor het leven dat hij vanaf 1946 in vrijheid kon leiden.

“Wat ik toen zou hebben gegeven als ik geen groter probleem had kunnen hebben dan waar ik vandaag voor sta,” zei hij in 1995.

Legacy

Toen hij in de concentratiekampen zat, beleefde Viktor Frankl het idee dat hij later aan de wereld meedeelde in Man’s Search For Meaning:

“Alles kan een mens worden ontnomen, behalve één ding: de laatste van de menselijke vrijheden – het kiezen van zijn houding in een gegeven reeks omstandigheden, het kiezen van zijn eigen weg.”

Terwijl hij in de concentratiekampen zat, koos Viktor Frankl ervoor om aan zijn vrouw te denken, om aan zijn beroep te denken, om na te denken over hoe hij zijn ervaring met het lijden kon gebruiken om het leven van anderen te beïnvloeden. Hij stal papier uit de kampkantoren om zijn ideeën op te schrijven, en wist dat hij twee redenen had om het er levend vanaf te brengen – liefde, en een verantwoordelijkheid om mensen te helpen betekenis te vinden en te vermijden wat hij de “existentiële stress” van een leven zonder betekenis noemde.

Van toen hij een student was, hielp Frankl levens te redden. Hoewel hij het leven van zijn naaste familie niet kon redden, was hij in staat om onvoorstelbare verschrikkingen te doorstaan en de volgende vijf decennia door te brengen met het maken van een positieve impact op de wereld.

Viktor Frankl had kunnen opgeven, hij had kunnen sterven, of hij had de rest van zijn leven verbitterd kunnen leven van wat hij had doorgemaakt. Niemand zou het hem kwalijk hebben genomen. Maar in plaats daarvan heeft zijn leven miljoenen geraakt, zijn boek is vertaald in 74 talen, en hij heeft invloed gehad op generaties van nieuwe psychotherapeuten die hun leven zullen besteden aan het helpen van mensen.

Viktor Frankl … een leven geleefd met betekenis, inderdaad.

Video Biografie van Viktor Frankl