Wie waren David en Jonathan?
Koning David van Israël behoeft weinig introductie. Hij is de meer dan levensgrote figuur die de reus Goliath doodde, met Bathseba naar bed ging, en van wie wordt gezegd dat hij veel van de Psalmen heeft geschreven. Hoewel hij werd geboren als de jongste zoon van een gewone burger, werd hij goddelijk uitverkoren om de tweede koning van Israël te worden, nadat God de aanspraak van de eerste koning, Saul, op een dynastie had verworpen.
David’s relatie met Saul’s familie als geheel was gecompliceerd. Op verschillende momenten diende hij Saul als een musicus en een gevierd militair bevelhebber, maar op andere momenten moest hij voor zijn leven voor de koning vluchten vanwege Sauls jaloezie en (gegronde) vrees dat David de troon zou kunnen bemachtigen. David trouwde met de prinses Michal, Sauls jongste dochter, en hij verbond zich door een formeel verbond nauw aan Sauls oudste zoon Jonathan (1 Samuël 18:3).
Als Saul zijn troon had mogen doorgeven aan zijn zoon, zou Jonathan de volgende koning van Israël zijn geweest. Jonathan wordt voorgesteld als een getalenteerd strijder, geliefd door zijn vader en het gehele volk. Maar in plaats van zich te verzetten tegen Davids aanspraak op de troon, vormde hij een hecht bondgenootschap en een persoonlijke relatie met hem. De interacties tussen David en Jonathan zijn vol drama, waarbij persoonlijke en politieke intriges door elkaar lopen, en waarbij soms zelfs Jonathans loyaliteit zich tegen zijn machtige vader keert.
Waarom wordt er gespeculeerd dat zij minnaars geweest zouden kunnen zijn?
Alle bijbelpassages in de boeken 1 en 2 Samuël die de relatie tussen David en Jonathan weergeven, zijn emotioneel geladen en intiem.
We lezen voor het eerst over de ontmoeting tussen de twee mannen in 1 Samuël 18:1-4, vlak nadat David de Filistijnse reus Goliath heeft gedood. David, de onbekende herdersjongen, wordt voor Saul en Jonathan gebracht, nog steeds het bebloede hoofd van de reus dragend. Het zal niet verbazen dat hij een grote indruk maakt op zowel de koning als zijn zoon. In feite, vanaf deze eerste ontmoeting, “was de ziel van Jonathan verbonden met de ziel van David, en Jonathan had hem lief als zijn eigen ziel.” Gelukkig voor Jonathan maakt zijn vader Saul David onmiddellijk tot een nieuw lid van de koninklijke entourage en de toekomst van de twee jongemannen raakt met elkaar verstrengeld.
Davids goede relatie met koning Saul is echter van korte duur. Slechts één hoofdstuk later, in 1 Samuël 19, vernemen we dat Saul David wil doden omdat hij te populair wordt bij het volk. Jonathan, die “veel plezier in David had”, komt tussenbeide door hem te waarschuwen. David houdt zich een paar dagen gedeisd terwijl Jonathan erin slaagt zijn vader van de moord af te brengen. Alles gaat goed… tot 1 Samuël 20 wanneer Saul opnieuw van plan is David te doden. Deze keer hoort David van het plan vóór Jonathan en gaat naar hem toe voor bescherming. Wat volgt is een dramatische en ontroerende scène waarin Jonathan opnieuw Davids leven redt.
Na Saul te hebben gepeild en zich gerealiseerd te hebben dat zijn moordintenties reëel zijn, keert Jonathan terug naar de schuilplaats van David om hem te waarschuwen. Hij en David gebruiken een vooraf afgesproken code met behulp van Jonathans instructies aan zijn knecht tijdens boogschietoefeningen. David, vanuit zijn schuilplaats, hoort de code die gevaar betekent en weet dat hij moet vluchten voor zijn leven. Hij wacht tot Jonathan de knecht terugstuurt naar de stad.
“Zodra de knaap weg was, stond David op van naast de steenhoop” waar hij zich had verstopt en boog zich in dank naar Jonathan. Daarna “kusten zij elkander en weenden met elkander; David weende des te meer. Toen zei Jonathan tegen David: ‘Ga heen in vrede.’…Hij stond op en ging weg, en Jonathan ging de stad in” (1 Samuël 20:41-42).
Op dit punt begint David een leven op de vlucht, vaak opgejaagd door Saul. Hij blijft leven als een vogelvrijverklaarde totdat Saul sterft in de strijd en hij vrij is om uit zijn schuilplaats te komen. Tragisch genoeg wordt Jonathan gedood in dezelfde strijd als zijn vader en David hoort van beide sterfgevallen op dezelfde dag. David rouwt en klaagt: “Saul en Jonathan, geliefden en beminden! In leven en in dood waren zij niet gescheiden; zij waren sneller dan adelaars, zij waren sterker dan leeuwen” (2 Samuël 1:23). Voor Jonathan echter heeft hij bijzonder tedere woorden: “
Waarom doet het ertoe of zij een paar waren?
Mensen hebben de neiging nogal sterke meningen te hebben over de vraag of David en Jonathan minnaars waren. Als de legendarische koning David een relatie had met iemand van hetzelfde geslacht, die in de Bijbel positief werd afgeschilderd, zou dat een krachtig precedent kunnen scheppen voor soortgelijke relaties vandaag de dag. Voor veel christenen, vooral LGBTQ mensen, is de intensiteit en liefde tussen de twee mannen een prachtig voorbeeld van een Bijbelse romance. Voor andere christenen leidt de overtuiging dat relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht niet positief kunnen worden afgeschilderd in de Bijbel tot de conclusie dat de twee gewoon een bijzonder sterke vriendschap moeten hebben gehad.
Om deze reden is het schrijven over de relatie tussen David en Jonathan vaak gepolariseerd, waarbij sommige auteurs weigeren om zelfs maar de mogelijkheid van een seksuele relatie te overwegen, en anderen de veronderstelling van een relatie tot hun uitgangspunt nemen. Daartussenin zijn er genoeg mensen die het bewijs hebben afgewogen en tot een conclusie zijn gekomen, maar zelfs onder bijbelgeleerden is er geen consensus over wat die conclusie zou moeten zijn.
Waren ze dat dan?
De waarheid is, dat we het niet weten. De Bijbel laat duidelijk de diepe toewijding van David en Jonathan aan elkaar zien, maar verwijst niet expliciet naar een fysieke relatie tussen de twee mannen buiten het zoenen. En zelfs dan wijzen sommige details, waarvan wij moderne lezers zouden aannemen dat ze op een romantische relatie wijzen, daar helemaal niet op.
Zo is bijvoorbeeld het kussen van mannen niet noodzakelijkerwijs een teken van homoseksualiteit in een antieke context. Mannen die elkaar platonisch kussen is in het Oude Testament in andere passages onopvallend, vooral als de mannen verwant zijn. Van David en Jonathan wordt pas vermeld dat zij elkaar kusten toen zij zwagers waren door Davids huwelijk met Jonathans zuster Michal.
Ook het woord “liefde” dat in de verhalen over David en Jonathan wordt gebruikt, duidde gewoonlijk op persoonlijke genegenheid, maar het werd ook gebruikt om loyaliteit in politieke allianties aan te geven. Zou een deel van de hechtheid van de mannen voortgekomen kunnen zijn uit het politieke voordeel van het vormen van een band waar koning Saul niet bij betrokken was? Hoewel het onwaarschijnlijk lijkt dat alliantie het enige was waar het in deze intieme verhalen om draaide, moet, gezien de hofsetting, politiek een rol hebben gespeeld in de interacties tussen David en Jonathan.
Er zijn nog veel meer vragen die kunnen worden opgeworpen over de Bijbelse context en vertalingen van deze verhalen. Bijvoorbeeld, wanneer David de dood van Jonathan betreurt door te zeggen dat zijn liefde “wonderbaarlijk was, de liefde der vrouwen voorbijgaand”, is hij dan een vergelijking aan het maken tussen soorten liefde of stelt hij ze tegenover elkaar? Bedoelt hij seksuele liefde of emotionele gehechtheid? Het is moeilijk om in de wetenschap overeenstemming te vinden over deze vragen.
Ondanks alle onzekerheid over motieven, fysieke intimiteit en betekenis, blijft het verhaal van de relatie tussen David en Jonathan ons boeien. Wat we weten is dat we in dit verhaal een buitengewoon voorbeeld hebben van liefde en trouw tussen twee mensen van hetzelfde geslacht. Gedurende hun hele leven beschermden David en Jonathan elkaar tegen alle politiek geladen gevaren van hun tijd en verklaarden zij elkaar hun liefde. Of die liefde ooit seksueel werd geuit, is een vraag die de Bijbel eenvoudigweg niet beantwoordt.
Verder Lezen
Jeff Miner en John Tyler Connoley, “David loved Jonathan more than women,” fragment uit The Children Are Free: Reexamining the Biblical Evidence on Same-sex Relationships
Kittredge Cherry, QSpirit, “David en Jonathan: Liefde tussen mannen van hetzelfde geslacht in de Bijbel” (2016)