Het nieuws dat de Boliviaanse president Evo Morales aftreedt vanwege een schandaal rond verkiezingsfraude, laat een ongelukkige realiteit in Zuid-Amerika zien. Hoewel het continent de afgelopen jaren grote economische vooruitgang heeft geboekt, wordt het nog vaak geteisterd door politieke en burgerlijke onrust.
Met meer dan 425 miljoen mensen behoren de Zuid-Amerikaanse landen tot de grootste producenten en exporteurs ter wereld van rundvlees en soja (Brazilië), olie (Venezuela), koffie (Colombia), wijn (Argentinië en Chili), koper (Chili en Peru) en aardgas (Bolivia).
Maar Zuid-Amerika staat ook al lang bekend om zijn politieke instabiliteit en spanningen in het overheidsbeleid.
In de afgelopen eeuw hebben verschillende Zuid-Amerikaanse landen te maken gehad met staatsgrepen, militaire dictaturen en sociale opstanden. De laatste maanden is gebleken dat de onrust nauwelijks tot het verleden behoort.
Demonstratiegolf
Naast Venezuela, waar de politieke en economische crises hebben geleid tot een humanitaire ramp die over de hele wereld bekend is, is er ook elders in Zuid-Amerika recentelijk onrust geweest.
Paraguay heeft te maken gehad met massale protesten tegen president Mario Abdo. De Paraguayanen zijn boos over een overeenkomst met Brazilië over de Itaipu-waterkrachtcentrale, die nadelig wordt geacht voor het kleinere land.
De regering wordt voor 69 procent afgekeurd en de oppositie is een proces begonnen om Abdo en zijn vice-president in staat van beschuldiging te stellen, een proces dat bijna is afgerond. De afzetting komt slechts zeven jaar nadat de voormalige president Fernand Lugo in 2012 zelf werd afgezet in verband met landgeschillen die 17 doden tot gevolg hadden.
In Peru heeft president Martin Vizcarra het congres ontbonden in een poging om nieuwe parlementsverkiezingen af te dwingen. Zijn acties hebben geleid tot verschillende demonstraties in het land, waaronder een waarbij de toegang tot een kopermijn werd geblokkeerd en de productie werd stopgezet.
Vizcarra was tot vorig jaar vice-president, nadat voormalig president Pedro Pablo Kuczynski was afgetreden vanwege een mogelijk verband met een omkoopschandaal waarbij het Braziliaanse bouwbedrijf Odebrecht betrokken was. Een andere Peruaanse president, Alan García, pleegde afgelopen april zelfmoord toen de politie bij zijn huis aankwam om hem te arresteren wegens betrokkenheid bij dezelfde zaak.
Verkiezingsresultaten betwist
Bolivia heeft ook te maken gehad met een massale golf van demonstraties. De oppositie heeft de uitslag van de recente verkiezingen, die Morales in de eerste stemronde voor zijn vierde termijn de overwinning opleverden, niet aanvaard.
Hij leidt het land sinds 2006 en Morales accepteerde een stembuscontrole van de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS), die vaststelde dat de resultaten van de verkiezingen van oktober niet konden worden gevalideerd vanwege “ernstige onregelmatigheden”. Hij kondigde aan dat hij opstapte voor “het welzijn van het land.”
Sinds de verkiezingen waren wegen in het hele land afgesloten en waren dagelijkse rellen aan de orde van de dag. In Santa Cruz, de rijkste provincie van Bolivia, is een algemene staking aan de gang.
In Ecuador heeft president Lenin Moreno een subsidie op brandstof, die sinds de jaren zeventig van kracht was, ingetrokken als gevolg van een overeenkomst met het Internationaal Monetair Fonds (IMF). De prijs van brandstof is sindsdien omhooggeschoten, wat massale protesten uitlokte die delen van het land in oktober verlamden.
Moreno heeft zijn voorganger, Rafael Correa, en de Venezolaanse president Nicolás Maduro ervan beschuldigd achter de demonstraties te zitten, die zelfs na de terugkeer van de subsidie zijn doorgegaan.
Chili, het Zuid-Amerikaanse land met de hoogste menselijke ontwikkelingsindex en een van de hoogste BBP’s per hoofd van de bevolking in de regio, wordt geconfronteerd met de grootste golf van publieke onrust sinds de re-democratisering van de natie in 1990. De aanleiding waren de verhogingen van de tarieven voor het openbaar vervoer en de elektriciteitsrekeningen begin oktober.
Onderwijs, ouderdomspensioenen
De kwesties in verband met het onderwijs, meestal particulier en duur, en het pensioenstelsel zijn de voedingsbodem voor veel van de onrust in Chili, vooral onder jongeren en bejaarden. De protesten hebben geleid tot ten minste 20 doden en duizenden gewonden te midden van beschuldigingen van door de staat gesanctioneerd geweld.
Gelukkig hebben Brazilië en Argentinië, de grootste landen in Zuid-Amerika, momenteel niet te maken met soortgelijke onrust, hoewel beide landen onlangs verkiezingen hebben gehouden die diep verdeelde electoraten aan het licht brachten.
In oktober 2018 heeft Brazilië de rechtse voormalige legerkapitein Jair Bolsonaro gekozen. Het voormalige congreslid versloeg de linkse kandidaat, wat resulteerde in de eerste nederlaag van de Arbeiderspartij sinds 1998.
Ondanks de nederlaag en de slijtage veroorzaakt door verschillende corruptieschandalen, hebben de linkse partijen van Brazilië nog steeds een groot aantal zetels in het parlement, evenals gouverneurs van deelstaten.
In Argentinië heeft de recente verkiezing van Alberto Fernandez de linkse partij van voormalig president Cristina Kirchner, die vice-president is geworden, teruggebracht. Zelfs bij een nederlaag behaalde oud-leider Mauricio Macri 41,7 procent van de stemmen, waaruit blijkt dat, net als in Brazilië, de oppositie tegen Fernandez sterk is.
Mogelijke gevolgen
De oplevende onrust in Zuid-Amerika vertoont van land tot land enkele overeenkomsten.
De meeste zijn begonnen vanwege minder belangrijke oorzaken, zoals tariefverhogingen voor bus of metro, maar hebben betrekking op bredere problemen met het overheidsbeleid, zoals corruptie, toegang tot onderwijs, gezondheidszorg of pensioenen. Economische kwesties hebben een belangrijke rol gespeeld in de wijdverspreide ontevredenheid.
De sterke economische indicatoren van de afgelopen jaren in Zuid-Amerika zijn verzwakt. Veel landen worden nu geconfronteerd met een lage stijging van het BBP en een hoge werkloosheid.
Zelfs Chili ziet zijn economische vooruitzichten verslechteren. Het land wordt vaak beschouwd als de eerste ontwikkelde Latijns-Amerikaanse natie. Het is nog wat vroeg om te zeggen of de recente gebeurtenissen die status kunnen veranderen.
De onrust in Zuid-Amerika wordt nu al vergeleken met de Arabische Lente, de golf van pro-democratische demonstraties in Noord-Afrika en het Midden-Oosten.
In 2010 en 2011 leidde de Arabische Lente tot de val van autocratische presidenten in Egypte, Tunesië en Libië, en tot een burgeroorlog in Jemen.
Hoewel er gelijkenissen zijn, zijn de Zuid-Amerikaanse landen grotendeels democratisch, ook al zijn sommige van die democratieën fragiel. Bij de meest recente Zuidamerikaanse verkiezingen hebben de kiezers heen en weer geslingerd tussen linkse en rechtse partijen.
De komende weken zullen bepalend zijn voor het effect van deze collectieve Zuidamerikaanse tegenreacties. Ondanks de hoeveelheid natuurlijke rijkdom in de regio, wordt instabiliteit in Zuid-Amerika gewoonlijk veroorzaakt door economische crises, resulterend in het soort massale burgerprotesten dat we nu zien.