Alai

Bijen zijn emblemen van sociale complexiteit. In hun honingraten – ingewikkelde rasters vol voedsel – huizen drukke bijenkorfleden die zorgvuldig georkestreerde taken uitvoeren, zoals zich verdedigen tegen roofdieren en het coördineren van het verzamelen van hulpbronnen. Veel van ons eigen succes is te danken aan dit soort werkverdeling. In het dierenrijk loont het duidelijk om sociaal te zijn: Bepaalde neuronen zorgen ervoor dat we niet graag alleen zijn. Je zou kunnen veronderstellen dat een complexe sociale organisatie het hoogtepunt van de evolutie is.

Toch zijn van de 20.000 bekende bijensoorten er maar een paar sociaal. Sommige bijensoorten hebben zelfs sociale gedragingen opgegeven en kiezen voor het eenzame leven. Waarom?

Soms wint iedereen als je het alleen doet.

Vooreerst, zoals introverte mensen goed weten, vergt socialiseren veel energie. Complexe insectensamenlevingen hebben een uitgebreid arsenaal aan chemische en fysieke signalen nodig om hun gedrag te sturen. Sociale bijen hebben sterker ontwikkelde exocriene klieren dan hun solitaire neven, en solitaire halictide bijen hebben minder sensorharen op hun antennes dan hun sociale voorgangers. Solitaire en sociale halictiden hebben ook verschillende geurstofsystemen, die een belangrijke rol spelen bij de communicatie en herkenning van sociale bijen. Naarmate de omgeving nieuwe eisen stelt en de genetische samenstelling van de bijenkorf zich aanpast, kan het zijn dat deze eigenschappen de investering niet langer waard zijn.

Voor een ander kan sociaal zijn een belemmering zijn – soms moeten bijen snel groot worden om te overleven. Onderzoekers van het Whitman College in Washington ontdekten dat het deel van de hersenen van de pas uitgekomen asociale boomgaardbij dat verantwoordelijk is voor het foerageervermogen, ongeveer even ver ontwikkeld is als het overeenkomstige deel bij de ervaren foeragerende honingbij. Antisocialiteit moedigt zelfredzaamheid aan. Boomgaardbijen moeten voor zichzelf zorgen, en ze komen op de wereld met de kennis hoe ze voedsel moeten zoeken. Bij honingbijen daarentegen hoeft slechts een deel van de korf op een bepaald moment te foerageren.

Hoe evolueren solitaire soorten om deze voordelen te oogsten nadat ze sociaal zijn geweest? Immers, het opduiken van antisocialiteit, in combinatie met andere stressfactoren, kan de ineenstorting van de hele korf betekenen – door het minimumaantal sociale bijen te verhogen dat nodig is om een korf in stand te houden, en door het maximumaantal bijen te verlagen dat een korf op een stabiele manier kan dragen. De prevalentie van eenlingen is dus niet bepaald gunstig.

Variabiliteit in sociaal gedrag is een mogelijk antwoord. H. rubicundus, een zweetbij die afstamt van sociale voorouders uit de familie van de Halictidae, heeft in Europa zowel solitaire als sociale populaties. Bijen die in verschillende omgevingen leven, geven de voorkeur aan verschillende gedragingen: In warme klimaten geven H. rubicundus-populaties de voorkeur aan het vormen van bijenkorven, terwijl ze in de kou de neiging hebben om solitair te werk te gaan.

Het blijkt ook dat zelfs in een sterk gecoördineerde bijenkorf antisociale individuen blijven bestaan. En ze blijken te worden getolereerd door de andere bijen in de kolonie. Als een paar eenlingen in een nieuwe situatie terechtkomen waarin solitair gedrag voordelig is – bijvoorbeeld als het groeiseizoen kort is en de bijen moeten opstaan en vertrekken zonder de taken te verdelen – kan een asociale soort ontstaan.

Veranderingen in waardplanten kunnen er ook toe leiden dat sociale bijen terugkeren naar solitair gedrag. Afhankelijk van de omgeving en de behoeften van de bij, is specialisatie op één plant meestal voordeliger in een bijenkorfcontext, waar de hele activiteit van de korf kan worden gecoördineerd rond een constante hulpbron. Solitaire bijen zijn gewoonlijk generalisten – zij zoemen van plantensoort naar plantensoort.

Socialiteit is geen toppunt van evolutie. Het is slechts een ander resultaat van het proces. Alleenstaande bijen en andere soorten doen het prima, en soms zelfs beter. Sociaal gedrag heeft duidelijk voordelen, het voedt de overleving van soorten en gemeenschappen. Maar een goede buur zijn is niet het enige voordeel voor de korf. Soms wint iedereen als je het alleen doet.

Silvia Golumbeanu is een redactionele stagiaire bij Nautilus.