Alai

c.16 grudnia 1770

Historia się zaczyna

Ludwig van Beethoven urodził się w Bonn, jako syn Johanna i Marii van Beethoven. Johann był śpiewakiem i instrumentalistą na dworze Clemensa Augusta, arcybiskupa-elektora Kolonii, gdzie jego ojciec był cenionym kapelmistrzem.

Utalentowanie Ludwiga było widoczne już wcześnie – Johann próbował, z miernym skutkiem, uczynić z niego cudowne dziecko – i w wieku dziesięciu lat rozpoczął naukę kompozycji u Christiana Gottloba Neefe.

Elektor Maksymilian Fryderyk wyraził zainteresowanie i sfinansował jego studia muzyczne. Pierwsza publikacja Beethovena, zbiór wariacji fortepianowych (Wariacje Dresslera WoO 63), ukazała się w wieku 12 lat. W wieku 14 lat był już muzykiem pracującym w kaplicy dworskiej.

• 20 najlepszych dzieł Beethovena
• 10 najlepszych książek o Beethovenie

Kwiecień 1787

Spotkanie z Mozartem

Na początku 1787 roku 16-letni Beethoven wyjechał do Wiednia. Tam odbył przesłuchanie u Mozarta, którego wielbił i który zgodził się przyjąć go na ucznia. Do młodego muzyka dotarła jednak wiadomość, że jego matka jest ciężko chora, szybko więc wrócił do Bonn. Wkrótce potem zmarła, a Johann popadł w alkoholizm, przez co Ludwig stał się odpowiedzialny za swoich dwóch młodszych braci. Beethoven miał teraz studiować u Haydna. Hrabia Waldstein, wczesny mecenas i zwolennik, przesłał mu pożegnalny list: 'Dzięki nieprzerwanej pracowitości otrzymasz ducha Mozarta z rąk Haydna.

• 10 członków rodziny Beethovena

Sierpień 1795

Kłótnie z Haydnem

Późnym latem odbyło się pierwsze wykonanie Triów fortepianowych op. 1 Beethovena u księcia Lichnowskiego, mecenasa, któremu hrabia Waldstein przedstawił Beethovena i u którego zamieszkał on po przyjeździe do Wiednia. Tria ukazały się nakładem wydawnictwa Artaria na zasadzie subskrypcji. Haydn, który niedawno wrócił z Londynu, był obecny na widowni i pochwalił dwa pierwsze tria, ale zaniepokoił się trzecim, które stało się ulubionym Beethovena.

Beethoven w ogóle był przeciwny Haydnowi, a później twierdził, że niczego się od niego nie nauczył. Jednak do śmierci Haydna w 1809 roku dojrzały Beethoven w pełni uznawał jego mentorstwo.

• 10 bliskich znajomych i przyjaciół Beethovena

2 kwietnia 1800

Udany początek symfonii

Premierę I Symfonii Beethovena w wiedeńskim Burgtheater jeden z recenzentów określił jako „najciekawszy koncert od dawna”. Beethoven szybko stawał się najbardziej rozchwytywanym młodym muzykiem w Wiedniu, podziwianym za niezwykłą grę na fortepianie, a zwłaszcza za improwizacje.

Był ambitny, zorganizowany i sprytny, ciężko pracował, aby stworzyć dzieła, które można było sprzedać. Czuł się swobodnie w arystokratycznych salonach miasta i obracał się w kręgach książęcych, z których niektórzy uważali, że jego „van” wskazuje na jego szlacheckie pochodzenie. Wśród jego uczniów była młoda hrabina Josephine Deym, z domu Brunsvik.

• 10 najlepszych cytatów o Beethovenie

6 października 1802

Bolesna realizacja

Beethoven wycofał się latem 1802 roku do wsi Heiligenstadt, zamieszkując za piekarnią. Pobyt był burzliwy nie tylko z powodu nieporozumień z bratem Karlem, kierownikiem jego firmy – skończyło się bójką na ulicy – ale przede wszystkim dlatego, że przeżywał kryzys. Po latach rosnącego niepokoju i wizyt u lekarzy stało się jasne, że traci słuch.

Na początku października napisał swoisty testament – w rzeczywistości długi list do swoich braci – znany dziś jako Testament z Heiligenstadt. Ujawnił w nim, że rozważał samobójstwo, ale powstrzymywało go poczucie odpowiedzialności za swoją sztukę: nie mógł opuścić świata, dopóki nie wydobędzie z siebie wszystkiego, co w nim tkwiło.

• 10 najlepszych nagrań wydanych w roku jubileuszu 250-lecia Beethovena

9 czerwca 1804

Eroica wyznacza punkt zwrotny

Prywatne prawykonanie III Symfonii, Eroiki, odbyło się w pałacu księcia Lobkowitza w Wiedniu. Stanowiła ona ważny punkt zwrotny. Powiedziawszy swemu przyjacielowi Franzowi Wegelerowi, że zamierza „chwycić los za gardło”, Beethoven był zdecydowany zostawić za sobą dawne życie i metody, znaleźć „nową drogę”.

Eroica miała być pierwotnie programową symfonią zatytułowaną „Bonaparte”, choć osobisty podziw Beethovena dla Napoleona jako bohatera samozwańca nie spodobał się w sercu Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

Gdy Napoleon ogłosił się cesarzem Francji, Beethoven był gorzko rozczarowany. Zniszczył dedykację i napisał w jej miejsce: „Ułożone dla uczczenia pamięci wielkiego człowieka”.

• Pięć najbardziej znanych, mniej znanych dzieł Beethovena do odkrycia

20 listopada 1805

Fidelio potyka się pierwszego wieczoru

Okoliczności nie mogły być mniej pomyślne dla pierwszego wystawienia opery Leonora Beethovena w Theater an der Wien, gdzie kompozytor był (dosłownie) rezydentem. Po pierwszej inwazji Napoleona na Wiedeń większość prawdopodobnej publiczności uciekła z miasta, więc na premierę przybyli francuscy żołnierze i garstka innych obserwatorów. Odzew nie był entuzjastyczny.

W następnych dniach przyjaciele Beethovena błagali go, by poprawił utwór, matka księcia Lichnowsky’ego nawet padła na kolana, by go przekonać. W końcu się zgodził. Wystawienie tej poprawionej wersji w 1806 roku zakończyło się jednak gwałtownie, gdy Beethoven przekonał się, że teatr go oszukuje i odebrał partyturę. Ostateczną formę opera, pod zmienionym tytułem Fidelio, uzyskała dopiero w 1814 roku.

• 10 kompozytorów, których zainspirował Beethoven

październik 1806

Wpadka z królewskim mecenasem

Pomimo finansowego uzależnienia od książęcych mecenasów, Beethoven niechętnie reagował na prośby o występy w ich towarzystwie. Pod koniec pobytu w wiejskim pałacu księcia Lichnowskiego na Śląsku gospodarz próbował zmusić go do występu dla towarzystwa, w którym prawdopodobnie znajdowali się francuscy wojskowi. Beethoven wyszedł, szedł godzinami w strugach deszczu i już nie wrócił.

Miał ze sobą rękopis Sonaty Appassionata (do dziś ma plamy po wodzie). Jest wielu książąt, jest tylko jeden Beethoven” – napisał później. Ich stosunki nigdy się nie naprawiły – ale Lichnowsky często przesiadywał pod drzwiami mieszkania Beethovena, nie niepokojony, przysłuchując się jego pracy.

• Pięć najważniejszych dzieł Beethovena

Luty 1807

Otwory kompozytora zostają odrzucone

Cztery miesiące po owym zalanym deszczem spacerze po Śląsku Sonata Appassionata trafia do wydawców. Dedykowano ją hrabiemu Franzowi Brunsvikowi, bliskiemu przyjacielowi Beethovena i bratu Józefiny Deym. W 1804 roku Józefina owdowiała w wieku 25 lat i miała czworo małych dzieci. Beethoven darzył ją gorącym uczuciem, pisał do niej serię żarliwych listów miłosnych

Być może skomponował dla niej trzy sonaty fortepianowe op. 31, a także Andante favori. Ostatecznie odrzuciła go, obawiając się, że poślubiając prostaka, straci opiekę nad dziećmi. Te dedykacje mogły być prezentami pożegnalnymi.

• Jak Beethoven poradził sobie z głuchotą?

22 grudnia 1808

Cztery, pięć, sześć… i jeszcze więcej

Po co wystawiać tylko jedną premierę, skoro można cztery? Podczas koncertu benefisowego w Theater an der Wien Beethoven poprowadził światowe premiery V i VI Symfonii, IV Koncertu fortepianowego (wystąpił jako solista) i Fantazji chóralnej; w programie znalazły się też fragmenty Mszy w C, aria koncertowa Ah, perfido i kilka improwizacji fortepianowych. Była to bardzo zimna noc, koncert trwał ponad cztery godziny i pod koniec większość słuchaczy opuściła salę.

Niedługo potem V Symfonia zwróciła jednak uwagę pisarza ETA Hoffmanna, który napisał: „Muzyka Beethovena porusza dźwignię kontrolującą grozę, strach, przerażenie, ból i budzi tę nieskończoną tęsknotę, która jest istotą romantyzmu.’

• Sześć z najlepszych… pominiętych dzieł Beethovena

10 maja 1809

Powrót Napoleona

Podczas drugiej inwazji Napoleona na Wiedeń jego armia oblegała miasto przy pomocy haubic; Beethoven, mieszkający obok murów miejskich w kamienicy zwanej Pasqualatihaus, schronił się w piwnicy swego brata Johanna, przyciskając poduszki do uszu, by chronić to, co mu jeszcze pozostało ze słuchu.

Wkrótce po zwycięstwie Napoleona pod Austerlitz w 1805 roku Święte Cesarstwo Rzymskie zostało rozwiązane, a waluta austriacka załamała się w wyniku wojen napoleońskich. Beethoven poważnie ucierpiał; od kilku lat był uzależniony od stypendium przyznawanego przez konsorcjum książąt, z których część zalegała z płatnościami, a jeden z nich, książę Kinsky, zmarł po wypadku podczas jazdy konnej.

• Pięć najlepszych nagrań cykli sonatowych Beethovena

6 lipca 1812

Beethoven wyrzuca z siebie serce

List do nieśmiertelnej ukochanej

List Beethovena został napisany najwyraźniej po romansie, ale najwyraźniej nigdy nie wysłany. Namiętny i intymny, powstał w Teplitz, po wizycie w Pradze, gdzie Beethoven w krótkim czasie odwołał wieczorne spotkanie, być może z powodu niespodziewanego spotkania. Nie podał nazwiska adresata. Udowodnienie tożsamości kobiety okazało się niemożliwe, prawdopodobnie dlatego, że Beethoven starannie ją chronił.

Z biegiem lat wysuwano beznamiętne argumenty na rzecz kilku osób, przede wszystkim Józefiny Deym (baronowej Stackelberg po ponownym ślubie w 1810 roku) i Antonie Brentano (której mąż był jednak bliskim przyjacielem Beethovena). Sprawę komplikuje fakt, że Antonie urodziła w marcu 1813 roku, a na początku kwietnia Józefina.

• Ile symfonii napisał Beethoven?

8 grudnia 1813

Triumf Siódmej

Na gigantycznym koncercie na Uniwersytecie Wiedeńskim Beethoven poprowadził światowe prawykonania VII Symfonii i Symfonii Bitewnej (czyli Zwycięstwa Wellingtona), która uświetniła brytyjską klęskę Napoleona w bitwie pod Vitorią. Zbierając pieniądze dla żołnierzy rannych w bitwie pod Hanau, koncert ten był jednym z jego największych sukcesów.

Na próbie orkiestra narzekała, że muzyka jest trudna do zagrania. Beethoven zaproponował zuchwale, by zabrali swoje partie do domu i ćwiczyli. Tak też zrobili, z doskonałym skutkiem. Ignaz Schuppanzigh (prowadził orkiestrę), Louis Spohr (skrzypce) i Domenico Dragonetti (kontrabasy), a Johann Nepomuk Hummel i Giacomo Meyerbeer zajęli się grą na perkusji. Obie symfonie zostały później wykonane podczas Kongresu Wiedeńskiego.

• 10 najlepszych opracowań muzyki Beethovena

15 listopada 1815

Rozpoczyna się walka o opiekę nad dzieckiem

Umierający na gruźlicę brat Beethovena Kaspar Karl van Beethoven wyznaczył kompozytora w testamencie na wspólnego opiekuna syna – również Karla – wraz z matką Karla, Johanną. Beethoven nie znosił Johanny, która w 1811 roku została osądzona, skazana i uwięziona za malwersacje i oszczerstwa. Dlatego od początku starał się o wyłączną opiekę nad bratankiem.

Początkowo mu się to udało, ale później przez pięć lat trwała wojna sądowa, która przysporzyła wszystkim zainteresowanym wiele cierpienia. W jej trakcie, w 1818 roku, Beethoven, który wniósł sprawę do Landrechte, czyli sądu arystokratycznego, przypadkowo zdradził, że jego rodzina nie jest szlachetnie urodzona. Sprawa została przeniesiona do wiedeńskiego Magistratu dla pospólstwa.

• 10 najlepszych odniesień do Beethovena we współczesnej kulturze

27 grudnia 1817

Witanie z Anglii

Kiedy pod koniec 1817 roku John Broadwood z Londynu przysłał Beethovenowi nowy fortepiano, największy i najmocniejszy instrument, jaki dotąd posiadał, stało się to dla niego decydującym bodźcem do ukończenia największego jak dotąd dzieła fortepianowego: Sonaty B-dur op. 106, Hammerklavier.

Beethoven cierpiał z powodu złego stanu zdrowia, a także niepokoju emocjonalnego spowodowanego trwającą sytuacją związaną z Karolem i prawdopodobnie ostatecznym rozpadem związku z „Nieśmiertelną Ukochaną”; jego tempo komponowania bardzo ucierpiało. Ta potężna sonata, trwająca około 50 minut, zdawała się go odmładzać, otwierając nowe możliwości i wskazując drogę do jego „późnych” dzieł. Był już jednak głuchy jak kamień

• 10 najlepszych cytatów Beethovena

Jesień 1821

Uwięziony i nierozpoznany

Zlecając napisanie trzech sonat fortepianowych, Beethoven ukończył już pierwszą, op. 109, ale w ciągu 1821 roku dopadł go nowy kryzys zdrowia i depresja, która wstrzymała op. 110 i 111. Przez resztę roku komponował niewiele. Pewnego jesiennego dnia wybrał się na spacer wzdłuż Kanału Dunajskiego, stracił poczucie czasu i znalazł się daleko od domu po zmroku, głodny i zmęczony.

Okoliczni mieszkańcy skarżyli się, że przez ich okna zagląda do nich obcy, wyglądający na rozwiązłego, a policja aresztowała go jako włóczęgę. Nie chcieli uwierzyć, że to naprawdę Ludwig van Beethoven, dopóki z pobliskiej tawerny nie wezwano profesora uniwersytetu, który go zidentyfikował.

• 10 najlepszych książek o Beethovenie

7 kwietnia 1824

Mistrzowskie dzieła chóralne

Missa Solemnis, najambitniejsze dzieło chóralne Beethovena, miało swoją premierę tuż przed Wielkanocą w Sankt Petersburgu, w Rosji, pod patronatem księcia Galicyna. Komponowanie tego dzieła zajęło Beethovenowi wiele czasu w latach 1819-23 i jak zwykle pokazało, że nie był on skłonny do kompromisów w kwestii ogromnych wymagań wobec śpiewaków. Miesiąc później, 7 maja, w wiedeńskim Theater am Kärntnertor odbyła się premiera IX Symfonii „chóralnej”. Kompozytor rzekomo dyrygował, ale nie słyszał stojących przed nim wykonawców i dyrygował dalej, gdy ci już skończyli. Solistka kontraltowa, Caroline Unger, delikatnie odwróciła go, aby mógł zobaczyć dziką owację, która miała miejsce na widowni.

• Pięć niedokończonych arcydzieł Beethovena

Marzec 1825

Za daleko posunięta fuga

Premiera Kwartetu smyczkowego B-dur op. 130 Beethovena, drugiego z pięciu ostatnich, została zwieńczona gigantyczną fugą. Dzieło zostało przyjęte dość dobrze, ale fuga została uznana przez jednego z krytyków za „niezrozumiałą, jak chińska”. Karl Holz, drugi skrzypek Kwartetu Schuppanzigh, powiedział Beethovenowi, że dwie części środkowe są bisowane, a fuga nie; Beethoven zareagował gniewnie, mówiąc do słuchaczy „Bydło! Osły!”.

Później wydawca Artarii zwrócił się do Holza z prośbą o namówienie kompozytora do napisania bardziej przyjaznej ostatniej części. Beethoven zgodził się na to następnego dnia, być może dlatego, że Holz zapewnił go o sowitej rekompensacie finansowej. Grosse Fuge ukazała się osobno jako op. 133.

• 10 słynnych fanów Beethovena

29 lipca 1826

Karl próbuje z tym skończyć

Po osiągnięciu wieku uniwersyteckiego bratanek Beethovena, Karl, wyjawił, że chciałby zamiast tego
pójść do wojska. Beethoven był przerażony tym wyborem i doszło między nimi do poważnej kłótni. Po wielu latach sporów o opiekę nad dzieckiem Karl nie mógł już dłużej wytrzymać. Z kurortu Baden, położonego niedaleko Wiednia, udał się wzdłuż pięknego Helenental do zrujnowanego zamku Rauhenstein i tam próbował się zastrzelić. Nie zginął, lecz został ranny, a kiedy odnalazła go policja, poprosił, by zabrano go nie do domu Beethovena, lecz do jego matki, Johanny. Zapytany o swoje postępowanie, winą za nie obarczył wuja, który popchnął go za daleko. Było to druzgocące dla Beethovena, którego zdrowie i tak już poważnie podupadło.

• 10 wielkich wykonawców Beethovena

Kiedy zmarł Beethoven?

Beethoven zmarł po długiej chorobie, prawdopodobnie sklerozie wątroby, w ostatnim z wielu swoich wiedeńskich domów, Schwarzspanierhaus. Spośród różnych relacji o jego śmierci najbardziej chyba przekonująca jest ta, w której dowiadujemy się, że wydawnictwo Schott’s z Moguncji przysłało mu skrzynkę nadreńskiego wina, które uwielbiał: „Za późno” – lamentował. Jego pogrzeb zgromadził 20 000 tłumów, a wśród konduktów był Franz Schubert.

Po śmierci Beethovena jego były sekretarz Anton Schindler oraz przyjaciele Stephan von Breuning i Karl Holz szukali w jego mieszkaniu obligacji bankowych, które zapisał Karlowi. Odkryli przy tym szufladę z miniaturowymi portretami dwóch nieznanych kobiet, Testament z Heiligenstadt i List do nieśmiertelnej ukochanej.

Recenzje najnowszych nagrań Beethovena można przeczytać tutaj

.