Alai

ArabskiEdit

Modern Standard Arabic to współczesny literacki i standardowy rejestr klasycznego języka arabskiego używany w piśmie we wszystkich krajach arabskojęzycznych i wszelkich organach zarządzających z arabskim jako językiem urzędowym. Wielu zachodnich uczonych rozróżnia dwie odmiany: klasyczny arabski z Koranu i wczesnego islamu (7 do 9 wieku) literatury i Modern Standard Arabic (MSA), standardowy język w użyciu dzisiaj. Współczesny język standardowy jest ściśle oparty na języku klasycznym, a większość Arabów uważa te dwie odmiany za dwa rejestry tego samego języka. Literacki arabski lub klasyczny arabski jest językiem urzędowym wszystkich krajów arabskich i jest jedyną formą arabskiego nauczaną w szkołach na wszystkich etapach.

Socjolingwistyczna sytuacja języka arabskiego w czasach współczesnych stanowi doskonały przykład językowego zjawiska diglosji – używania dwóch różnych odmian tego samego języka, zazwyczaj w różnych kontekstach społecznych. Wykształceni użytkownicy języka arabskiego są zazwyczaj w stanie porozumiewać się w MSA w sytuacjach formalnych. Ta diglosywna sytuacja ułatwia przełączanie się pomiędzy dwoma odmianami języka, czasami nawet w obrębie tego samego zdania. W przypadkach, w których wysoko wykształceni arabscy mówcy różnych narodowości angażują się w rozmowę, ale ich dialekty są wzajemnie niezrozumiałe (np. Marokańczyk rozmawiający z Kuwejtczykiem), są oni w stanie przełączyć się na MSA dla dobra komunikacji.

AramaicEdit

Język aramejski był diglossic przez większą część swojej historii, z wieloma różnymi standardami literackimi służącymi jako „wysokie” języki liturgiczne, w tym język syriacki, żydowski aramejski palestyński, żydowski aramejski babiloński, samarytański język aramejski i język mandaicki, podczas gdy wernakularne języki neoaramejskie służą jako języki wernakularne używane przez zwykłych ludzi, takie jak północno-wschodni neoaramejski (asyryjski neoaramejski, Bohtan Neo-Aramaic, Chaldean Neo-Aramaic, Hértevin language, Koy Sanjaq Syriac language, Senaya language), Zachodni Neo-Aramaic, Północno-Wschodni Neo-Aramaic, Środkowy Neo-Aramaic (Mlahsô language, Język Turoyo), neomandaicki, język Hulaulá, Lishana Deni, Lishanid Noshan, Lishán Didán, żydowski neoaramejski Betanure i żydowski neoaramejski Barzani.

OrmiańskiEdit

Język ormiański był językiem diglosowym przez większą część swojej historii, z klasycznym ormiańskim służącym jako „wysoki” standard literacki i język liturgiczny, oraz zachodnio-ormiański i wschodnio-ormiańskie dialekty służące jako język wernakularny ludu ormiańskiego. Zachodni ormiański i wschodni ormiański zostały ostatecznie ustandaryzowane do swoich własnych form literackich.

BengaliEdit

Standardowy bengalski ma dwie formy:

• Chôlitôbhasha, standard wernakularny oparty na elitarnej mowie Kolkaty
• Shadhubhasha, standard literacki, który stosuje bardziej sanskryckie słownictwo i dłuższe przedrostki i przyrostki.

Gramatycznie, te dwie formy są identyczne, a różniące się formy, takie jak koniugacje czasowników, są łatwo konwertowane z jednej formy na drugą. Jednakże, słownictwo jest zupełnie inne od jednej formy do drugiej i musi być nauczane oddzielnie. Wśród dzieł Rabindranatha Tagore można znaleźć przykłady zarówno shadhubhasha (zwłaszcza wśród jego wcześniejszych dzieł), jak i chôlitôbhasha (zwłaszcza wśród jego późniejszych dzieł). Hymn narodowy Indii został pierwotnie napisany w formie shadhubhasha w języku bengalskim.

ChineseEdit

Literacki chiński, Wényánwén (文言文), „literackie pismo”, to forma pisanego chińskiego używana od końca dynastii Han do początku XX wieku, kiedy to została zastąpiona przez pisany wernakularny chiński, lub Baihua (白話) używany zgodnie ze standardową wymową mandaryńską. Literacki chiński nieustannie odbiegał od klasycznego chińskiego, gdy dialekty Chin stawały się coraz bardziej zróżnicowane, a klasyczny język pisany stawał się mniej reprezentatywny dla języka mówionego. W tym samym czasie, literacki chiński był w dużej mierze oparty na języku klasycznym, a pisarze często zapożyczali język klasyczny do swoich tekstów literackich. Literacki chiński wykazuje zatem duże podobieństwo do klasycznego chińskiego, nawet jeśli podobieństwo to zmniejszyło się na przestrzeni wieków.

Począwszy od początku XX wieku, pisany wernakularny chiński stał się standardem dla chińskiego piśmiennictwa, które jest w większości zgodne ze standaryzowaną formą mandaryńskiego chińskiego, co jednak oznacza, że istnieją rozbieżności pomiędzy pisanym wernakularnym chińskim a innymi chińskimi wariantami, takimi jak kantoński, szanghajski, hokkien i syczuański. Niektóre z tych wariantów mają swoją własną formę literacką, ale żaden z nich nie jest używany w formalnym rejestrze.

FińskiEdit

Język fiński ma literacki wariant, literacki fiński, i mówiony wariant, mówiony fiński. Oba są uważane za formę niedialektalnego języka standardowego i są używane w całym kraju. Literacki fiński jest świadomie stworzoną fuzją dialektów w celu wykorzystania jako język literacki, który jest rzadko używany, ograniczając się do pisania i oficjalnych przemówień.

GruzińskiEdit

Język gruziński ma literacką formę liturgiczną, język starogruziński, podczas gdy wernakularne odmiany mówione to dialekty gruzińskie i inne pokrewne języki kartwelskie, takie jak język Swan, język Mingrelian i język Laz.

NiemieckiEdit

Niemiecki rozróżnia się między Hochdeutsch/Standarddeutsch (standardowy język niemiecki) i Umgangssprache (język codzienny/ wernakularny). Jedną z różnic jest regularne używanie rodzajnika lub czasu przeszłego prostego Präteritum w języku pisanym. W języku potocznym niemieckim wyrażenia w rodzaju genitiv („des Tages”) są często zastępowane konstrukcją „von” + obiekt dative („von dem Tag”) – porównywalnie do angielskiego „the dog’s tail” vs. „the tail of the dog” – podobnie Präteritum („ich ging”) może być do pewnego stopnia zastąpione przez perfect („ich bin gegangen”). Niemniej jednak, użycie ani Präteritum, ani w szczególności rodzajnika nie jest zupełnie niespotykane w języku codziennym, chociaż uważane jest za rzadkie, i może zależeć od dialektu danego regionu i/lub stopnia wykształcenia mówiącego. Ludzie z wyższym wykształceniem używają rodzajnika bardziej regularnie w mowie potocznej, a użycie perfect zamiast Präteritum jest szczególnie częste w południowych Niemczech, gdzie Präteritum jest uważane za nieco deklamacyjne. Niemiecki Konjunktiv I / II („er habe” / „er hätte”) jest również bardziej regularnie używany w formie pisemnej i zastępowany przez warunkowy („er würde geben”) w języku mówionym, chociaż w niektórych dialektach południowoniemieckich Konjunktiv II jest używany częściej. Ogólnie rzecz biorąc, w języku niemieckim istnieje kontinuum między odmianami bardziej dialektycznymi a bardziej standardowymi, podczas gdy potoczny język niemiecki mimo wszystko ma tendencję do zwiększania elementów analitycznych kosztem elementów syntetycznych.

GreekEdit

Od początku XIX wieku do połowy XX wieku, Katharevousa, forma języka greckiego, była używana do celów literackich. W późniejszych latach, Katharevousa była używana tylko do celów oficjalnych i formalnych (takich jak polityka, listy, oficjalne dokumenty i wiadomości), podczas gdy Dhimotiki, „demotyczny” lub popularny grecki, był językiem codziennym. To stworzyło sytuację diglossic aż w 1976 Dhimotiki został uczyniony językiem urzędowym.

HebrajskiEdit

Podczas odrodzenia języka hebrajskiego, mówiony i literacki hebrajski zostały odrodzone oddzielnie, powodując rozproszenie między nimi. Rozproszenie zaczęło się zmniejszać po połączeniu się tych dwóch ruchów, ale nadal istnieją między nimi znaczne różnice.

WłoskiEdit

Gdy Włochy zostały zjednoczone w 1861 roku, język włoski istniał głównie jako język literacki. Na całym Półwyspie Apenińskim mówiono różnymi językami, z których wiele było językami romańskimi, które rozwijały się w każdym regionie, z powodu politycznego rozdrobnienia Włoch. Obecnie jest to standardowy język Włoch.

JaponiaEdit

Do końca lat 40-tych XX wieku głównym językiem literackim w Japonii był Klasyczny Język Japoński (文語 „Bungo”), który jest oparty na języku używanym w okresie Heian (późny starojapoński) i różni się od współczesnego języka japońskiego w gramatyce i niektórych słowach. Ma on nadal znaczenie dla historyków, literaturoznawców i prawników (wiele japońskich ustaw, które przetrwały II wojnę światową, nadal jest napisanych w języku bungo, chociaż trwają prace nad jego unowocześnieniem). Gramatyka i słownictwo bungo są czasami używane we współczesnym języku japońskim dla uzyskania efektu, a poezje o stałej formie, takie jak Haiku i Tanka, są nadal pisane głównie w tej formie.

W okresie Meiji niektórzy autorzy zaczęli używać potocznej formy języka w swojej literaturze. Zgodnie z polityką rządu po II wojnie światowej, standardowa forma współczesnego języka japońskiego jest używana w większości literatury publikowanej od lat 50-tych. Język standardowy oparty jest na języku potocznym obszaru Tokio, a jego stylistyka literacka w formie grzecznościowej niewiele różni się od mowy formalnej. Godne uwagi cechy języka literackiego we współczesnym języku japońskim to częstsze użycie słów pochodzenia chińskiego, rzadsze użycie wyrażeń sprzecznych z gramatyką nakazową, takich jak „ら抜き言葉”, oraz użycie niepolskiej formy normalnej („-だ/-である”), które są rzadko używane w języku potocznym.

JavaneseEdit

W języku jawajskim, znaki alfabetu pochodzące z alfabetów używanych do zapisu sanskrytu, nie będące już w powszechnym użyciu, są używane w słowach literackich jako znak szacunku.

KannadaEdit

Kannada wykazuje silną diglosję, podobnie jak Tamil, również charakteryzuje się trzema stylami: klasycznym stylem literackim wzorowanym na języku starożytnym, nowoczesnym stylem literackim i formalnym oraz nowoczesną formą potoczną. Style te przenikają się wzajemnie, tworząc diglossic continuum.

Styl formalny jest ogólnie używany w formalnym piśmie i mowie. Jest to, na przykład, język podręczników, dużej części literatury Kannada oraz publicznych wystąpień i debat. Powieści, nawet te popularne, będą używać stylu literackiego do wszystkich opisów i narracji i używać formy potocznej tylko do dialogów, jeśli w ogóle jej używają. W ostatnich czasach jednak nowoczesna forma potoczna wkracza do dziedzin, które tradycyjnie uważane były za domenę nowoczesnego stylu literackiego: na przykład większość kina, teatr i rozrywka popularna w telewizji i radiu.

Istnieje również wiele dialektów Kannady, jednym z głównych dialektów jest Dharwad Kannada z północnej Karnataki.

ŁacinaEdit

Łacina klasyczna była literackim rejestrem używanym w piśmie od 75 r. p.n.e. do III w. n.e., podczas gdy łacina wulgarna była powszechną, mówioną odmianą używaną w całym Imperium Rzymskim. Łacina przywieziona przez rzymskich żołnierzy do Galii, Iberii czy Dacji nie była identyczna z łaciną Cycerona i różniła się od niej słownictwem, składnią i gramatyką. Niektóre dzieła literackie o niskim rejestrze języka z okresu łaciny klasycznej dają wgląd w świat wczesnej łaciny wulgarnej. Dzieła Plauta i Terencjusza, będące komediami z wieloma bohaterami będącymi niewolnikami, zachowują pewne wczesne cechy łaciny bazalnej, podobnie jak zarejestrowana mowa wyzwolonych ludzi w Cenie Trimalchionis Petroniusza Arbitra. Na trzecim soborze w Tours w 813 r. nakazano kapłanom wygłaszanie kazań w języku wernakularnym – albo w rustica lingua romanica (łacinie wulgarnej), albo w wernakularnych językach germańskich – ponieważ zwykli ludzie nie mogli już zrozumieć formalnej łaciny.

MalajEdit

Język malajski istnieje w odmianie klasycznej, dwóch współczesnych odmianach standardowych i kilku dialektach wernakularnych.

MaltańskiEdit

Maltański ma wiele dialektów (między innymi dialekt żejtunski, dialekt qormi i gozitański), które współistnieją obok standardowego języka maltańskiego. Literacki język maltański, w przeciwieństwie do standardowego języka maltańskiego, charakteryzuje się przewagą słownictwa i wzorców gramatycznych pochodzenia semickiego; jednakże ten tradycyjny podział na wpływy semickie i romańskie w literaturze maltańskiej (zwłaszcza w poezji maltańskiej i liturgii katolickiej na wyspie) ulega zmianie.

ManchuEdit

Standardowy Manchu był oparty na języku, którym posługiwali się Jianzhou Jurchens w czasach Nurhaci, podczas gdy inne niepisane dialekty Manchu, takie jak ten z Aigun i Sanjiazi, były również używane oprócz pokrewnego języka Xibe.

MongolskiEdit

Klasyczny język mongolski był wysokim rejestrem używanym do celów religijnych i oficjalnych, podczas gdy różne dialekty mongolskie służyły jako niski rejestr, jak mongolski Chalkha, mongolski Chakhar, mongolski Khorchin, mongolski Kharchin, mongolski Baarin, mongolski Ordos i język Buriatów. Tybetański kanon buddyjski został przetłumaczony na klasyczny język mongolski. Mongołowie Oirat, którzy posługiwali się językiem mongolskim Oirat oraz dialektami takimi jak język kałmucki czy Torgut Oirat, używali osobnego standardu pisanego pismem bezbarwnym.

Język mongolski, oparty na języku mongolskim Chalkha, służy obecnie jako wysoki rejestr w samej Mongolii, natomiast w Mongolii Wewnętrznej standardowy język mongolski oparty na języku mongolskim Chakhar służy jako wysoki rejestr dla wszystkich Mongołów w Chinach. Język buriacki, który jest postrzegany przez niektórych jako część języka mongolskiego, sam stał się standardową formą literacką w Rosji.

N’KoEdit

N’Ko jest językiem literackim opracowanym przez Solomana Kante w 1949 roku jako system zapisu dla języków Mande w Afryce Zachodniej. Łączy on w sobie główne elementy częściowo wzajemnie zrozumiałych języków Manding. Ruch promujący alfabetyzację N’Ko odegrał kluczową rolę w kształtowaniu tożsamości kulturowej Maninka w Gwinei, a także wzmocnił tożsamość Mande w innych częściach Afryki Zachodniej. Publikacje N’Ko obejmują tłumaczenie Koranu, różne podręczniki do przedmiotów takich jak fizyka i geografia, dzieła poetyckie i filozoficzne, opisy tradycyjnej medycyny, słownik i kilka lokalnych gazet.

PerskiEdit

Perski lub Nowy Perski był używany nieprzerwanie jako język literacki w głównych obszarach Azji Zachodniej, Kaukazu, Azji Środkowej i Azji Południowej. Dzisiejszy język pisany pozostaje zasadniczo taki sam jak ten, którym posługiwał się Ferdowsi, pomimo różnych dialektów i form potocznych. Przez wiele stuleci od ludzi należących do klas wykształconych od Bosforu po Zatokę Bengalską oczekiwano znajomości języka perskiego. Był to niegdyś język kultury (zwłaszcza poezji) od Bałkanów po Dekan, funkcjonujący jako lingua franca. Do końca XVIII wieku perski był dominującym językiem literackim gruzińskich elit. Perski był drugim głównym nośnikiem po arabskim w przekazywaniu kultury islamskiej i ma szczególnie ważne miejsce w sufizmie.

serbskiEdit

Słowiańsko-serbski (slavenosrpski) był językiem literackim Serbów w Monarchii Habsburskiej używanym od połowy XVIII wieku do 1825 roku. Był on językową mieszanką cerkiewnosłowiańskiego w rosyjskiej wersji językowej, serbskiego wernakularnego (dialekt sztokawski) i rosyjskiego. Na początku XIX wieku został poważnie zaatakowany przez Vuka Karadžića i jego zwolenników, których reformatorskie wysiłki ukształtowały nowoczesny literacki serbski oparty na języku popularnym, znany jako serbsko-chorwacki.

TagalogEdit

Tagalog był podstawą języka filipińskiego; oba mają to samo słownictwo i system gramatyczny i są wzajemnie zrozumiałe. Jednakże, istnieje znacząca polityczna i społeczna historia, która leży u podstaw powodów rozróżnienia między Tagalogiem i Filipino.

Współczesny Tagalog wywodzi się z Archaicznego Tagalogu, który był prawdopodobnie używany podczas okresu klasycznego, był językiem państwa Mai, dynastii Tondo (zgodnie z Laguna Copperplate Inscription) i południowego Luzonu. Zapisywano go za pomocą Baybayin, sylabariusza należącego do rodziny Brahmic, zanim Hiszpanie zromanizowali ten alfabet pod koniec XV wieku. Tagalog był również językiem mówionym podczas rewolucji filipińskiej w 1896 roku.

Konstytucja z 1987 roku utrzymuje, że filipiński jest językiem narodowym kraju i jednym z dwóch języków urzędowych, obok angielskiego. Obecnie filipiński jest uważany za właściwy termin dla języka Filipin, zwłaszcza przez Filipińczyków, którzy nie są pochodzenia tagalskiego, a wielu z nich odnosi się do języka filipińskiego jako „opartego na tagalogu”. Język ten jest nauczany w szkołach w całym kraju i jest oficjalnym językiem edukacji i biznesu. Native Tagalog-speakers meanwhile comprise one of the largest linguistic and cultural groups of the Philippines, numbering an estimated 14 million.

TamilEdit

Tamil wykazuje silną diglossię, charakteryzującą się trzema stylami: klasycznym stylem literackim wzorowanym na języku starożytnym, nowoczesnym stylem literackim i formalnym oraz nowoczesną formą potoczną. Style te przenikają się wzajemnie, tworząc diglossic continuum.

Nowoczesny styl literacki jest ogólnie używany w formalnym piśmie i mowie. Jest to, na przykład, język podręczników, dużej części literatury tamilskiej oraz publicznych wystąpień i debat. Powieści, nawet te popularne, będą używać stylu literackiego do wszystkich opisów i narracji i używać formy potocznej tylko do dialogów, jeśli w ogóle jej używają. W ostatnich czasach jednak nowoczesna forma potoczna wkracza do obszarów, które tradycyjnie uważane były za domenę nowoczesnego stylu literackiego: na przykład większość kina, teatr i popularna rozrywka w telewizji i radiu.

TybetańskiEdit

Klasyczny tybetański był wysokim rejestrem używanym powszechnie przez wszystkich Tybetańczyków, podczas gdy różne wzajemnie niezrozumiałe języki tybetańskie służą jako język wernakularny niskiego rejestru, jak język środkowo-tybetański w Ü-Tsang (Tybet właściwy), tybetański Khams w Kham, tybetański Amdo w Amdo, język Ladakhi w Ladakh i Dzongkha w Bhutanie. Klasyczny tybetański był używany do celów oficjalnych i religijnych, takich jak w tybetańskich buddyjskich tekstach religijnych, takich jak tybetański kanon buddyjski i nauczany i uczony w klasztorach i szkołach w tybetańskich regionach buddyjskich.

Teraz, Standardowy tybetański, oparty na dialekcie Lhasa, służy jako wysoki rejestr w Chinach. W Bhutanie, tybetański język Dzongkha został znormalizowany i zastąpił klasyczny tybetański dla celów urzędowych i edukacji, w Ladakh, standardowy język urzędowy nauczył się są teraz niepowiązane języki Urdu i angielski, a w Baltistan, tybetański język Balti służy jako niski rejestr, podczas gdy niepowiązany Urdu jest językiem urzędowym.

Uzbecki i ujgurskiEdit

Turkijski język czagatajski służył jako wysoki rejestr literacki dla środkowoazjatyckich ludów turkijskich, podczas gdy języki wernakularne o niskim rejestrze to język uzbecki i wschodni turkijski (współczesny ujgurski). Związek Radziecki zniósł Czagataj jako standard literacki i kazał standaryzować język uzbecki jako język literacki, a dialekt Taranchi z Ili został wybrany jako standard literacki dla współczesnego języka ujgurskiego, podczas gdy inne dialekty, takie jak dialekty kaszgarski i turpański, są nadal używane.

YorùbáEdit

Gramatyka Yorùbá Samuela Crowthera doprowadziła do tego, że Standardowa Yoruba stała się językiem literackim.

Standard Yoruba jest literacką formą języka Yoruba z Afryki Zachodniej, standardową odmianą nauczaną w szkole i tą, którą posługują się newsreaderzy w radiu. Standard Yoruba ma swoje początki w latach 50-tych XIX wieku, kiedy to Samuel A. Crowther, rodowity Yoruba i pierwszy afrykański biskup anglikański w Nigerii, opublikował gramatykę języka Yoruba i rozpoczął swoje tłumaczenie Biblii. Chociaż w dużej mierze opiera się na dialektach Ọyọ i Ibadan, standardowy język joruba zawiera kilka cech z innych dialektów. Ponadto posiada pewne cechy charakterystyczne tylko dla siebie, na przykład uproszczony system harmonii samogłosek, a także obce struktury, takie jak kalki z języka angielskiego, które powstały we wczesnych tłumaczeniach dzieł religijnych. Pierwszą powieścią w języku Yorùbá była Ogboju Ode ninu Igbo Irunmale (Las tysiąca demonów), napisana w 1938 roku przez wodza Daniela O. Fagunwę (1903-1963). Do innych pisarzy w języku Yorùbá należą: Senator Afolabi Olabimtan (1932-1992) i Akinwunmi Isola.

.