Rozmiar i kształt głowy.
Obwód głowy jest użyteczną miarą objętości wewnątrzczaszkowej, a zatem również objętości mózgu i płynu mózgowo-rdzeniowego. Rzadziej na obwód głowy istotny wpływ ma wielkość przestrzeni zewnątrzmózgowych, podtwardówkowych i podpajęczynówkowych lub objętość krwi wewnątrzczaszkowej. Oczywisty wpływ mają również obrzęk skóry głowy, podskórne nacieki płynu z wlewów dożylnych oraz naczyniaki. Niemniej jednak pomiar obwodu głowy pozostaje jednym z najłatwiej dostępnych i najbardziej przydatnych sposobów oceny stanu ośrodkowego układu nerwowego w okresie noworodkowym. Szczególnie pomiary podłużne dostarczają cennych informacji.
Na obwód głowy ma wpływ kształt głowy: im bardziej okrągły kształt głowy, tym mniejszy musi być obwód, aby zawierał tę samą powierzchnię i tę samą objętość wewnątrzczaszkową. Niemowlęta o stosunkowo dużych średnicach potyliczno-czołowych będą miały większe zmierzone obwody głowy niż te o stosunkowo dużych średnicach dwuciemieniowych. Fakt ten ma istotne znaczenie w ocenie obwodu głowy niemowlęcia z deformacją czaszki, taką jak kraniosynostoza (patrz następny paragraf). U wcześniaków w ciągu pierwszych 2 do 3 miesięcy życia dochodzi do imponującej zmiany kształtu głowy, która charakteryzuje się zwiększeniem średnicy potyliczno-czołowej w stosunku do średnicy ciemieniowej (ryc. 9.2). Ponieważ zmiana ta zachodzi w ciągu kilku tygodni, zwykle nie powoduje większych trudności w interpretacji obwodu głowy, ale pozostaje faktem, który należy brać pod uwagę, zwłaszcza u niemowląt z nietypowo zaznaczoną zmianą dolichocefaliczną.
Kraniosynostoza, przedwczesne zamknięcie szwu (szwów) czaszkowego, może dotyczyć jednego lub kilku szwów czaszkowych (tab. 9.4).27,28 Najczęstsza jest prosta synostoza strzałkowa27,29 i stanowi od 50% do 60% przypadków.30 Synostoza koronowa jest następna pod względem częstości występowania i stanowi 20% do 30% przypadków (patrz Tabela 9.4). Rozpoznanie można postawić na podstawie kształtu głowy; przy synostozie szwu wzrost czaszki może następować równolegle do uszkodzonego szwu, ale nie pod kątem prostym (ryc. 9.3). Głowa w kształcie „stępki” w przypadku synostozy strzałkowej jest określana jako dolichocefalia lub scaphocefalia; szeroka głowa w przypadku synostozy koronowej jest nazywana brachycefalią; a głowa w kształcie wieży w przypadku połączonej synostozy koronowej, strzałkowej i lambdoidalnej jest znana jako akrocefalia. Wstępną oceną jest tradycyjnie radiografia czaszki, chociaż ostatnie prace wskazują, że ultrasonografia czaszki jest równie skuteczna jak radiografia czaszki z wyjątkiem oceny szwu metopowego i pozwala uniknąć promieniowania.31 U niemowląt wymagających interwencji do planowania operacji wykorzystuje się trójwymiarowe (3D) rekonstrukcje tomografii komputerowej (CT). Mniej niż 10% przypadków synostoz czaszkowych występuje rodzinnie lub reprezentuje złożone zespoły, których główne cechy, genetykę i wyniki neurologiczne podsumowano w tabeli 9.5.28,30,32-38 Większość zespołowych kraniosynostoz jest związana z mutacjami w szlaku receptora czynnika wzrostu fibroblastów. Rokowanie w częstszych kraniosynostozach jednoszwowych jest na ogół korzystne, chociaż w co najmniej 40% przypadków występują później zaburzenia uczenia się, zachowania i inne deficyty rozwojowe.30,39,40 Wśród osób z kraniosynostozami jednoszwowymi najbardziej zagrożone neurorozwojowo są osoby z fuzjami wieńcowymi i lambdoidalnymi.40 Rokowanie neurologiczne w kraniosynostozach zespołowych jest na ogół bardziej niekorzystne niż w przypadkach niesyndromowych. Znaczenie wczesnej korekcji synostozy dla uzyskania optymalnego wyglądu kosmetycznego oraz inne aspekty postępowania są omówione w standardowych podręcznikach neurochirurgii. W dużych seriach przypadków niendromicznych wyniki były lepsze u niemowląt operowanych we wczesnym okresie pierwszego roku życia niż w późniejszym okresie niemowlęcym.30,41 Ostatnio dokonano przeglądu metod chirurgicznych.28
Pozycyjna lub deformacyjna plagiocefalia stała się w ostatnich latach częstym problemem klinicznym. Plagiocefalia (skośna głowa, z greckiego) odnosi się do wyglądu głowy, w którym okolica potyliczna jest spłaszczona, a ipsilateralna okolica czołowa jest uwypuklona lub przesunięta do przodu (ryc. 9.4). W plagiocefalii pozycyjnej lub deformacyjnej, spowodowanej zewnętrznymi siłami formującymi, ucho po stronie przeciwnej jest również przesunięte do przodu, a twarz po stronie przeciwnej może wydawać się spłaszczona.28,42,43 Tortykuloza może być z tym związana i powodować pochylenie głowy. Plagiocefalia deformacyjna może być obecna przy urodzeniu; wtórna do wewnątrzmacicznego ograniczenia ruchów głowy, jak w przypadku ciąży mnogiej; nieprawidłowego położenia macicy lub nieprawidłowości szyi (np, torticollis); lub może rozwinąć się w ciągu pierwszych tygodni do miesięcy życia, zwykle wtórnie do pozycji leżącej na wznak jako część programu Back to Sleep.30,42,44,45 Różnicowanie deformacyjnej plagiocefalii z rzadką jednostronną synostozą lambdoidalną, która może również powodować spłaszczenie potylicy, jest zwykle łatwe do przeprowadzenia klinicznie. W tym ostatnim przypadku przednie przemieszczenie okolicy czołowej jest zazwyczaj mniejsze; ucho znajduje się w tylnej, a nie przedniej części ciała i jest przesunięte ku dołowi; deformacja twarzy jest rzadka. Postępowanie w przypadku plagiocefalii deformacyjnej polega na udzielaniu rodzicom porad dotyczących ułożenia głowy u niemowlęcia w pozycji leżącej, nadzorowaniu czasu spędzonego w pozycji leżącej, wykonywaniu różnych ćwiczeń, a w razie potrzeby stosowaniu kasku formującego czaszkę (patrz ryc. 9.4).30,42,46-48
.