ZABURZENIA WIDZENIA
Zaburzenia widzenia są poważnym problemem zdrowia publicznego, ponieważ powodują niepełnosprawność, cierpienie i utratę produktywności (15). Trudności z widzeniem występują u ludzi w każdym wieku, wpływają na większość dyscyplin w ramach zdrowia publicznego i mają szerokie implikacje zdrowotne. Częstość występowania, rodzaj i skutki zaburzeń różnią się w poszczególnych grupach wiekowych. Zaburzenia widzenia wynikają z problemów rozwojowych, nieskoordynowanego wzrostu elementów oka, procesów chorobowych, takich jak zapalenia i zwyrodnienia oraz innych zmian w anatomii i fizjologii oka. Zaburzenia te wpływają na osoby poprzez zmniejszenie ostrości wzroku, pola widzenia, widzenia barw lub stereopsji. Na szczęście, większość zaburzeń wzroku można leczyć, choć nie wyleczyć. Co najmniej 90% wszystkich problemów, jakie ludzie mają z oczami, wynika z błędów refrakcji, zeza i amblyopii. Mniej niż 10% problemów z widzeniem wynika z chorób, takich jak zaćma starcza, starcze zwyrodnienie plamki żółtej, retinopatia cukrzycowa czy jaskra. W populacji osób powyżej 45 roku życia praktycznie każdy ma jakieś zaburzenia widzenia. (16)
Ślepota jest definiowana prawnie jako ostrość wzroku (VA) mniejsza niż 20/200 lub gorsza w lepszym oku z najlepszą korekcją okulistyczną lub pola widzenia o średnicy mniejszej niż 20 stopni. Ślepota może być całkowita, bez percepcji światła.
Globalne dane dotyczące ślepoty sugerują, że zaćma, wada refrakcji i trachoma są najważniejszymi przyczynami ślepoty w krajach rozwijających się, podczas gdy zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem jest główną przyczyną w USA i w ustalonych gospodarkach rynkowych (17, 18). Związek między niższym statusem socjoekonomicznym a wyższym wskaźnikiem ślepoty jest jednoznaczny. Wskazuje na to wyraźnie wyższa częstość występowania ślepoty w biedniejszych krajach świata w porównaniu z krajami rozwiniętymi. Ponadto dane sugerują również, że w zależności od regionu, tj. kraju, osoby o niższym statusie społeczno-ekonomicznym częściej cierpią z powodu ślepoty na całym świecie (18).
W licznych badaniach analizowano wpływ emocjonalny wywierany przez utratę wzroku. W badaniu Apollonio i wsp. (19) wykazano, że w próbie 1000 osób starszych z poważnym uszkodzeniem wzroku najbardziej przygnębione, o najniższym stopniu uspołecznienia i najwyższej śmiertelności były osoby, u których uszkodzenie wzroku było zaniedbywane lub niedostatecznie korygowane.
Jedną z typowych reakcji pacjentów jest depresja o różnym czasie trwania i nasileniu, w zależności od podstawowych cech osobistych i statusu socjoekonomicznego pacjenta. U wszystkich pacjentów wskazana jest radykalna zmiana stylu życia, w tym utrata zatrudnienia, samowystarczalności i poczucia własnej wartości. W niektórych przypadkach reakcja ta jest skomplikowana do tego stopnia, że prowadzi do samobójstwa.
Istnieją trzy rodzaje reakcji na utratę wzroku: akceptacja, zaprzeczenie i depresja/lęki. Akceptacja ślepoty dokonuje się poprzez fizjologiczną reakcję depresyjną, która powinna być wspierana, ponieważ ma działanie katartyczne (20).
Wyłoniła się silna rozbieżność pomiędzy pacjentami o różnym rokowaniu klinicznym. Obraz psychopatologiczny był gorszy u osób z częściową utratą wzroku, którzy wykazywali bardziej wyraźną obecność obniżonego nastroju, złości i wrogości (21). Korekcja stopniowo pogarszającego się wzroku wydawała się stwarzać większe problemy niż adaptacja do całkowitej, definitywnej utraty.
W próbie pacjentów z nabytą ślepotą Fitzgerland (22) odnotował obecność obniżonego nastroju w 90% przypadków, któremu towarzyszyły: bezsenność, utrata apetytu, wycofanie społeczne, utrata poczucia własnej wartości, płacz i myśli samobójcze. Sytuacja pogarsza się, gdy objawy psychopatologiczne stają się przewlekłe. W 4-letnim badaniu obserwacyjnym odnotował utrzymywanie się zespołu depresyjno-lękowego w ponad 50% przypadków, co wskazuje na nierozwiązanie początkowego kryzysu (23). Objawy psychotyczne utrzymywały się bez poprawy po 4 latach, u chorych przejawiających je na początku ślepoty.
Cechy osobowościowe osób wydają się być czynnikami ryzyka wystąpienia zespołu depresyjno-lękowego. Najbardziej narażone okazały się osoby łagodne, nieśmiałe, posłuszne, konformistyczne, szanujące autorytety. Z drugiej strony, osobowości zależne stanowią przeszkodę w rozwoju alternatywnego stylu życia (24).
Młodość, dobry status materialny i umiarkowany lub wysoki poziom społeczno-kulturowy (25) okazały się czynnikami chroniącymi przed wystąpieniem psychopatologii, ponieważ osoby te utrzymywały dobre relacje społeczne i unikały izolacji, która jest czynnikiem ryzyka depresji. Ponadto osoby z historią przewlekłych patologii organicznych wykazywały gorsze umiejętności radzenia sobie ze swoją ślepotą, która była doświadczana jako dodatkowy czynnik dyskryminujący i atak na ich osobę (25).
W innym badaniu wykazano, że nie ma różnic w procesie akceptacji ślepoty między pacjentami stopniowo tracącymi wzrok (w okresie kilku miesięcy) a tymi, u których pogorszenie wzroku postępowało przez kilka lat. Oznacza to, że reakcja na utratę była taka sama niezależnie od czasu trwania procesu i że upośledzenie jest ważniejsze niż czynnik czasu (25). Kolejnym ważnym punktem odniesienia dla pacjentów z upośledzeniem VA jest rodzina. U członków rodziny opisano cztery możliwe reakcje: zaprzeczenie, odmowę, akceptację i nadopiekuńczość. Ta ostatnia reakcja jest najczęstsza, ale i najbardziej szkodliwa, ponieważ wzmacnia obiektywną fizyczną i finansową zależność pacjenta od innych. Stwierdzono, że zależność i utrata autonomii prowadzą do deprecjacji samego siebie (26). De Leo i wsp. (27) sugerowali, że przewidywalna utrata wzroku może wywołać poważny niepokój psychopatologiczny, który może prowadzić do samobójstwa. Inną interesującą kwestią w tym badaniu było to, że przywrócenie wzroku było również bezpośrednio związane z wystąpieniem zespołu psychopatologicznego, nawet do tego stopnia, że poprzedzało samobójstwo. Kiedy wzrok zostaje przywrócony, pacjenci muszą rozwinąć zrozumienie nowego środowiska, w którym rzeczy są postrzegane synchronicznie, a nie sekwencyjnie, co często wywołuje u nich szok. Zgodnie z wnioskami z tego samego badania, reakcje te są lustrzanym odbiciem tej samej traumy: zmiany stylu życia jednostki. W konsekwencji, wystąpienie u niektórych pacjentów bardziej nasilonego zespołu psychopatologicznego często powodowało, że samobójstwo było uważane za rozwiązanie dystresu.
Wiele lat temu badania udokumentowały, że zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD) wiąże się ze znacznym dystresem psychologicznym i ograniczeniem funkcjonowania, porównywalnym do tego, jakie występuje w przypadku innych poważnych chorób przewlekłych. Co więcej, pacjenci z heterogennymi chorobami oczu, kierowani do poradni leczenia niedowidzenia, zgłaszali wysoki poziom depresji, a depresja u osób starszych z niedowidzeniem wykazywała niepełnosprawność niezależną od ograniczeń związanych z widzeniem. Nieleczona depresja jest związana z pogorszeniem funkcjonowania (niepełnosprawność), dysregulacją immuno-endokrynną, większym prawdopodobieństwem instytucjonalizacji i zwiększoną śmiertelnością (28).
W interesującym randomizowanym badaniu klinicznym wykorzystano miary depresji, miary niepełnosprawności, miary widzenia oraz miary cech demograficznych i zdrowotnych oraz współchorobowości, aby zbadać częstość występowania zaburzeń depresyjnych u żyjących w społeczności dorosłych z zaawansowanym AMD oraz znaleźć możliwe zależności w tej populacji między depresją, VA, liczbą współistniejących schorzeń i niepełnosprawnością. W badanej populacji 32,5% osób miało zaburzenia depresyjne. Stwierdzono również wysoki poziom niepełnosprawności. Korelacja między depresją a niepełnosprawnością była bardzo silna. Jednym z możliwych powodów tak silnego związku między depresją a niepełnosprawnością jest fakt, że są to konstrukty pokrewne. W tej populacji stwierdzono słabsze powiązanie między VA a niepełnosprawnością niż między depresją a niepełnosprawnością. VA miała niewielką korelację z nasileniem objawów depresyjnych. Sugeruje to, że depresja może występować wcześniej w przebiegu ARMD (29). Poszukiwanie możliwości zwiększenia przewidywalności niepełnosprawności przez choroby współistniejące lub VA wykazało, że liczba chorób współistniejących w niewielkim stopniu zwiększała przewidywalność niepełnosprawności związanej z widzeniem. Wreszcie, w randomizowanym badaniu sprawdzono skuteczność programu samozarządzania AMD w celu poprawy jakości życia, wykazanej za pomocą miar nastroju i funkcjonowania. Grupa samozarządzająca wykazała znaczącą poprawę w pomiarach nastroju i funkcjonowania w porównaniu z grupą kontrolną. Zmniejszenie emocjonalnego niepokoju było związane ze wzrostem poczucia własnej skuteczności, natomiast poprawa funkcjonowania była związana ze wzrostem poczucia własnej skuteczności i postrzeganego wsparcia społecznego (30).
.