Należy podkreślić, że działania wojenne nie zakończyły się na ziemiach polskich w listopadzie 1918 r., lecz nastąpiły po nich walki graniczne w nowym państwie, które trwały przez kolejne trzy lata. Walki toczyły się na wielu obszarach: Galicji Wschodniej (wojna z Ukraińcami, październik 1918 – lipiec 1919), Wielkopolsce (powstanie antyniemieckie, grudzień 1918 – luty 1919), Górnym Śląsku (trzy powstania antyniemieckie, 1919-1921), najazd na Wileńszczyznę (październik 1920) oraz wojna z Rosją Sowiecką (do marca 1921). Z polskiej perspektywy I wojna światowa powinna być traktowana łącznie ze wspomnianymi wyżej walkami granicznymi, które zakończyły się dopiero podpisaniem polsko-sowieckiego traktatu pokojowego w Rydze 18 marca 1921 r. W następnych latach Polska pozostawała w izolacji w regionie, a stosunki z większością sąsiadów, z wyjątkiem Rumunii i Łotwy, pozostawały chłodne lub całkowicie zamrożone, pełne albo podejrzeń i nieufności, albo tylko lekko skrywanej wrogości.
Wnioski
Na początku I wojny światowej żaden Polak nie mógł nawet przypuszczać, że wojna ta przybierze tak korzystny dla Polaków przebieg. W wyniku tego konfliktu trzy mocarstwa, które pod koniec XVIII wieku dokonały rozbioru Polski, załamały się, rozpadły i przestały istnieć. Otworzyło to drogę do w pełni niepodległej i zjednoczonej Polski. Latem 1914 r. można było tylko marzyć o autonomicznej i zjednoczonej Polsce w ramach Rosji lub Austro-Węgier. Zwycięskie mocarstwa, wpisując w swoje sztandary takie postulaty jak republikanizm i demokracja, uznały jednak narodowe samostanowienie i suwerenność za fundamentalne dla nowego powojennego ładu. W ostatnich dwóch latach konfliktu Polacy zerwali większość więzów łączących ich z mocarstwami centralnymi i przyszli do zwycięskiej koalicji jako partner. Z drugiej strony, wojna okazała się bardzo niszcząca dla Polaków i ich ziemi.
Piotr Szlanta, Uniwersytet Warszawski
Section Editors: Ruth Leiserowitz; Theodore Weeks
.