Prace Achille Mbembé i Giorgio Agambena pokazują, jak pojęcia władzy (państwowej) i suwerenności wypracowane w zachodnim kontekście nie wystarczają do wyjaśnienia tego, co dzieje się na marginesach lub poza zachodnimi społeczeństwami (Peoples & Vaughan-Williams, 2015, s. 73-74). Ich teorie nie konceptualizowały jednak właściwie tych poddanych i nie są w stanie poradzić sobie z licznymi i codziennymi formami oporu (np. Akıncı, 2018; Makley, 2015; Ryan, 2016). Prace Judith Butler na temat performatywności płci i seksu, a także agencji podmiotów mogą nam pomóc w dalszym rozwijaniu teorii Mbembé i Agambena. Prace Butler, Mbembé i Agambena można umieścić w historii myśli poststrukturalistycznej (Peoples & Vaughan-Williams, 2015, s. 77), przy czym wszystkie trzy opierają się na pracy Michela Foucaulta.

W niniejszym eseju będę argumentować, że powiązane koncepcje „żywych trupów” Mbembégo i „nagiego życia” Agambena powinny zostać zrekonceptualizowane jako akty performatywne zgodnie z teorią Judith Butler, aby umożliwić agencję i akty oporu/subwersji przez ludzi zdegradowanych jako takie jednorazowe życie. O ile zgadzam się z użytecznością ich koncepcji nekropolityki i stanu wyjątkowego, o tyle ich ofiary są niemal skazane na bierność i dlatego powinny być ponownie wyobrażone w sposób, który pozwoli na opór. Aby tego dokonać, w niniejszym eseju przedstawię najpierw prace Mbembé (2003) i Agambena (1998) oraz pokażę, jak ich koncepcje są często ze sobą kojarzone. Następnie przedstawię uogólniony opis teorii Butler (1988, 1999, 1993/2011) na temat performatywnego konstytuowania płci i seksu poprzez kongruentne powtarzanie aktów w ramach regulacji heteronormatywności. Wreszcie, zastosuję jej teorię do naszego przypadku „nagiego życia”, oferując nową i rozszerzoną teoretyzację tych, którzy zostali uznani za nieludzkich i otwierając przestrzeń dla oporu i subwersji.

Mbembé i Agamben o prawie państwa do zabijania i nagim życiu

Skupiając się głównie na teorii Mbembégo, jako że włącza on do niej niektóre prace Agambena (por. Mbembé, 2003, s. 12-13), postaram się zaproponować wspólny opis ich myśli na temat podporządkowania. Mbembé (2003, s. 11-12) wychodzi od założenia, że suwerenność charakteryzuje się władzą decydowania o tym, kto może żyć, a kto musi umrzeć, co wykracza poza Foucaultowskie biopolityczne „make live and let die”. Biowładza funkcjonuje poprzez dzielenie ludzi na godnych i niegodnych życia za pomocą rasizmu, „biologicznej cezury”, która umożliwia podział ludzi na podgrupy i pozwala na prawo do śmierci (Mbembé, 2003, s. 16-17). Według Agambena (1998, s. 7-8), próg między „nagim życiem” (życiem biologicznym/cielesnym) a egzystencją polityczną (bios) jest fundamentalny dla zachodniej polityki, gdzie zoe, to pierwsze, jest włączone do polis (body politic) jedynie poprzez wykluczenie. Ta centralność progu sprawia, że upolitycznienie nagiego życia (tj. biopolityka) staje się jądrem suwerennej władzy (Agamben, 1998, s. 6). Dla Mbembé dominująca suwerenność ma na celu „uogólnioną instrumentalizację ludzkiej egzystencji i materialne zniszczenie ludzkich ciał i populacji” (Mbembé, 2003, s. 14). To prawo do zabijania znajduje swoją normatywną podstawę w stanie wyjątkowym i relacji wrogości, które są nieustannie wytwarzane i przywoływane w postaci Innego jako śmiertelnego zagrożenia, którego biofizyczna eliminacja zabezpiecza mnie (Mbembé, 2003, s. 16-18). Nowoczesna suwerenność rozmywa sferę biologiczną i polityczną aż do totalizującej konwergencji obu w trosce o nagie życie obywatela, czemu towarzyszy proces, który sprawia, że stan wyjątkowy staje się regułą (Agamben, 1998, s. 9). Wraz z upolitycznieniem życia zapada decyzja o progu, po przekroczeniu którego życie przestaje być politycznie istotne, powstaje kategoria „życia niewartego przeżywania”, która odpowiada progowi gołego życia (Agamben, 1998, s. 139-140).

Dla Agambena (1998, s. 170-172; s. 166) głównym miejscem tych tendencji jest obóz (koncentracyjny), który charakteryzuje się absolutną conditio inhumana, gdzie wszelkie życie jest całkowicie zredukowane do gołego życia. Obóz jest miejscem, gdzie i kiedy stan wyjątku staje się regułą, a tym samym, gdzie zacierają się fakty i prawo (suweren po prostu chce wyjątku), tak że normalny porządek zostaje zawieszony i wszystko staje się możliwe (Agamben, 1998, s. 168-171). Odzwierciedlając to, kolonie Mbembégo (2003, s. 22-25) są miejscem, gdzie biowładza, stan wyjątku i stan oblężenia spotykają się razem, i gdzie sprawowanie tej suwerenności nie podlega prawu. Mbembé (2003, s. 25-27) zgadza się z Fanonem, że okupacja kolonialna jest kwestią tworzenia nowych relacji przestrzennych, które dzielą ludzi na przedziały i przesuwają skolonizowanych do „trzeciej strefy między podmiotowością a przedmiotowością”

Takie miejsca, gdzie suwerenność oznacza definiowanie, kto się liczy, a kto jest zbędny, pokazują, jak działa nekropower. Pojęcie to pojawia się, ponieważ biowładza nie jest w stanie wyjaśnić współczesnych form podporządkowania życia władzy śmierci. Nekropolityka próbuje wyjaśnić rozmieszczenie broni masowego rażenia i „tworzenie światów śmierci”, form społecznej egzystencji, w których całe populacje poddawane są „warunkom życia nadającym im status żywych trupów” (Mbembé, 2003, s. 39-40). Owi homo sacer („święty człowiek”; np. mieszkańcy obozów), figura wnosząca nagie życie do zachodniej polityki, to ci, których należy zabić, ale nie złożyć w ofierze, co czyni ich całkowicie poddanymi władzy śmierci (Agamben, 1998, s. 99-100). Necropower charakteryzują trzy cechy, których efektem jest mnożenie się miejsc konfliktów i kontaktów (Mbembé, 2003, s. 27-29): Fragmentacja terytorialna uniemożliwia przemieszczanie się i oddziela populacje. Suwerenność pionowa rozszerza suwerenność na trzeci wymiar, w którym okupacja kolonialna działa poprzez pionowość i symbolikę bycia na górze, a większość precyzyjnych działań policyjnych wykonywana jest z powietrza (np. drony; s. 28-29). Te dwie cechy skutkują rozłamem okupacyjnym, charakteryzującym się przede wszystkim odosobnieniem, ale także kontrolą, nadzorem i separacją populacji uznanych za jednorazowe. Trzecia cecha, wojna infrastrukturalna lub oblężnicza, ucieleśniona w działalności buldożerów, polega na skoordynowanym i systematycznym sabotowaniu społecznej i miejskiej infrastruktury wroga (s. 29).

Butler o performatywności, normach i oporze

Jeśli teorię Butler należałoby podsumować jednym zdaniem, to prawdopodobnie jest to następujące zdanie z Gender Trouble: Gender to powtarzająca się stylizacja ciała, zestaw powtarzających się aktów w wysoce regulacyjnej ramie, które z czasem łączą się, by stworzyć pozory substancji, czegoś naturalnego (Butler, 1999, s. 33).

Materializacja norm regulacyjnych, takich jak płeć czy seks, które wytwarzają ciała, którymi rządzą, odbywa się w sposób performatywny, przy czym performatywność rozumiana jest jako powtarzalna i cytacyjna praktyka, dzięki której dyskurs wytwarza to, co reguluje (Butler, 1993/2011, s. xi-xiii). Konstruowanie takich kategorii jest zatem „procesem materializacji, który stabilizuje się w czasie, by wytworzyć efekt granicy, stałości i powierzchni, który nazywamy materią” (s. xviii-xix). Stąd materialność takich norm (np. płci) jest najbardziej produktywnym efektem władzy i jest podtrzymywana poprzez i jako materializacja takich norm regulacyjnych, co czyni ciało wykonalnym i zrozumiałym w pierwszej kolejności poprzez nadanie mu znaczenia (s. xxiii-xxiv; s. xii). Ta materializacja norm wymaga tych procesów identyfikacyjnych, dzięki którym normy są zakładane i które „poprzedzają i umożliwiają formowanie się podmiotu” (s. xxiv). Identyfikacja odbywa się poprzez (regulowaną i powtarzaną) praktykę odrzucania tego, co nie jest zgodne z normą, wytwarzając dezawuowaną, ale konieczną domenę abjekcji i tego, co nieludzkie (s. xiii-xiv). Nie istnieje uprzedni podmiot, lecz „ja” formowane jest poprzez dyskursywne społeczne uznanie podmiotu, tj. materializację takich norm regulacyjnych jak płeć (s. 171).

Aby otworzyć przestrzeń dla sprawczości i oporu, ważne jest, by przyjrzeć się bliżej performatywności. Performatywy są tu pochodną i powtórzeniem (zbioru) norm(y): Siła i konieczność tych norm są zależne od „cytowania” lub przybliżania tych samych norm poprzez takie akty performatywne, które są również przymuszane przez te same normy (Butler, 1993/2011, s. xxii-xxiii). Oznacza to, że performatyw tylko tymczasowo odnosi sukces o tyle, o ile „akumuluje siłę autorytetu poprzez powtórzenie lub przytoczenie wcześniejszego, autorytatywnego zestawu praktyk”, ale ta historyczność siły ogranicza to, jak można ją powtórzyć (Butler, 1993/2011, s. 172-173). Uprzedmiotowienie przez normy regulacyjne umożliwia również (a nawet produkuje) podmiot, który chciałby się tym normom przeciwstawić, co sytuuje agency jako powtarzalną lub reartykułowaną praktykę immanentną wobec władzy (a nie zewnętrzną i przeciwstawną wobec niej) (Butler, 1993/2011, s. xxiii). Ten ostatni fakt wynika z implikacji reiteracyjnego charakteru performansu: Konieczność powtórzenia wskazuje na nieskuteczność normy – materializacja nigdy nie jest całkiem kompletna, a ciała nigdy nie są w pełni zgodne, co implikuje wspomniane „przybliżenie” (s. xii; s. 176; s. 181). Pokazuje również, że (re)produkcja jest niestabilna, ponieważ w konstrukcjach otwierają się luki i szczeliny, to, co wymyka się lub przekracza normę lub nie może być całkowicie zdefiniowane lub utrwalone przez jej powtarzalne wprowadzanie (s. xix). Te niestabilności, możliwości reartykułowania, mogą być wykorzystane do przewrotu poprzez dokooptowanie praktyk reprodukcji normy w celu zakwestionowania hegemonicznych norm regulacyjnych (s. xxi; s. xii). Taka subwersja może być praktykowana poprzez cytat teatralny, który naśladuje i hiperbolizuje normę dyskursywną, która odrzuca osobę stawiającą opór, co odsłania (historyczność) leżącej u jej podstaw normy regulacyjnej (s. xxviii-xxix; s. 181; s. 176-177). Czynią to drag performances lub ruchy „queer”, które przekształcają abjekcję w polityczny opór.

Performing and Resisting „Bare Life”

Choć Butler pierwotnie odnosiła swoją teorię do seksu i płci, teoria poststrukturalistyczna ma zastosowanie do wszelkich konstruktów dyskursywnych, zwłaszcza tych, które, jak rasa (por. Mirón & Inda, 2000), są ucieleśniane przez ludzi i które w istotny sposób kształtują ich podmiotowość. Jak wskazują uwagi na temat abjekcji i oporu, jej teoria jest przydatna do rekonceptualizacji żywych trupów, grupy wyraźnie umiejscowionej w wymiarze abjekcji. Skupiamy się zatem na narzucaniu dyspozycyjności i przestrzeni oporu. Płeć, seks czy rasa są uwikłane w relacje władzy (np. heteronormatywność, supremacja białych) i zmaterializowane w ciele (tj. ucieleśnione), więc tym łatwiejsze powinno być teoretyzowanie konstrukcji takich kategorii luźniej związanych z cechami cielesnymi. Czyniąc ten związek jeszcze bardziej oczywistym, teorie Mbembégo i Agambena opierają się na Foucaultowskiej koncepcji biopolityki: Jak wyjaśniono w pierwszym rozdziale, władza ta definiuje się „w odniesieniu do pola biologicznego” (Mbembé, 2003, s. 17) z linią zwaną rasizmem, dzielącą ludzi na nas i nagie, jednorazowe życie. Zostaje to podjęte w Dispossession (Butler & Athanasiu, 2013, s. 31-33), zgodnie z którym człowieczeństwo jest różnie alokowane, z granicą między tymi, którzy zostali uczynieni właściwie ludzkimi (tj. bios), a tymi, którzy nimi nie są (tj. zoe), życiem jednorazowego użytku. Logika wywłaszczenia” (Butler & Athanasiu, 2013, s. 19-23), będąca zapewne instrumentem nekropower, wyklucza podmioty poprzez wypatroszenie warunków możliwości życia i człowieczeństwa, zarówno zoe, jak i bios, co czyni „przypisaną jednorazowość” stanem indukowanej nierówności i nędzy. Odzwierciedlając uwagi Mbembé i Agambena na temat stanu wyjątkowego, dyskurs „kryzysu” jest wytwarzany i zarządzany przez neoliberalny reżim, który pozostawia go jako jedyną racjonalną i realną formę rządzenia (Butler & Athanasiu, 2013, s. 149-150). W ten sposób „kryzys” staje się odwiecznym stanem wyjątkowym, który stara się wyeliminować wszelkie odchylenia i umożliwia selektywne zawieszenie prawa oraz śmiertelne pozbywanie się ciał (s. 168). Odtąd „nekropolityka” jest jedną z tych norm regulacyjnych, które kontrolują tworzące ją przedstawienia, przy czym przedstawienia, ich rola w reprodukcji oraz kontrola nad normami różnią się między tymi, którzy wywłaszczają (np. polityk ogłaszający stan wyjątkowy, żołnierz obsadzający punkt kontrolny), a tymi, którzy są wywłaszczani (np. poprzez wykonywanie rozkazów).

Jak wygląda opór wobec jednorazowości? Przywołując wcześniejsze uwagi na temat oporu, punktem wyjścia jest nieskuteczność tych powtarzanych przedstawień, tych powtórzeń norm/dyskursów, a co za tym idzie, implikowana władza nie może w pełni podporządkować sobie jednostki. Choć performatywy są z konieczności uwikłane w tworzenie (procesów koniecznych dla) prekarności, możliwości krytycznego przywołania i reartykułowania znormalizowanego porządku (progów i ograniczeń) pozostają (por. Butler & Athanasiu, 2013, s. 126-127). W popularnych ruchach oporu widzimy „performatywność wielości”, która kwestionuje ontologię, w której formowane są podmioty, i która nie tylko rewindykuje przestrzeń publiczną (np. protesty uliczne), ale także linię rozgraniczającą to, co prywatne, od tego, co publiczne (por. rola mediów społecznościowych) (Butler & Athanasiu, 2013, s. 153-155). Opór wobec wymuszonego prekarnego życia odnosi się do sił przetrwania i wytrzymałości, które nie są zwykłym samozachowaniem, ale korzystaniem z warunkowości wolności nawet w niewolnych, nagich warunkach życia (por. s. 180-183). Jednak warunki materialne, jakie stwarza nędza, mogą osłabić pragnienie i zdolność potrzebne podmiotowi, który potrafi kwestionować i ofiarować się innym (s. 109-110). Natomiast tylko Mbembé wspomina o oporze i to w odniesieniu do męczeństwa (tj. zamachowców-samobójców) postrzeganego jako wyraz wolności: Łącząc własną śmierć ze śmiercią innych, poświęca się ciało, by przezwyciężyć śmiertelność i bezwolność (Mbembé, 2003, s. 36-39). Jest to oczywiście o wiele węższa droga oporu, ponieważ podporządkowanie władzy śmierci może zostać pokonane jedynie poprzez poświęcenie życia, które ma być zabite, ale nie poświęcone (por. Agamben, 1998, s. 71-73).

Aby szybko zilustrować konsekwencje tej rekonceptualizacji, posłużę się sytuacją na Okupowanych Terytoriach Palestyńskich (OPT), ponieważ był to pierwszy i najważniejszy przykład Mbembégo do zilustrowania jego teorii nekropolityki, oraz sytuacją Rohingya w Birmie i Bangladeszu, ze względu na jej współczesny charakter. W odniesieniu do OPT, Mbembé (2003) mówi o „absolutnej dominacji” (s. 30), charakteryzuje dominującą logikę przetrwania jako taką, w której „każdy człowiek jest wrogiem każdego innego” (s. 36), a wolność jako rodzącą się jedynie w męczeństwie (s. 37-39). Tymczasem w zwykłych formach oporu, takich jak nieprzestrzeganie izraelskich restrykcji, czy cotygodniowe protesty przeciwko murowi w Bil’in, który odcina mieszkańców od 60% ziemi uprawnej tej wioski (O’Loughlin, 2007), możemy dostrzec korzystanie z wolności-jako-oporu przez rzekomo nagie życie. Szczególnie kobiety, na przykład, praktykują „ṣumūd”, infrapolitykę codziennego (nieagresywnego) oporu, na poziomie ideowym poprzez uparte podtrzymywanie radości i nadziei w formie walki o utrzymanie normalnego i przyjemnego życia, łącząc to dążenie z oporem przeciwko izraelskiej okupacji i patriarchalnej kontroli (Richter-Devroe, 2011). Weźmy inny przykład: Jak dokumentuje Independent International Fact-Finding Mission on Myanmar (FFM Myanmar, 2018), Rohingya przez lata podlegali poważnym ograniczeniom swoich praw człowieka, w tym surowym ograniczeniom w przemieszczaniu się, ścisłym środkom kontroli populacji czy bezpaństwowości (s. 137-138; s. 127-128; s. 137-138), a obecnie stali się nawet ofiarami ludobójstwa (s. 365-366). Doprowadziło to do masowego exodusu do Bangladeszu, gdzie wielu z nich żyje obecnie w nędznych warunkach w przepełnionych obozach dla uchodźców (Frelick, 2018, s. 9-11; UN High Commissioner for Refugees, b.d.). Mimo to wciąż praktykują opór, na przykład odmawiając powrotu do Myanmaru (Ellis-Petersen, Rahman, & Safi, 2018), kontynuując brutalną walkę w ramach tak zwanych etnicznych organizacji zbrojnych (jak Armia Arakan; np. Amnesty International, 2019) lub uprawiając różne formy aktywizmu, które nagłaśniają ich trudną sytuację (np. rohingyatoday.com) – nie mówiąc już o wszystkich nieudokumentowanych aktach codziennego oporu.

Konkluzja

Przeglądając nekropolitykę i nagie życie jako skonstruowane i zmaterializowane przez powtarzające się przedstawienia podmiotów, możemy zrekonceptualizować te teorie i możemy wyjaśnić akty oporu, które mają miejsce codziennie we wschodniej Jerozolimie czy Myanmarze, jako wynikające z reartykulacji tych powtarzających się aktów. Nawet nekropower nie jest wszechmocna i może się w pełni zmaterializować lub podporządkować, jak dowodzi tego potrzeba powtórzenia. Idealnie byłoby, gdyby dalsze badania zbadały taką teoretyczną ewolucję pojęć takich jak nekropolityka i homo sacer w kierunku rachunku performatywnego dalej, na przykład poprzez dostarczenie szczegółowego opisu tego, jak te teorie zmieniłyby się w szczegółach lub poprzez przeprowadzenie badań empirycznych, które dalej testowałyby zgodność takiej represyjnej władzy z badanym tu oporem.

Agamben, G. (1998). Homo sacer: Suwerenna władza i nagie życie (D. Heller-Roazen, przeł.). Meridian. Stanford, Calif: Stanford University Press.

Akıncı, E. F. (2018). Sacred Children, Accursed Mothers: Performativities of Necropolitics and Mourning in Neoliberal Turkey. In S. Brady & L. Mantoan (Eds.), Routledge advances in theatre and performance studies. Performance in a militarized culture. London, New York, NY: Routledge an imprint of the Taylor & Francis Group.

Amnesty International. (2019). Myanmar: Świeże dowody naruszeń pośród trwającej operacji wojskowej w stanie Rakhine. Retrieved from https://www.amnesty.org/en/latest/news/2019/02/myanmar-fresh-evidence-violations-military-operation-rakhine-state/

Butler, J. (1988). Akty performatywne i konstytucja płci: Esej z zakresu fenomenologii i teorii feministycznej. Theatre Journal, 40, 519. https://doi.org/10.2307/3207893

Butler, J. (1999). Kłopoty z płcią: Feminizm i subwersja tożsamości. New York: Routledge.

Butler, J. (2011). Ciała, które mają znaczenie: O dyskursywnych granicach „płci”. Routledge classics. Abingdon, Oxon, New York, NY: Routledge (Original work published 1993).

Butler, J., & Athanasiu, A. (2013). Dispossession: The performative in the political. Cambridge: Polity Press.

Ellis-Petersen, H., Rahman, S. A., & Safi, M. (2018, November 15). Bangladesz przyznaje, że żaden Rohingya nie chce przyjąć oferty repatriacji. The Guardian. Retrieved from https://www.theguardian.com/world/2018/nov/15/rohingya-refugee-repatriations-bangladesh-myanmar

Frelick, B. (2018). „Bangladesz nie jest moim krajem”: Trudna sytuacja uchodźców Rohingya z Myanmaru. Nowy Jork, NY: Human Rights Watch. Retrieved from https://www.hrw.org/report/2018/08/05/bangladesh-not-my-country/plight-rohingya-refugees-myanmar

Independent International Fact-Finding Mission on Myanmar. (2018). Raport ze szczegółowych ustaleń Niezależnej Międzynarodowej Misji Śledczej w sprawie Myanmaru. A/HRC/39/CRP.2. Retrieved from UN Human Rights Council (UNHRC) website: http://undocs.org/A/HRC/39/CRP.2

Makley, C. (2015). The Sociopolitical Lives of Dead Bodies: Tibetan Self-Immolation Protest as Mass Media. Antropologia Kulturowa, 30, 448-476. https://doi.org/10.14506/ca30.3.05

Mbembé, J.-A. (2003). Nekropolityka (L. Meintjes, przeł.). Kultura Publiczna, 15, 11-40. Retrieved from https://muse.jhu.edu/article/39984/pdf

Mirón, L. F., & Inda, J. X. (2000). Rasa jako rodzaj aktu mowy. In N. K. Denzin (Ed.), Studia kulturowe: A research volume (Vol. 5, pp. 85-107). Stamford, Conn.: JAI Press.

O’Loughlin, E. (2007, September 6). Sędziowie naprawiają płoty z wioską podzieloną na dwie części. The Sidney Morning Herald. Retrieved from https://www.smh.com.au/world/judges-mend-fences-with-village-cut-in-two-20070906-gdr1kl.html

Peoples, C., & Vaughan-Williams, N. (2015). Critical security studies: An introduction (2nd ed.). Oxfordshire, England, New York: Routledge.

Richter-Devroe, S. (2011). Palestinian Women’s Everyday Resistance: Between Normality and Normalisation. Journal of International Women’s Studies, 12(2), 32-46. Retrieved from http://vc.bridgew.edu/jiws/vol12/iss2/4

Ryan, C. (2016). Bodies, power, and resistance in the Middle East: Doświadczenia subiektywizacji na okupowanych terytoriach palestyńskich. Wojna, polityka i doświadczenie. Abingdon, Oxon, New York, NY: Routledge.

Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców. (n.d.). Sytuacja nadzwyczajna Rohingya. Retrieved from https://www.unhcr.org/rohingya-emergency.html

Notatki

Wątpliwości dotyczące budowy i działania pozornie naturalnych elementów nie pojawiają się tutaj

Written by: Jonas Skorzak
Written at: University College Maastricht
Pisane dla: Birsen Erdogan
Data napisania: Maj 2019

Further Reading on E-International Relations

  • The Bio/Necropolitics of State (In)action in EU Refugee Policy: Analyzing Calais
  • Globalisation, Agency, Theory: A Critical Analysis of Marxism in Light of Brexit
  • Double Agency? On the Role of LTTE and FARC Female Fighters in War and Peace
  • Popular Culture & the Representation of Women’s 'Agency’ During Indian Partition
  • Visceralities of the Border: Contemporary Border Regimes in a Globalised World
  • What is the Role of Precarity in Security?

.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.