Alai

13 februari 2020

De bruine beer is een van de vijf grote carnivoren in Europa en kan soms het pad kruisen met mensen, met mogelijk fatale gevolgen. Maar beren hebben verschillende persoonlijkheden en gedragingen, zeggen onderzoekers, en dit begrijpen is de sleutel tot het verminderen van conflicten en het beschermen van zowel hen als mensen.

Bruine beren floreerden ooit in bosgebieden in heel Europa, maar de vervolging door mensen heeft hun aantal gedecimeerd. Tegenwoordig zijn de populaties het grootst in landelijke berggebieden in de buurt van de Balkan en de Karpaten, waar ongeveer 12.000 van de 17.000 bruine beren in Europa leven.

Met meer wettelijke bescherming zijn beren zich aan het herstellen en herkoloniseren ze landschappen, zoals de Alpen en de Pyreneeën. De uitdaging is nu om het samenleven van mensen en carnivoren in goede banen te leiden, want bruine beren jagen op vee, plunderen bijenkorven en vormen soms een bedreiging voor mensen.

In Roemenië, waar naar schatting 6.000 beren leven, kunnen ze dorpen, steden en zelfs steden binnendringen. Ze kunnen mensen verminken of doden, waarbij bruine beren verantwoordelijk waren voor meerdere doden in 2019.

Mensen zijn ook een probleem voor de beren. “We hebben deze terugkeer van grote carnivoren die vaak terugkeren naar landschappen die door mensen worden gedomineerd en dat is een uitdaging voor veel van de carnivoren zelf,” zei professor Thomas Mueller, een expert in dierenbewegingen aan het Senckenberg Biodiversity and Climate Research Centre in Frankfurt, Duitsland.

Adolescente beren kunnen doorgaans hoge sterftecijfers halen, bijvoorbeeld door aanrijdingen op de weg.

Inzicht in het gedrag van carnivoren is één manier om conflicten tussen mensen en dieren te helpen beheersen, aldus Prof. Mueller.

Bewegingen

Volgens Dr. Anne Hertel, die het gedrag van beren bestudeert als onderdeel van Prof. Mueller’s groep, moet dit op individueel niveau worden gedaan. Als onderdeel van haar promotieonderzoek aan de Noorse Universiteit voor Levenswetenschappen volgde ze de bewegingen van beren in Zweedse bossen, waarbij ze onderzocht hoe ze foerageerden, mensen vermeden en gebieden selecteerden om te leven.

Beren overwinteren in holen van november tot april, wanneer de vrouwtjes jongen baren. De vrouwtjes blijven ongeveer twee jaar bij hun moeder en vestigen zich in de buurt, terwijl de mannetjes zich veel verder verspreiden. Dr. Hertel is in Zweden nog nooit een wilde beer tegengekomen.

“Ze vermijden mensen ten koste van alles, wat het bestuderen van hun persoonlijkheid moeilijk maakt,” legde ze uit. Ze baseerde zich op de bewegingsgegevens van beren met radiocollocatie, die meestal als welp met hun moeder in hun tweede jaar worden gevangen. Voordat ze werden vrijgelaten, werd een haarmonster genomen.

Door 46 volwassen bruine beren te volgen, stelde ze zes manieren vast waarop het gedrag van beren kan variëren: de afstand die ze per dag afleggen, de afstand tussen waar ze elke dag begonnen en waar ze eindigden, hun voorkeur voor nachtelijke of dagelijke bewegingen, en of ze van open gebieden hielden of deze juist vermeden, waaronder wegen, moerassen en open plekken in het bos.

“We vinden dat het gedrag van beren consistent is in de tijd, waarbij sommigen actiever zijn overdag, en sommigen habitat kiezen dichter bij wegen, of meer open habitat, zoals moerassen en kaalgekapt bos,” zei Dr. Hertel. “Beren verschillen nogal van elkaar. Nachtberen hebben de neiging vrij honkvast te zijn, terwijl andere beren, die overdag actiever zijn, veel bewegen.”

Carnivoor

Zweedse beren eten vooral bosbessen, maar sommige hebben een hogere vleesopname, en jagen op jonge elanden. Dr. Hertel stelt vast welke beren meer vlees eten door een chemische signatuur in de verzamelde haren te onderzoeken. “Onze volgende stap is om te zien of vlees eten een eigenschap is die van de moeder kan worden geleerd,” zei ze.

Ze probeert ook uit te zoeken hoe individualiteit in gedrag in de loop van de tijd kan veranderen door leren, of stabiel kan blijven, en of het kan worden voorspeld, als onderdeel van een project dat PERSONALMOVE heet. Haar bevindingen zouden kunnen bijdragen tot het voorspellen van de bewegingen van beren, vooral van jonge mannetjes die zich verspreiden om nieuwe territoria te stichten, en helpen te begrijpen welke beren het meest waarschijnlijk door gebieden zullen trekken waar mensen wonen.

Of de bevindingen uit Zweden ook kunnen worden toegepast in andere delen van Europa, zoals Roemenië, is onduidelijk, omdat de omstandigheden anders zijn en er maar weinig gegevens zijn om de hypothese te testen, aldus Dr. Hertel.

“Roemenië is een land in Europa met verreweg de meeste beren, en ze hebben meer conflicten in de zin dat ze menselijke nederzettingen binnendringen en daar problemen veroorzaken,” zei ze. Ze gelooft dat dit conflict voortkomt uit een combinatie van gedragskenmerken van beren, mogelijkheden voor hen om zich te voeden met voedsel zoals menselijk afval en managementtechnieken.

Jacht

Roemenië stond van oudsher de jacht op beren toe, maar toen het in 2007 toetrad tot de EU, werden beren een beschermde diersoort. De jacht werd in 2016 helemaal verboden, maar het is moeilijk om te weten welk effect dit heeft gehad op de berenpopulaties, omdat er geen gegevens beschikbaar zijn.

“Voorheen werden populaties beheerd om de jachtzakken te maximaliseren,” zei Dr. Valeria Salvatori van het Istituto di Ecologia Applicata in Italië. “De berenpopulatie in Roemenië is decennia lang kunstmatig op een hoog niveau gehouden door middel van kunstmatige voeding.”

De bosbouwactiviteit is toegenomen sinds het land lid is geworden van de EU, en sommigen suggereren dat verstoring beren naar buiten drijft om in dorpen naar voedsel te zoeken. Maar Dr. Salvatori had voor het eerst beren zien eten van vuilnisbelten in de stad, bijna twee decennia geleden, toen ze promotie-onderzoek deed in de Karpaten.

Terwijl pro-jacht groepen conflicten tussen beren en mensen benadrukken, zegt Dr. Salvatori dat op het platteland de houding ten opzichte van beren niet negatief is.

In plaatsen zoals Hargita, een hotspot voor beren in Transylvanie, geloven de mensen dat de huidige situatie en de schade die door beren wordt veroorzaakt niet duurzaam is, maar ze zijn gewend aan beren en proberen vaak het gedrag van beren te verklaren en zelfs te verontschuldigen als er conflicten ontstaan, zegt Dr. Salvatori.

Zij leidde door de EU gefinancierde workshops om te proberen de coëxistentie met beren in Roemenië te verbeteren, waarbij veehouders, imkers, wildbeheerders, jagers en kleine milieuorganisaties maandelijks bijeenkwamen.

Normaal

“De algemene houding is dat het normaal is om beren te hebben, maar dat ontmoetingen met beren beter beheerd moeten worden,” zei Dr. Salvatori. “Men is niet sterk gekant tegen het gebruik van de jacht als beheersinstrument, op voorwaarde dat dit niet schadelijk is voor hun populatie.” Ook was men van mening dat beren-toerisme beter gereguleerd moest worden.

Hun workshops leverden verschillende aanbevelingen op om conflicten met beren te vermijden en te voorkomen dat ze bijenkorven en gewassen plunderen en vee doden, zoals het afsluiten van vuilnisbakken in berengebieden en het plaatsen van elektrische hekken op toeristische plekken.

Een andere, meer individuele, optie die door Dr. Hertel naar voren werd gebracht is ontgroening, waarbij specifieke probleemberen met rubberen kogels of honden worden aangepakt om ze af te schrikken van mensen.