Normaal gesproken, als ik een leerling vraag: “Wat is plankton?” is het eerste antwoord dat ik krijg: “Dat kleine ventje in Spongebob!” Dan, na een beetje nadenken, zal een student iets zeggen als “Een microscopisch, krab-achtig beestje.” Ik vind dit antwoord iets beter dan dat van Spongebob, maar het blijft fout. De vraag is moeilijker dan de leerlingen denken, want plankton kan klein zijn, groot, plantaardig en dierlijk. Plankton is niet zomaar een ding, het is een levensstijl, een manier waarop een organisme in zijn omgeving leeft. Plankton zijn drifters, wat betekent dat ze zich niet tegen de stroming in kunnen bewegen. Veel soorten plankton zijn microscopisch klein, maar meterslange kwallen kunnen als plankton worden beschouwd omdat ze altijd met de stroming meereizen. Deze organismen kunnen in twee hoofdcategorieën worden onderverdeeld: Fytoplankton en Zoöplankton.
Phytoplankton
Plantachtig plankton wordt fytoplankton genoemd. Net als alle planten krijgen ze energie door fotosynthese. Dit is het proces waarbij zowel kooldioxide als energie uit zonlicht wordt gebruikt om suiker en bruikbare energie te vormen. Planten ademen kooldioxide in en ademen zuurstof uit als bijproduct. Wetenschappers schatten dat fytoplankton ongeveer de helft van alle fotosynthetische activiteit op aarde voor zijn rekening neemt en dus meer dan de helft van de zuurstofvoorraad in de wereld produceert! Het merendeel van het fytoplankton komt in twee soorten voor: Diatomeeën en Dinoflagellaten
Diatomeeën en Dinoflagellaten
Diatomeeën zijn microscopisch kleine, pillendoosvormige plantjes die in alle oceanen op aarde voorkomen. Diatomeeën zijn bijzonder omdat ze in staat zijn om schelpen, frustules genaamd, van glas te maken! Elke soort heeft een zeer unieke vorm en kan onder een microscoop heel mooi zijn. De meeste kiezelwieren zijn eencellig, dat wil zeggen dat ze maar uit één cel bestaan, maar sommige soorten zijn koloniaal en leven in grote ketens van eencellig fytoplankton.
Dinoflagellaten zijn technisch gezien geen plant, ze zijn een protist, onderdeel van een ander koninkrijk van levende wezens. Hoewel deze organismen technisch gezien geen planten zijn, zijn dinoflagellaten in staat tot fotosynthese, waarbij ze in feite doen alsof ze planten zijn! Dinoflagellaten hebben twee zweepachtige flagellen, die ze gebruiken om zich door het water voort te bewegen. Omdat deze flagellen twee verschillende lengtes hebben, lijkt het alsof ze in grillige cirkels bewegen.
Wanneer voedingsstoffen zoals nitraten en fosfaten in mariene en estuariene systemen spoelen, absorbeert fytoplankton de voedingsstoffen en is het in staat om zich zeer snel voort te planten. Wanneer dit gebeurt, spreekt men van een bloei. Sommige algen en fytoplanktonbloei kan gevaarlijk zijn. Karenia brevis is bijvoorbeeld een veelvoorkomend dinoflagellaat dat voor de kust van Florida tot bloei komt. Wanneer het bloeit, vertroebelen miljoenen van deze algen het water voor de kust van Florida, waardoor het water rood kleurt, wat de reden is waarom dit de “Florida Red Tide” wordt genoemd. De giftige stoffen die door Karenia brevis worden geproduceerd, kunnen veel zeeleven doden en zelfs de lucht in worden gestuurd en ademhalingsproblemen bij mensen veroorzaken.
Zooplankton
Dierlijk plankton wordt zoöplankton genoemd. Deze organismen moeten andere organismen, zoals fytoplankton, consumeren om te overleven. Terwijl fytoplankton de basis van het voedselweb vormt, is zoöplankton het volgende niveau. Deze dieren halen energie uit fytoplankton en worden dan zelf voedsel voor grotere zeedieren. Zelfs dieren zo groot als walvissen kunnen hoofdzakelijk overleven op zoöplankton, krill genaamd. Er zijn twee categorieën waarin zoöplankton kan worden ingedeeld:
Meroplankton zijn soorten die slechts een deel van hun leven als plankton doorbrengen. Meestal zijn dit de larvale stadia van waterdieren. Zeepokken bijvoorbeeld worden geboren als een soort zoöplankton en drijven door het water tot ze een geschikte rustplaats vinden. Ze drijven dan met hun kop naar de oppervlakte en beginnen een schelp rond hun lichaam te bouwen. Door met hun poten door het water te zwiepen, kunnen zeepokken fytoplankton in hun mond in de schelp filteren. Veel dieren zoals oesters en mosselen gedragen zich op dezelfde manier. Tweederde van alle zeevis en schaal- en schelpdieren die wij eten, brengt een deel van zijn leven door als zoöplankton in estuaria die door getijden worden geteisterd! Holoplankton zijn soorten die hun hele leven als plankton doorbrengen. Voorbeelden hiervan zijn diatomeeën, dinoflagellaten en krill.
Doe mee!
De National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) sponsort het Phytoplankton Monitoring Network. Het PMN monitort bloei en soorten fytoplankton langs de kust van de Verenigde Staten. Vrijwilligers kunnen worden opgeleid door PMN-medewerkers en leren hoe ze verschillende fytoplanktonsoorten kunnen verzamelen en identificeren en vervolgens hun gegevens indienen bij NOAA. Voor ecogeeks is dit een geweldige manier om echte wetenschap te bedrijven!