Alai

Ymir wordt gedood door de zonen van Borr in dit kunstwerk van Lorenz Frølich

In de Noorse mythologie was Ymir (“kreaner” of “tweeling”), het oerwezen (dat voorafging aan alle wereldse verschijnselen), van wie alle levende wezens zouden afstammen. In sommige bronnen wordt hij ook aangeduid als Aurgelmir (Oud-Noorse betekenis: gravel-yeller) en hij staat bovendien bekend als de stichter van het ras van vorstreuzen en de grootvader van Odin.

In de scheppingsverhalen die in Noorse teksten bewaard zijn gebleven, doden Odin en zijn broers Ymir, hakken hem in stukken en gebruiken zijn lichaamsdelen om de kosmos te vormen. Deze mythische visie op de schepping weerspiegelt een bijna universele menselijke fascinatie voor de kosmische oorsprong en onthult verrassende onderliggende overeenkomsten in verschillende culturele kosmologieën. Het Noorse verhaal over Ymir bijvoorbeeld, komt overeen met de eigen mythe van kosmische oorsprong in het Hindoeïsme over Purusha, die ook geofferd en in stukken gehakt werd om de kosmos te scheppen. Dergelijke convergenties suggereren een bijna universele menselijke fascinatie voor het begrijpen van onze oorsprong.

Ymir in een Noorse Context

Als Noorse godheid behoorde Ymir tot een complex religieus, mythologisch en kosmologisch geloofssysteem dat gedeeld werd door de Scandinavische en Germaanse volkeren. Deze mythologische traditie, waarvan de Scandinavische (en vooral IJslandse) subgroepen het best bewaard zijn gebleven, ontwikkelde zich in de periode vanaf de eerste manifestaties van religieuze en materiële cultuur in ongeveer 1000 v. Chr. tot de kerstening van het gebied, een proces dat voornamelijk plaatsvond van 900-1200 v. Chr.De verhalen die binnen dit mythologische corpus zijn opgetekend, hebben de neiging een voorbeeld te zijn van een verenigde culturele gerichtheid op fysieke kracht en militaire macht.

In dit kader postuleert de Noorse kosmologie drie afzonderlijke “clans” van primaire godheden: de Aesir, de Vanir, en de Jotun. Het onderscheid tussen Aesir en Vanir is relatief, want de twee zouden vrede hebben gesloten, gijzelaars hebben uitgewisseld, met elkaar zijn getrouwd en samen hebben geregeerd na een langdurige oorlog. In feite ligt het belangrijkste verschil tussen de twee groepen in hun respectieve invloedssferen, waarbij de Aesir staan voor oorlog en verovering, en de Vanir voor exploratie, vruchtbaarheid en rijkdom. De Jotun daarentegen worden gezien als een over het algemeen kwaadaardig (maar wijs) ras van reuzen, die de voornaamste tegenstanders van de Aesir en Vanir vormden. Naast deze drie bestonden er ook rassen van secundaire bovennatuurlijke geesten, waaronder de alfár (elfen) en de dwergen (ambachtslieden voor de Aesir).

Ymir was, net als Purusha in de Indiase traditie en Tiamat in de Mesopotamische mythologie, een wezen dat de uiteindelijke grond van de kosmos vertegenwoordigde. Meer in het bijzonder was hij een oer-entiteit die werd gedood en uiteengereten om de schepping van de huidige wereldorde mogelijk te maken. Zoals misschien past bij een mythologisch systeem dat zo gericht was op strijd en verovering, was de enige manier voor Odin om het koninkrijk Midgard (en diverse andere elementen in de natuurlijke wereld) te vormen, het fysiek overwinnen van een tegenstander.

Mythic Accounts

Ymir als Kosmische Progenitor

Zie ook: Niflheim

Gezien de onverzadigbare aard van de menselijke nieuwsgierigheid, is het misschien niet verwonderlijk dat een universeel genre van folklore de kosmogonie is: de mythische poging om de oorsprong en de fundamentele principes van het universum te verklaren. In de Noorse context draaien deze mythen om de figuur van Ymir, die universeel werd erkend als het eerste levende wezen. Deze verhalen zijn in hun vroegste overgeleverde vorm te vinden in de Poëtische Edda, met specifieke vermelding van Ymir in het uitputtende vraag- en antwoordgedicht Vafþrúðnismál, de uitputtende mythische catalogus van de Grímnismál, en de historisch uitgebreide Völuspá (die de kosmos beschrijft van zijn schepping tot zijn vernietiging in de vuren van Ragnarök). Hun meest synoptische vorm bereiken zij echter in de Proza Edda van Snorri Sturluson, die de hierboven genoemde bronnen verenigt met andere die niet tot in het heden bewaard zijn gebleven tot een samenhangend en systematisch geheel.

Het meest elementaire verslag van de vroegste dagen in de kosmische geschiedenis is te vinden in de Völuspá, die lijkt te impliceren dat Ymir eenvoudigweg een element van de kosmos was dat voorafging aan de geschapen orde:

Van oud was de tijd toen Ymir leefde; Zee noch koele golven noch zand waren er; Aarde was er niet geweest, noch hemel daarboven, Maar een gapende kloof, en gras nergens.

Hoewel dit vroege kosmische visioen een oorsprongspunt verschaft, roept het een nogal belangrijke vraag op: vanwaar kwam dit oerwezen? Gelukkig wordt dezelfde vraag expliciet gesteld door Odin in zijn dialoog met de buitengewoon slimme reus Vafthruthnir (zoals opgetekend in het Vafþrúðnismál):

Geef mij antwoord, als gij zo wijs zijt, als gij het weet, Vafthruthnir, vanwaar kwam Aurgelmir, lang geleden, gij reuzenwijsgeer, met de verwanten van de reuzen? Vafthruthnir sprak: Van Elivagar daalde gif neer, en werd reusachtig; en daaruit ontstond ons reuzenras, en zo woest zijn wij.

Op deze manier suggereert de tekst dat het elementaire wezen op de een of andere manier stolde uit de ijskoude wateren van Elivagar (“stormgolven”), wat een beeld impliceert van de kolkende, ongeordende wateren. Er zij op gewezen dat de “Aurgelmir” waarnaar in deze passage wordt verwezen, positief kan worden geïdentificeerd met Ymir, zoals wordt gesuggereerd door een genealogisch verslag elders in de tekst. Hoewel dit een meer gedetailleerd beeld geeft van de kosmische genese, laat het nog vele elementen onontgonnen en vele vragen onbeantwoord.

Zoals hierboven geïmpliceerd, werden deze kwesties systematisch behandeld in Snorri Sturluson’s Prose Edda, die de hierboven genoemde verhalen systematiseert tot een holistische, mythische eenheid. In dit specifieke geval stelde Snorri dat de schepping plaatsvond als gevolg van de interactie tussen de koele, natte, ijskoude lucht van Niflheim en de hete, droge lucht van Muspelheim, waarvan de vereniging het soort geleidelijke aanwas zou voortbrengen dat in de Vafthruthnismol wordt beschreven:

Ginnungagap, die naar het noordelijk kwartier was gericht, werd gevuld met zwaarte, en massa’s ijs en rijp, en van binnenuit, druilerige regen en rukwinden; maar het zuidelijk deel van de gapende Leegte werd verlicht door die vonken en gloeiende massa’s die uit Múspellheim kwamen gevlogen. … Zoals uit Niflheim koude ontstond, en alle verschrikkelijke dingen, zo werd ook alles wat naar Múspellheim keek heet en gloeiend; maar Ginnungagap was zo mild als windstille lucht, en toen de adem van warmte de rime ontmoette, zodat deze smolt en drupte, werd het leven uit de gistdruppels opgewekt, door de kracht van datgene dat de warmte zond, en werd het de gedaante van een man. En die man wordt Ymir genoemd, maar de Rime-Gianten noemen hem Aurgelimir en daaruit zijn de rassen van de Rime-Gianten voortgekomen.

Het gebruik van de term “man” als beschrijving is natuurlijk gewoon een dichterlijke vrijheid, een feit dat natuurlijk volgt uit de voorstelling van dit wezen als de stamvader van de Jotun.

Geconfronteerd met deze verklaring, blijven wij (als lezers) met een andere vraag zitten. Hoe kan een heel ras van goden (of in dit geval reuzen) voortkomen uit een enkel stichtend wezen? Zoals hierboven, werd deze kwestie ook door Odin aan de orde gesteld in de Vafthruthnismol:

Othin sprak: “Antwoord mij goed, indien gij wijs zijt, indien gij het weet, Vafthruthnir, nu: Hoe verwekte hij kinderen, de grimmige reus, die nooit een reuzin heeft gekend?” Vafthruthnir sprak: “Ze zeggen, dat onder de armen van de ijsreus een man-kind en een meisje groeiden; en voet met voet vormde de wijze een zoon, die zes hoofden droeg.”

Dus werd het ras van reuzen geacht te zijn ontstaan door een proces van ongeslachtelijke voortplanting uit (het zweet van (?)) Ymir. De enige opmerkelijke toevoeging die Snorri’s verslag aan deze voorstelling geeft, is dat het een expliciete morele evaluatie van de procedure geeft, door te stellen: “In geen geval erkennen wij hem als God; hij was slecht en al zijn soortgenoten: wij noemen hen Rime-Giants.”

Na de spontane generatie van Ymir (en zijn nakomelingen), kwamen deze proto-wezens zonder bron van levensonderhoud te zitten. Gelukkig stolden de oervloeistoffen ook in de vorm van een enorm rund, Audhumla (“hoornloos en vruchtbaar”), wiens overvloedige uiers vier rivieren van melk voortbrachten. Deze koe voedde zich op haar beurt met de zoute blokken ijs die een groot deel van de vroege wereld vormden. Toen zij het kalkijs weglikte, onthulde zij uiteindelijk het lichaam van een god genaamd Búri (de eerste van de Aesir). Uiteindelijk trouwde Búri met een reuzin (een van de kinderen van Ymir) en werd vader van Borr. Na verloop van tijd kregen Borr en zijn vrouw Bestla (een andere vrouwelijke Jotun) drie zonen, genaamd Odin, Vili en Vé. Hoewel het niet duidelijk was voor de onwetende reus Ymir, was de geboorte van deze goddelijke wezens de eerste stap naar zijn eigen ondergang.

Dood van Ymir

Zonder een verklaring of reden te geven (behalve misschien de impliciete notie in de Prose Edda dat het onbetwistbare kwaad van de reus om een reactie vroeg), beschrijven de mythische bronnen vervolgens Odin en zijn broers en zussen op hardvochtige wijze de oerreus te vermoorden.

Toen zeide Gangleri: “Welk verbond was er tussen hen, of wie was de sterkste?” En Hárr antwoordde: “De zonen van Borr doodden Ymir de reus; zie, waar hij viel, spoot zoveel bloed uit zijn wonden dat zij daarmee het hele ras van de Rime-Giants verdronken, behalve die ene, die de reuzen Bergelmir noemen, die ontsnapte met zijn gezin; hij ging op zijn schip, en zijn vrouw met hem, en zij waren daar veilig.

Na deze daad van agressie haalden Odin en zijn broers het lichaam van Ymir uit elkaar en gebruikten het om de huidige kosmische orde te scheppen. Elk deel van zijn massieve fysiologie werd een bepaald kosmisch kenmerk:

Uit Ymirs vlees werd de aarde gevormd, en uit zijn bloed de oceaan; uit zijn beenderen de heuvels, uit zijn haar de bomen, uit zijn schedel de hoge hemelen. Mithgarth maakten de goden uit zijn wenkbrauwen, en plaatsten ze voor de mensenzonen; en uit zijn brein maakten ze de onheilspellende wolken, die zich in de hoogte bewogen.

Snorri’s verslag biedt weinig uitwijdingen over het Poëtische prototype, behalve een expliciete weergave van de goden die een apart rijk voor de stervelingen en de reuzen vormden. Als beschrijving van hun schepping van de aarde wordt gezegd dat deze “ringvormig is aan de buitenkant, en om haar heen ligt de diepe zee; en langs het strand van die zee gaven zij land aan de reuzenrassen om te wonen. Maar op de binnenste aarde maakten zij een citadel rondom de wereld tegen de vijandigheid van de reuzen, en voor hun citadel verhieven zij de wenkbrauwen van Ymir de reus, en noemden die plaats Midgard.” Ook doet hij de intrigerende suggestie dat de vier hoeken van het kosmische firmament worden ondersteund door vier dwergen (Nordri, Sudri, Estri en Ouestri), die overeenkomen met de vier kardinale richtingen.

De treffende beeldspraak rond de schepping van de kosmos inspireerde een aantal gestandaardiseerde poëtische kenningen voor verschillende wereldse verschijnselen. Enkele daarvan, gepresenteerd in het dialogische formaat van de Skáldskaparmál, zijn: “Hoe moet de hemel worden geperifraseerd? Dus: noem het Schedel van Ymir, en vandaar, Reuzenschedel … Hoe moet men de aarde performuleren? Dus: door haar Vlees van Ymir te noemen … Hoe moet men de zee verwoorden? Dus: door het Bloed van Ymir te noemen.”

Hoewel deze kosmogonische formulering zeker levensvatbaar is als een eenmalige gebeurtenis, merkt Lindow op dat het kan worden gezien als een voorbeeld van een mythisch patroon dat de kosmische tijdlijn inkapselt: een patroon dat is opgebouwd rond het voortdurende thema van bloedvergieten binnen de familie. Meer in het bijzonder stelt hij dat Odin en zijn broers matrilineaire afstammelingen zijn van de vermoorde reus Ymir (aangezien zowel Búri als Bor met reuzin trouwden):

Om de kosmos te scheppen, doodden de goden een bloedverwant van moederszijde. Dit kan worden gezien als de eerste van drie moorden binnen de familie in de mythologie. De tweede is de dood van Baldr door toedoen van zijn halfbroer Höd, en de derde zou de reeks moorden in Ragnarök zijn, wanneer reuzen en goden, onlosmakelijk met elkaar verbonden door Ymir en Audhumla, elkaar doden en de kosmos vernietigen die door de eerste moord was geschapen.

Ymir en Yama

In een betwistbare etymologie heeft W. Meid (1992) de namen Ymir (die in het Proto-Germaans gereconstrueerd kan worden als *umijaz of *jumijaz, in het laatste geval mogelijk afgeleid van Proto-Indo-Europees *ym̩yos) en de naam van de Indicische dodengod Yama, in het PIE gereconstrueerd als *yemos, van de wortel yem “tweeling”, met elkaar in verband gebracht. Yama deelt met Ymir de kenmerken van oer- en sterfelijkheid, maar is in andere opzichten een heel ander personage, de eerste van sterfelijke mensen en koningen die na de dood heerser wordt over het dodenrijk.

Noten

• DuBois, Thomas A. Nordic Religions in the Viking Age. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1999. ISBN 0-8122-1714-4
• Dumézil, Georges. Goden van de oude Noormannen. Bewerkt door Einar Haugen. Berkeley: University of California Press, 1973. ISBN 0-520-02044-8
• Grammaticus, Saxo. De Deense Geschiedenis (Volumes I-IX). Vertaald door Oliver Elton (Norroena Society, New York, 1905). Online toegankelijk bij The Online Medieval & Classical Library, opgehaald op 12 mei 2008.
• Lindow, John. Handboek van de Noorse mythologie. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, 2001. ISBN 1-57607-217-7
• Meid, W. Die Germanische Religion im Zeugnis der Sprache. In Beck e.a., Germanische Religionsgeschichte – Quellen und Quellenprobleme. New York, de Gruyter, 1992. 486-507.
• Munch, P.A. Noorse Mythologie: Legenden van Goden en Helden. In de revisie van Magnus Olsen; uit het Noors vertaald door Sigurd Bernhard Hustvedt. New York: The American-Scandinavian foundation; Londen: H. Milford, Oxford University Press, 1926.
• Orchard, Andy. Cassell’s Dictionary of Norse Myth and Legend. Londen: Cassell; New York: Gedistribueerd in de Verenigde Staten door Sterling Pub. Co., 2002. ISBN 0-304-36385-5
• Page, R.I. Norse Myths. Bath Press, 1990; University of Texas Press, 1996.
• Sturluson, Snorri. De Proza Edda. New York: Amerikaans-Scandinavische stichting, 1916. Online beschikbaar bij The Prose Edda. Opgehaald op 12 mei 2008.
• Turville-Petre, Gabriel. Mythe en Religie van het Noorden: The Religion of Ancient Scandinavia. New York: Holt, Rinehart and Winston, 1964. ISBN 0837174201
• “Völuspá” in The Poetic Edda. Vertaald en met aantekeningen van Henry Adams Bellows. Princeton: Princeton University Press, 1936. Online toegankelijk op sacred-texts.com Opgehaald op 13 april 2007.
• Winterbourne, Anthony. When the Norns have Spoken: Time and Fate in Germanic Paganism. Rosemont Publishing & Printing Corp., 2004. ISBN 0-8386-4048-6
• Young, Jean I. The Prose Edda of Snorri Sturluson: Tales from Norse Mythology. Bowes & Bowes, 1954.