Alai

Co to jest witamina D?

Witamina D składa się z grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, które występują w kilku postaciach.

• Witamina D2 (ergokalcyferol lub kalcyferol) jest wytwarzana z nieaktywnej prowitaminy ergosterolu w roślinach poprzez działanie światła słonecznego (promieniowanie UV).
• Witamina D3 (cholekalcyferol/kolekalcyferol) jest obecna w małych ilościach w niektórych pokarmach, takich jak tłuste ryby (łosoś, sardynki i makrela), jaja, mięso (zwłaszcza wątroba) i żywność wzbogacona w witaminę D. Co ważniejsze, cholekalcyferol jest wytwarzany w skórze w wyniku działania światła słonecznego (głównie UVB) na związek pochodzący z cholesterolu (7-dehydrocholesterol).
• 1,25 dihydroksycholekalcyferol (kalcytriol) jest biologicznie aktywną hormonalną formą witaminy D, która jest wykorzystywana przez organizm do tworzenia i utrzymania zdrowych, mocnych kości. Kalcytriol jest przekształcany z cholekalcyferolu (witamina D3) w wątrobie i nerkach.

W związku z tym skóra ma wyjątkowe znaczenie w syntezie, przechowywaniu i uwalnianiu witaminy D do obiegu.

Jaki jest związek między witaminą D a ekspozycją na słońce?

Dobrze wiadomo, że słońce jest znaczącym źródłem witaminy D, ponieważ promienie UVB pochodzące ze światła słonecznego wyzwalają produkcję witaminy D3 w skórze. Jednak niewiele jest dostępnych informacji na temat tego, ile światła słonecznego jest potrzebne do wytworzenia wystarczającej ilości witaminy D3, aby utrzymać odpowiedni poziom kalcytriolu w surowicy krwi w celu utworzenia i utrzymania zdrowych, mocnych kości. Z drugiej strony, istnieje wiele dowodów na temat niebezpieczeństw związanych z nadmierną ekspozycją na światło słoneczne i jego roli w wywoływaniu raka skóry. Wiele dyskutuje się o tym, jak osiągnąć równowagę pomiędzy ekspozycją na światło słoneczne wystarczającą do utrzymania odpowiedniego poziomu witaminy D, a uniknięciem wzrostu ryzyka zachorowania na raka skóry.

Zalecenia

1. W większości sytuacji ochrona przeciwsłoneczna w celu zapobiegania rakowi skóry jest wymagana w okresach, gdy indeks UV (UVI) jest podwyższony. W okresach, gdy UVI jest wyższy lub równy 3, uzasadniona jest rozsądna ochrona przeciwsłoneczna i jest mało prawdopodobne, aby narażała ludzi na ryzyko niedoboru witaminy D.
   Gdy UVI jest niski (1 lub 2) ochrona przeciwsłoneczna nie jest wymagana.
2. W miesiącach letnich większość ludzi powinna być w stanie osiągnąć odpowiedni poziom witaminy D (25-hydroksywitaminy D we krwi) poprzez regularną, krótką, przypadkową ekspozycję na promieniowanie UV poza szczytowymi okresami UV.
   Na przykład osoba, która łatwo ulega poparzeniom słonecznym (typ skóry 1 lub 2) może potrzebować jedynie 5 minut ekspozycji na słońce każdego dnia przed godziną 11 i po godzinie 16 (na twarz, dłonie i przedramiona), aby osiągnąć odpowiedni poziom witaminy D, podczas gdy osoba, która łatwiej się opala lub ma ciemniejszą skórę (typ skóry 5 lub 6) będzie potrzebowała więcej czasu, np. do 20 minut.
   Umyślne wystawianie się na działanie promieniowania UV w godzinach szczytu nie jest zalecane, ponieważ zwiększa to ryzyko raka skóry, uszkodzenia oczu i fotostarzenia.
   Uważa się, że produkcja witaminy d jest najbardziej efektywna podczas wykonywania ćwiczeń.
   Nie ma korzyści z dłuższego przebywania na słońcu, ponieważ nie zwiększa to produkcji witaminy d ponad początkową ilość.
   Podczas zimy, szczególnie w południowej Nowej Zelandii (lub północnej Europie), kiedy poziom promieniowania UV jest dramatycznie niższy, status witaminy D może spaść poniżej odpowiedniego poziomu. Dodatkowe działania mające na celu osiągnięcie odpowiedniego statusu witaminy D mogą być wymagane szczególnie u osób zagrożonych jej niedoborem. Letni poziom witaminy D wpływa na zimowy poziom witaminy D, ponieważ zapasy w organizmie zmniejszają się zimą.
3. Niektórzy ludzie są w grupie wysokiego ryzyka zachorowania na raka skóry. Należą do nich osoby, które chorowały na raka skóry, przeszły przeszczep narządów lub są bardzo wrażliwe na słońce. Osoby z grupy wysokiego ryzyka muszą stosować bardziej rygorystyczne praktyki ochrony przeciwsłonecznej i dlatego powinny omówić swoje zapotrzebowanie na witaminę D z lekarzem, aby ustalić, czy konieczna jest suplementacja diety zamiast ekspozycji na słońce.
4. Niektóre grupy społeczne są narażone na zwiększone ryzyko niedoboru witaminy D. Należą do nich osoby starsze, dzieci matek z niedoborem witaminy D, osoby mieszkające w domu lub przebywające w instytucjach opieki, osoby o ciemniejszej karnacji, osoby unikające ekspozycji na słońce z powodu zaburzeń fotowrażliwości oraz osoby zakrywające skórę z powodów religijnych lub kulturowych.
   Osoby o podwyższonym ryzyku niedoboru witaminy D powinny omówić swój status z lekarzem.
5. Osoby o ciemniejszej karnacji (typy skóry 5 i 6) są w grupie podwyższonego ryzyka niedoboru witaminy D i niższego ryzyka zachorowania na raka skóry.
   Może to mieć wpływ na zdrowie Maorysów, Azjatów i społeczności Pacyfiku.

W miesiącach zimowych produkcja witaminy D jest zmniejszona. Jednakże organizm może polegać na zapasach tkankowych witaminy D przez okres od 30 do 60 dni, zakładając, że poziom witaminy D jest odpowiedni przed zimą. W miarę zbliżania się lata i dostępności większej ilości godzin światła słonecznego, witamina D jest produkowana przez skórę w celu odbudowy uszczuplonych zapasów.

Co powoduje niedobór witaminy D?

Klasyczne choroby z niedoboru witaminy D to krzywica i osteomalacja.

Krzywica występuje u dzieci, które mają niedobór witaminy D i jest chorobą kości charakteryzującą się zmiękczeniem i osłabieniem kości. Dochodzi do utraty wapnia i fosforanu z kości, co ostatecznie powoduje zniszczenie macierzy podporowej. Niedobór witaminy D jest spowodowany nie tylko brakiem ekspozycji na światło słoneczne, ale może wynikać z innych czynników, w tym:

• Dietetyczny brak witaminy D, zwłaszcza u osób na diecie wegetariańskiej, które nie piją produktów mlecznych lub żywności pochodzenia zwierzęcego. Osoby z alergią na mleko lub nietolerancją laktozy są również w grupie ryzyka.
• Stany chorobowe, które wpływają na wchłanianie witaminy D z przewodu pokarmowego.
• Zaburzenia nerek, które uniemożliwiają przekształcenie witaminy D3 do jej aktywnej formy hormonalnej.

W dorosłych, niedobór witaminy D może prowadzić do osteomalacji, co skutkuje osłabieniem mięśni, bólem kości i złamaniami kości. Początkowo objawy osłabienia mięśni i bólu kości mogą być subtelne i pozostać niewykryte. Long-term uncorrected vitamin D deficiency can lead to osteoporosis.

Recently some studies have been published that suggest possible beneficial effects of sun exposure in the prevention or improvement of outcome of a number of diseases including breast, prostate and colorectal cancer, autoimmune diseases such as non-Hodgkin lymphoma and multiple sclerosis, cardiovascular disease and diabetes. Mechanizmy pośredniczące w tym związku są nadal przedmiotem badań. Obecnie nie ma wystarczających dowodów, aby sformułować jakiekolwiek zalecenia dotyczące witaminy D i tych chorób, jednak zalecenia powinny zostać zweryfikowane, gdy pojawią się nowe dowody.

Kto jest zagrożony niedoborem witaminy D?

Dla większości ludzi spożywanie pokarmów zawierających witaminę D lub pokarmów wzbogaconych w witaminę D oraz odpowiednia ekspozycja na światło słoneczne są wystarczające do utrzymania zdrowego poziomu witaminy D. Jednakże, istnieje kilka grup osób, które mogą wymagać suplementów diety i/lub monitorowania poziomu witaminy D, aby upewnić się, że nie cierpią na jej niedobór. Badania krwi mogą być jednak mylące, ponieważ normalny poziom może zależeć od pory roku – pod koniec lata potrzebny jest wysoki poziom, aby zapasy witaminy wystarczyły na zimę. Niski poziom pod koniec zimy może być całkiem normalny. Badania krwi są również dość drogie (około 50 dolarów za test w Nowej Zelandii).

• Starsi ludzie – wraz z wiekiem (>50 lat) skóra nie może syntetyzować witaminy D3 tak skutecznie, a nerki są mniej zdolne do przekształcania witaminy D3 w jej aktywną formę. Oszacowano, że aż 30-40% starszych dorosłych ze złamaniami biodra ma niedobór witaminy D.
• Osoby z ograniczoną ekspozycją na słońce – osoby noszące szaty i nakrycia głowy z powodów religijnych, osoby związane z domem lub biurem, osoby mieszkające w północnej Europie lub południowej Nowej Zelandii.
• Osoby o ciemnej karnacji – osoby te mają wysoką zawartość pigmentu melaniny, co w rzeczywistości zmniejsza zdolność skóry do wytwarzania witaminy D ze światła słonecznego.
• Niektórzy ludzie rozwijają choroby skóry w miejscach wystawionych na działanie promieni słonecznych i dlatego muszą ich unikać.
• Niemowlęta karmione wyłącznie piersią – zapotrzebowanie na witaminę D nie jest zaspokajane wyłącznie przez mleko ludzkie (matki). W USA po 2. miesiącu życia zaleca się suplementację, chyba że niemowlę jest odstawione od piersi, aby otrzymywać preparaty mleczne wzbogacone w witaminę D. W Australii i Nowej Zelandii uważa się, że bardzo krótkie okresy ekspozycji na promieniowanie UV przed 10 rano i po 16 po południu zapewnią niemowlęciu wystarczającą ilość światła słonecznego do utrzymania zdrowego poziomu witaminy D, nawet przy zastosowaniu ochrony przeciwsłonecznej.
• Stopień witaminy D jest niższy u osób otyłych oraz u osób z zespołami metabolicznymi i insulinoopornością.
• Zaburzenia wchłaniania tłuszczów – witamina D jest witaminą rozpuszczalną w tłuszczach, więc osoby, które mają zmniejszoną zdolność do wchłaniania tłuszczów w diecie są narażone na ryzyko.

Normalne regularne stosowanie filtrów przeciwsłonecznych nie było związane z niedoborem witaminy D w większości badań (Matsouka i wsp. 1987, Farrerons i wsp. 2001, Marks i wsp. 1995, Norval i wsp. 2009). Może to wynikać z faktu, że stosuje się niewystarczającą ilość filtrów przeciwsłonecznych, a osoby stosujące filtry przeciwsłoneczne mogą wystawiać się na działanie większej ilości słońca niż osoby niestosujące tych filtrów (Im i wsp. 2010).

Jaka jest dawka suplementowanej witaminy D?

Suplementowana witamina D może być przyjmowana w dwóch postaciach: witaminy D2 i witaminy D3.

• Witamina D2 (ergokalcyferol): dawka wynosi od 400 do 1000 iu dziennie.
• Witamina D3 (kolekalcyferol): zazwyczaj stosowana dawka to 1,25 mg (50 000 iu) raz w miesiącu.

Czy można otrzymać zbyt dużo witaminy D?

Zbyt dużo witaminy D może powodować toksyczność, której skutkiem są nudności, wymioty, słaby apetyt, zaparcia, osłabienie i utrata masy ciała. Może również podnieść poziom wapnia we krwi, powodując zmiany stanu psychicznego, takie jak dezorientacja i zaburzenia rytmu serca.

Narażenie na słońce prawdopodobnie nie powoduje toksyczności witaminy D. Inne związki produkowane w skórze chronią organizm przed syntezą zbyt dużej ilości witaminy D podczas okresów przedłużonej ekspozycji na słońce. Toksyczność witaminy D może wystąpić w wyniku przedawkowania suplementów witaminy D. Osoby przyjmujące suplementy witaminy D nigdy nie powinny przekraczać zalecanej dawki i powinny być świadome skutków ubocznych przedawkowania witaminy D.

Dlaczego dermatolodzy twierdzą, że ekspozycja na słońce bez ochrony jest niebezpieczna dla zwiększenia poziomu witaminy D?

Promieniowanie UVB ma podwójny efekt promowania syntezy witaminy D3 w skórze (która może być dalej przekształcana w 1,25(OH)2D3) i zwiększania uszkodzeń DNA, co prowadzi do raka skóry. Tak więc, chociaż UVR może być skutecznym środkiem dostarczania odżywczego zapotrzebowania na witaminę D, korzyść dla skóry może być zniwelowana przez zwiększone ryzyko mutacji.1

Uwaga:

• Dzieciństwo jest okresem krytycznym dla ograniczenia ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe i zmniejszenia ryzyka raka skóry w ciągu całego życia.2
• Odporność na promieniowanie UVB różni się u poszczególnych osób, powodując, że niektóre z nich mają niski status witaminy D pomimo obfitej ekspozycji na słońce.3
• Ryzyko związane z wysoką ekspozycją na słońce prowadzące do raka skóry nie może być zniwelowane przez wysoki status witaminy D.4
• Pomimo, że filtry przeciwsłoneczne mogłyby prawie całkowicie zablokować indukowaną słońcem produkcję skórnej prewitaminy D3 na gruncie teoretycznym lub jeśli byłyby podawane w ściśle kontrolowanych warunkach, w praktyce nie wykazano, aby tak się działo.5
• Nekspozycja na niewielką ilość UV powoduje produkcję witaminy D bez oparzeń słonecznych. Ekspozycja na większą dawkę nie skutkuje zwiększeniem ilości witaminy D – zamiast tego wytwarzane są nieaktywne luminsterol i tachysterol. Natomiast ekspozycja na duże dawki UV skutkuje oparzeniami słonecznymi z powstawaniem pęcherzy i złuszczaniem.6