Alai

10 października 1868-1878

Kuba

Zwycięstwo hiszpańskie. Pakt z Zanjón

Wojna dziesięcioletnia
Wyokrętowanie ochotników katalońskich z portu w Barcelonie
		Data	Miejsce	Rezultat
Walczące strony
Kubańscy rebelianci (Patrioci)	Królestwo Hiszpanii (Rojaliści)
Dowódcy i przywódcy
Carlos Manuel de Céspedes Máximo Gómez Antonio Maceo Grajales	Arsenio Martínez Campos
Siła
12,000 rebeliantów, 40 000 zwolenników	100 000
Ofiar i strat
300 000+ rebeliantów i cywilów	??

Wojna dziesięcioletnia (hiszp. Guerra de los Diez Años) (1868-1878), znana również jako Wielka Wojna i Wojna ’68, rozpoczęła się 10 października 1868 roku, kiedy właściciel cukrowni Carlos Manuel de Céspedes i jego zwolennicy ogłosili niezależność Kuby od Hiszpanii. Była to pierwsza z trzech wojen wyzwoleńczych, które Kuba stoczyła z Hiszpanią, pozostałe dwie to Mała Wojna (1879-1880) i Kubańska Wojna o Niepodległość (1895-1898). Ostatnie trzy miesiące ostatniego konfliktu eskalacji stać się Spanish-American War.

Background

Throughout 1850s i do 1860s, podstawowe reformy społeczne i gospodarcze były żądane przez kubańskich plantatorów i właścicieli firm. Niedbałe egzekwowanie zakazu handlu niewolnikami doprowadziło do dramatycznego wzrostu importu, szacowanego na 90 000 niewolników od 1856 do 1860 roku. Działo się to pomimo silnego ruchu abolicjonistycznego i rosnących kosztów wśród plantatorów posiadających niewolników na wschodzie. Nowe technologie i techniki rolnicze sprawiły, że duża liczba niewolników stała się niepotrzebna i nieopłacalna. Skutkiem tego był kryzys gospodarczy w 1857 roku; wiele firm upadło, w tym wiele plantacji i rafinerii cukru. Sprawa abolicjonistów zyskała na sile, opowiadając się za stopniową emancypacją niewolników za odszkodowaniem finansowym od Hiszpanii. Dodatkowo, chińscy imigranci do pracy najemnej zyskali popularność jako tania siła robocza w sytuacji braku niewolników. Do lat 70-tych XIX wieku na Kubę przybyło ich ponad 125.000. W maju 1865 roku kubańskie elity kreolskie postawiły hiszpańskiemu parlamentowi cztery żądania: reformy taryfowej, reprezentacji Kubańczyków w parlamencie, równości sądów z Hiszpanami i pełnego egzekwowania zakazu handlu niewolnikami. Trybunały wojskowe zobaczył ich uprawnienia wzrosły, jak również; sześć procent wzrost podatku został podniesiony na kubańskich plantatorów i przedsiębiorstw. Dodatkowo uciszono wszelką opozycję polityczną i prasę. Niezadowolenie na Kubie rozprzestrzeniało się na masową skalę, ponieważ ograniczono mechanizmy jego wyrażania. Niezadowolenie to było szczególnie odczuwalne przez plantatorów i właścicieli hacjend na Kubie Wschodniej.

Niepowodzenie ostatnich wysiłków ruchów reformatorskich, upadek „Rady Informacyjnej” i kolejny kryzys gospodarczy w latach 1866/67 dały początek nowemu scenariuszowi. Pomimo kryzysu, administracja kolonialna nadal osiągała ogromne zyski, które nie były reinwestowane na wyspie, ale albo przeznaczane na wydatki wojskowe (44% dochodów), pokrywały wydatki rządu kolonialnego (41%), albo były wysyłane do hiszpańskiej kolonii Fernando Po (12%). Hiszpanie, stanowiąc 8% ludności wyspy, przywłaszczali sobie ponad 90% jej bogactw. Ponadto, ludność kubańska nadal nie miała praw politycznych i żadnej reprezentacji w parlamencie, co zapoczątkowało pierwsze poważne ruchy wyzwoleńcze, zwłaszcza we wschodniej części wyspy.

W lipcu 1867 roku powstał „Komitet Rewolucyjny Bayamo” pod przewodnictwem najbogatszego właściciela plantacji na Kubie, Francisco Vicente Aguilera. Spisek szybko rozprzestrzenił się na większe miasta Oriente, przede wszystkim Manzanillo, gdzie Carlos Manuel de Céspedes stał się głównym bohaterem powstania. Pochodzący z Bayamo, Céspedes był właścicielem posiadłości i cukrowni znanej jako La Demajagua. Hiszpanie, świadomi antykolonialnej nieprzejednanej postawy Céspedesa, próbowali zmusić go do uległości poprzez uwięzienie jego syna Oscara. Céspedes odmówił negocjacji i Oscar został stracony.

Taktyka

Umówiona data powstania została wyznaczona na 14 października, ale musiała zostać pośpiesznie przesunięta o cztery dni wcześniej, ponieważ Hiszpanie odkryli ich plan rewolty. Wczesnym rankiem 10 października Céspedes wydał w La Demajagua „Manifest 10 Października”, który zapoczątkował powstanie zbrojne przeciwko hiszpańskiemu panowaniu na Kubie. Pierwszą rzeczą, jaką zrobił Céspedes było uwolnienie swoich niewolników i poproszenie ich o przyłączenie się do walki. Jednak wielu kwestionowało plany Céspedesa dotyczące manumisji, zwłaszcza tempo, w jakim niewolnicy mieli być uwolnieni, lub nie zgadzało się z jego wezwaniem do amerykańskiej aneksji Kuby.

W ciągu pierwszych kilku dni powstanie prawie zakończyło się niepowodzeniem: Céspedes zamierzał zająć pobliskie miasto Yara 11 października, dzień upamiętniony na Kubie jako święto narodowe pod nazwą Grito de Yara („Krzyk Yary”).Pomimo tej początkowej porażki, powstanie w Yara było wspierane w różnych regionach prowincji Oriente, a ruch niepodległościowy nadal rozprzestrzeniał się w całym wschodnim regionie Kuby. 13 października rebelianci zajęli osiem miast w prowincji, sprzyjając zapisom i nabywaniu broni. Do końca października, insurekcja zaciągnęła około 12.000 ochotników.

W tym samym miesiącu, Máximo Gómez, były oficer kawalerii armii hiszpańskiej w Republice Dominikany, z jego niezwykłych umiejętności wojskowych, nauczył siły kubańskie, co będzie ich najbardziej śmiercionośną taktyką: szarża maczetą. Szarża z maczetą była szczególnie zabójcza, ponieważ wykorzystywała również broń palną. Jeśli Hiszpanie zostali złapani w marszu, maczety przecięłyby ich szeregi. Kiedy Hiszpanie (zgodnie z ówczesną taktyką) formowali czworobok, ogień karabinowy piechoty pod osłoną oraz ogień pistoletów i karabinków szarżującej kawalerii powodował wiele strat. Jednak ze względu na panujące przez cały rok bezlitosne tropikalne upały, to właśnie żółta febra spowodowała największe straty militarne, ponieważ Hiszpanie nie nabyli takiej odporności dziecięcej, jaką posiadały oddziały kubańskie.

Manifest 10 Października

Przemawiając ze schodów swojej cukrowni i wzywając ludzi wszystkich ras i środowisk do przyłączenia się do powstania, Carlos Manuel de Cespedes wygłosił następujące przemówienie, podczas którego rozwinął i podniósł nową flagę niepodległej Kuby, i zadzwonił na dzwonnicę swojej cukrowni w celu uczczenia proklamacji: W buncie przeciwko hiszpańskiej tyranii, chcemy, aby świat znał powody naszego działania.Hiszpania rządzi nami krwią i żelazem; nakłada na nas opłaty i podatki według własnego uznania; pozbawiła nas wolności politycznych, obywatelskich i religijnych; w czasach pokoju jesteśmy poddawani stanowi wojennemu; bez należytego procesu i wbrew hiszpańskiemu prawu jesteśmy aresztowani, wygnani, a nawet straceni. Zabrania się nam swobodnego gromadzenia się, a jeśli wolno nam się zgromadzić, to tylko pod czujnym okiem agentów rządowych i oficerów wojskowych; a jeśli ktokolwiek domaga się naprawy tych nadużyć lub jakiegokolwiek innego zła, Hiszpania ogłasza go zdrajcą. Hiszpania obciąża nas pazernymi biurokratami, którzy eksploatują nasz skarb narodowy i konsumują produkt naszej szlachetnej pracy. Abyśmy nie znali naszych praw, utrzymuje nasz naród w niewiedzy o tych prawach, a żeby zapewnić, że naród jest utrzymywany w niewiedzy, uniemożliwia mu udział w odpowiedzialnej administracji publicznej.

Bez zbliżającego się zagrożenia militarnego, bez żadnego powodu lub uzasadnienia, Hiszpania narzuca nam niepotrzebną i kosztowną obecność wojskową, której jedynym celem jest terroryzowanie i poniżanie nas. Hiszpański system celny jest tak przewrotny, że już zginęliśmy od jego nieszczęścia, a ona wykorzystuje płodność naszej ziemi, podnosząc jednocześnie cenę jej owoców. Narzuca wszelkie możliwe przeszkody, aby zapobiec rozwojowi naszej kreolskiej populacji. Hiszpania ogranicza naszą wolność słowa i słowa pisanego, i uniemożliwia nam uczestnictwo w postępie intelektualnym innych narodów.

Kilka razy Hiszpania obiecywała poprawę naszych warunków i raz po raz oszukiwała nas. Nie pozostaje nam teraz nic innego, jak tylko wystąpić zbrojnie przeciwko jej tyranii, a przez to ocalić nasz honor, nasze życie i naszą własność. Odwołujemy się teraz do Boga Wszechmogącego oraz do wiary i dobrej woli cywilizowanych narodów. Dążymy do osiągnięcia suwerenności i powszechnego prawa wyborczego, do korzystania z dobrodziejstw wolności, dla której Bóg stworzył człowieka. Szczerze wyznajemy politykę braterstwa, tolerancji i sprawiedliwości, i uważać wszystkich ludzi za równych, i nie wykluczać nikogo z tych korzyści, nawet Hiszpanów, jeśli zdecydują się pozostać i żyć w pokoju wśród nas.

Naszym celem jest, aby ludzie uczestniczyli w tworzeniu praw, oraz w dystrybucji i inwestowaniu składek.Naszym celem jest zniesienie niewolnictwa i odszkodowanie dla tych, którzy zasługują na odszkodowanie. Dążymy do wolności zgromadzeń, wolności prasy i wolności, aby przywrócić uczciwe rządy; oraz do honorowania i praktykowania niezbywalnych praw człowieka, co jest podstawą niezależności i wielkości narodu.Naszym celem jest zrzucenie hiszpańskiego jarzma i ustanowienie wolnego i niezależnego narodu.

Jeśli Hiszpania uzna nasze prawa, będzie miała na Kubie czułą córkę; jeśli będzie upierać się przy podporządkowaniu nas, jesteśmy zdecydowani umrzeć, zanim zostaniemy poddani jej brutalnej dominacji. Wybraliśmy dowódcę, któremu zostanie powierzona misja prowadzenia tej wojny. Kiedy Kuba będzie wolna, będzie miała konstytucyjny rząd utworzony w oświecony sposób.

podpisano: Carlos Manuel de Cespedes, Jaime M. Santiesteban, Bartolomé Masó, Juan Hall, Francisco J. Céspedes, Pedro Céspedes, Manuel Calvar, Isaías Masó, Eduardo Suástegui, Miguel Suástegui, Rafael Tornés, Manuel Santiesteban, Manuel Socarrás, Agustín Valerino, Rafael Masó, Eligio Izaguirre.

Postępy wojny

File:Federico-23.jpg

Rebelianci przystąpili do zajęcia ważnego miasta Bayamo po 3-dniowej bitwie. To właśnie w entuzjazmie tego zwycięstwa poeta i muzyk Perucho Figueredo skomponował hymn narodowy Kuby „Bayamo”. W Bayamo powstał pierwszy rząd Republiki, na którego czele stanął Céspedes. Miasto zostało odzyskane przez Hiszpanów po 3 miesiącach 12 stycznia, ale zostało spalone doszczętnie.

Niemniej jednak, wojna rozprzestrzeniła się w Oriente: 4 listopada 1868 roku Camagüey powstało zbrojnie, a na początku lutego 1869 roku w jego ślady poszło Las Villas. W najbardziej wysuniętych na zachód prowincjach Pinar del Río, Hawana i Matanzas powstanie nie uzyskało poparcia i, poza nielicznymi wyjątkami (Vuelta Abajo), pozostało tajne. Zagorzałym zwolennikiem rebelii był José Martí, który w wieku 16 lat został zatrzymany i skazany na 16 lat ciężkich robót, później deportowany do Hiszpanii i ostatecznie stał się wiodącym latynoamerykańskim intelektualistą i głównym bohaterem narodowym Kuby jako główny architekt 1895-98 War of Independence.

Po kilku początkowych zwycięstwach, a następnie porażkach, Céspedes zastąpił Gomeza z generałem Thomas Jordan, który przyniósł dobrze wyposażoną siłę, jako szef kubańskiej armii. Jednak regularne taktyki generała Jordana, choć początkowo skuteczne, pozostawiły rodziny kubańskich rebeliantów zbyt podatne na taktykę „czystek etnicznych” bezwzględnego Blasa Villate, hrabiego Valmaceda (pisane również jako Balmaceda). Valeriano Weyler, który zyskał sławę jako „Rzeźnik Weyler” w wojnie 1895-1898, walczył u boku hrabiego Balmacedy. Generał Jordan odszedł, Máximo Gómez powrócił do dowodzenia, a z jego szeregów wyrosło nowe pokolenie sprawdzonych w boju kubańskich dowódców, wśród których znaleźli się Antonio Maceo Grajales, José Maceo, Calixto García, Vicente Garcia González i Federico Fernández Cavada. Fernández Cavada służył kiedyś jako pułkownik w armii Unii podczas amerykańskiej wojny secesyjnej, a 4 kwietnia 1870 roku został mianowany głównodowodzącym wszystkich sił kubańskich. Innymi przywódcami wojennymi walczącymi po stronie kubańskich Mambí byli Donato Mármol, Luis Marcano-Alvarez, Carlos Roloff, Enrique Loret de Mola, Julio Sanguily, Domingo Goicuría, Guillermo Moncada, Quentin Bandera, Benjamín Ramirez i Julio Grave de Peralta.

Dnia 10 kwietnia 1869 roku w mieście Guáimaro (Camagüey) odbyło się zgromadzenie konstytucyjne, którego celem było zapewnienie rewolucji większej jedności organizacyjnej i prawnej oraz przedstawicieli z obszarów, które przyłączyły się do powstania. Głównym tematem dyskusji było to, czy scentralizowane przywództwo powinno być odpowiedzialne zarówno za sprawy wojskowe, jak i cywilne, czy też powinien istnieć rozdział między rządem cywilnym a przywództwem wojskowym, przy czym to drugie powinno być podporządkowane pierwszemu. Przeważająca większość głosowała za opcją rozdzielenia. Céspedes został wybrany na prezydenta tego zgromadzenia, a generałowie Ignacio Agramonte y Loynáz i Antonio Zambrana, główni autorzy proponowanej konstytucji, zostali wybrani na sekretarzy. Po zakończeniu prac Zgromadzenie przekształciło się w Izbę Reprezentantów jako najwyższą władzę w państwie, wybierając Salvadora Cisnerosa Betancourta na prezydenta, Miguela Gerónimo Gutiérreza na wiceprezydenta, a Agramonte i Zambranę na sekretarzy. Céspedes został następnie wybrany, 12 kwietnia 1869 roku, na pierwszego prezydenta Republiki w broni, a generał Manuel de Quesada (który walczył w Meksyku pod Benito Juárezem podczas francuskiej inwazji na ten kraj), na szefa sił zbrojnych.

Po nieosiągnięciu porozumienia z siłami powstańczymi na początku 1869 roku, Hiszpanie odpowiedzieli rozpętaniem wojny na wyniszczenie. Rząd kolonialny uchwalił kilka ustaw: Wszyscy aresztowani przywódcy i kolaboranci mieli zostać straceni na miejscu, statki przewożące broń miały zostać skonfiskowane, a wszyscy znajdujący się na ich pokładzie natychmiast straceni, mężczyźni w wieku 15 lat i starsi przyłapani bez uzasadnienia poza swoimi plantacjami lub miejscem zamieszkania mieli zostać rozstrzelani, wszystkie miasta miały wywiesić białą flagę, w przeciwnym razie miały zostać spalone, każda kobieta przyłapana poza swoim gospodarstwem lub miejscem zamieszkania miała zostać skoncentrowana w miastach. Oprócz własnej armii rząd mógł polegać na Korpusie Ochotniczym, który został utworzony kilka lat wcześniej, aby stawić czoła zapowiedzianej inwazji Narcisco Lópeza i który zasłynął z barbarzyńskich i krwawych czynów. Jednym z niesławnych incydentów była egzekucja ośmiu studentów z Uniwersytetu Hawańskiego 27 listopada 1871 roku. Kolejnym było zajęcie parowca Virginius na wodach międzynarodowych 31 października 1873 roku i, począwszy od 4 listopada, seryjna egzekucja 53 osób, w tym kapitana, większości załogi i kilku kubańskich powstańców znajdujących się na pokładzie. Seryjne egzekucje zostały zatrzymane tylko przez interwencję brytyjskiego okrętu pod dowództwem Sir Lambton Lorraine.W innym incydencie, tzw. „Creciente de Valmaseda”, rolnicy (Guajiros), a rodziny Mambises zostały zabite lub schwytane masowo i wysłane do obozów koncentracyjnych.

Mambises walczył używając partyzantki i ich wysiłki miały znacznie większy wpływ na wschodniej stronie wyspy niż na zachodniej, częściowo z powodu braku dostaw. Ignacio Agramonte zginął od zabłąkanej kuli 11 maja 1873 roku i został zastąpiony na stanowisku dowódcy oddziałów centralnych przez Máximo Gómeza. Z powodu politycznych i osobistych nieporozumień oraz śmierci Agramonte, Zgromadzenie zdymisjonowało Céspedesa jako prezydenta, którego zastąpił Cisneros. Agramonte zdał sobie sprawę, że jego wymarzona konstytucja i rząd nie pasowały do Republiki Kubańskiej, dlatego zrezygnował z funkcji sekretarza i objął dowództwo nad regionem Camaguey. Będąc ograniczonym przez Kongres, zrozumiał trudną sytuację Cespedesa i stał się jego zwolennikiem. Cespedes został później zaskoczony i zabity przez szybko poruszający się patrol wojsk hiszpańskich 27 lutego 1874 roku. Nowy rząd kubański pozostawił go tylko z jedną eskortą i odmówił mu pozwolenia na opuszczenie Kuby i udanie się do USA, gdzie chciał pomóc w przygotowaniu i wysłaniu ekspedycji zbrojnych.

Aktywność w wojnie dziesięcioletniej osiągnęła szczyt w latach 1872 i 1873, ale po śmierci Agramonte i nędzy Céspedes, kubańskie operacje zostały ograniczone do regionów Camagüey i Oriente.Gómez rozpoczął inwazję na zachodnią Kubę w 1875 roku, ale zdecydowana większość niewolników i bogatych producentów cukru w regionie nie przyłączyła się do rewolty. Po tym, jak jego najbardziej zaufany generał, Amerykanin Henry Reeve, został zabity w 1876 roku, inwazja zakończyła się.

Dążenia Hiszpanii do walki zostały utrudnione przez wojnę domową (Third Carlist War), która wybuchła w Hiszpanii w 1872 roku. Kiedy wojna domowa zakończyła się w 1876 roku, na Kubę wysłano więcej wojsk hiszpańskich, aż ich liczba przekroczyła 250 000. Wpływ hiszpańskich środków na siły wyzwoleńcze był poważny. Żadna ze stron w wojnie nie była w stanie odnieść konkretnego zwycięstwa, nie mówiąc już o zmiażdżeniu strony przeciwnej w celu wygrania wojny, ale na dłuższą metę Hiszpania zyskała przewagę.

Zakończenie wojny

Od samego początku wojny istniały głębokie podziały w odniesieniu do jej organizacji, które stały się jeszcze bardziej wyraźne po Zgromadzeniu Guáimaro z odwołaniem Céspedesa i Quesady w 1873 roku. Hiszpanie potrafili wykorzystać nastroje regionalistyczne i obawy, że niewolnicy z Matanzas naruszą istniejącą słabą równowagę między białymi a czarnymi. Zmienili swoją politykę wobec Mambises, oferując amnestie i reformy. Mambisy nie zwyciężyły z wielu powodów: braku organizacji i środków, mniejszego udziału białych, wewnętrznego rasistowskiego sabotażu (przeciwko Maceo i celom Armii Wyzwoleńczej), niemożności doprowadzenia do wojny w zachodnich prowincjach (zwłaszcza w Hawanie) oraz sprzeciwu rządu USA wobec kubańskiej niepodległości. USA sprzedał najnowsze bronie do Hiszpanii, ale nie do kubańskich rebeliantów.

Tomás Estrada Palma zastąpił Cisneros jako prezydent Republiki w broni. Estrada Palma został schwytany przez wojska hiszpańskie 19 października 1877 roku. W wyniku kolejnych nieszczęść, 8 lutego 1878 roku, konstytucyjne organy rządu kubańskiego zostały rozwiązane i rozpoczęto negocjacje pokojowe w Zanjón, Puerto Príncipe.

Generał Arsenio Martínez Campos, odpowiedzialny za stosowanie nowej polityki, przybył na Kubę, ale zajęło mu prawie dwa lata, aby przekonać większość rebeliantów do zaakceptowania Paktu z Zanjón 10 lutego 1878 roku, podpisanego przez komitet negocjacyjny. Wojna dziesięcioletnia dobiegła końca, z wyjątkiem oporu małej grupy w Oriente, kierowanej przez generała Garcię i Antonio Maceo Grajalesa, którzy 15 marca protestowali w Los Mangos de Baraguá. Stworzono nawet konstytucję i rząd tymczasowy, ale rewolucyjny zapał zniknął. Rząd tymczasowy przekonał Maceo do poddania się, kończąc w ten sposób wojnę 28 maja 1878 r. Wielu absolwentów wojny dziesięcioletniej stało się jednak głównymi graczami w wojnie o niepodległość Kuby, która rozpoczęła się w 1895 roku. Należą do nich bracia Maceo, Maximo Gómez, Calixto Garcia i inni.

Pakt z Zanjón obiecywał różne reformy na całej wyspie, które poprawiłyby sytuację finansową Kuby. Być może najbardziej znaczącą z nich było uwolnienie wszystkich niewolników, którzy walczyli z Hiszpanią. Głównym konfliktem podczas całej wojny było zniesienie niewolnictwa. Zarówno rebelianci, jak i ludzie lojalni wobec Hiszpanii chcieli zlikwidować niewolnictwo. W 1880 r. rząd hiszpański przyjął ustawę, która uwolniła wszystkich niewolników. Jednakże, niewolnicy byli zobowiązani przez prawo do pracy dla swoich panów przez kilka lat, ale panowie musieli płacić niewolnikom za ich pracę. Płace były tak niskie, że niewolnicy ledwo mogli sobie pozwolić na życie z nich. Rząd hiszpański zniósł prawo przed jego wygaśnięciem, ponieważ ani właściciele ziemscy, ani wyzwoleni mężczyźni nie doceniali go.

Po zakończeniu wojny, było 17 lat napięcia między ludźmi z Kuby i rządem hiszpańskim, czas zwany „Rozejmem wynagradzającym”, w tym Mała Wojna (La Guerra Chiquita) w latach 1879-1880. Separatyści poszli w ślady José Martiego, który jako najbardziej zapalony z rebeliantów wybrał wygnanie zamiast hiszpańskiego panowania. Na całej wyspie panowała również poważna depresja. W sumie około 200 000 ludzi straciło życie w tym konflikcie. Wojna zniszczyła również przemysł kawowy, a amerykańskie taryfy celne poważnie zaszkodziły kubańskiemu eksportowi.

Zobacz także

• Mała wojna (Kuba)
• Kubańska wojna o niepodległość
• José Semidei Rodríguez
• Francisco Gonzalo Marín
• Juan Ríus Rivera
• Historia Kuby
• Ana Betancourt -… kobieta „Mambisa”, która wykorzystała wojnę do kampanii na rzecz równouprawnienia kobiet na Kubie

Notatki

• Perez Jr, Louis A (1988). Cuba: Between Reform and Revolution. New York: Oxford University Press.
• Navarro, José Cantón (1998). Historia Kuby: Wyzwanie jarzma i gwiazdy. Hawana, Kuba: Editorial SI-MAR S. A.. ISBN 959-7054-19-1.