Bijna 500 jaar geleden werd koningin Elizabeth geveld door een hevige koorts. Wat er daarna gebeurde zou de loop van de geschiedenis veranderen.
Toen koningin Elizabeth I 29 was, in 1562, werd ze getroffen door wat men dacht dat een hevige koorts was.
Op bevel van de artsen om in haar bed in Hampton Court Palace te blijven, werd het al snel duidelijk dat haar ziekte meer was dan alleen maar koorts – ze had de gevreesde pokken.
De pokken waren een gevreesde, dodelijke, virale ziekte die zeer besmettelijk was. Er was geen genezing en geen behandeling. Nog in de jaren zestig kregen ongeveer 12 miljoen mensen de ziekte en stierven er ongeveer twee miljoen per jaar.
Zwalpokken werden uiteindelijk uitgeroeid door immunisatie in 1980, maar het verhaal achter het vaccin is fascinerend.
Wat begon als een ziekte leidde tot een huiduitslag die zich ontwikkelde in kleine blaasjes of pustels die uit elkaar spatten voordat ze opdroogden en een korst vormden die littekens achterliet.
Het was 457 jaar geleden dat Elizabeth dicht bij de dood kwam, maar de nasleep van de ziekte die haar bijna doodde, leidde tot de iconische make-up stijl, die koningin Elizabeth tot een van de meest herkenbare vorsten uit de Britse koninklijke geschiedenis maakt.
De gevreesde pokken
In het beginstadium van de pokken weigerde de koningin te geloven dat ze zo’n vreselijke ziekte had kunnen oplopen.
Auteur Anna Whitelock schreef in The Queen’s Bed: An intimate history of Elizabeth’s court dat een bekende Duitse arts, Dr Burcot, werd uitgenodigd aan het ziekbed van de Koningin.
Toen hij de pokken vaststelde, stuurde de Koningin hem weg, hem beschuldigend van onbekwaamheid. Blijkbaar kwam ook het woord “dwaas” over de koninklijke lippen.
Toen de gezondheid van Elizabeth verder verslechterde, werd Dr. Burcot gevraagd de koningin nogmaals te bezoeken, waar hij voor de tweede maal de pokken vaststelde.
“T’s the pox,” antwoordde hij, waarop Elizabeth kreunde: “God’s pestilence! Wat is beter? De pokken in de hand of in het gezicht of in het hart en het hele lichaam doden?””
Eindelijk werd de koningin zo ziek dat ze nauwelijks kon spreken en zeven dagen na haar ziekte werd gevreesd dat ze zou sterven.
Haar ministers bespraken haastig een opvolgingsplan. Aangezien de koningin geen kinderen had, was er grote bezorgdheid over de opvolging als Elizabeth plotseling zou overlijden. Het risico dat Elizabeth haar strijd tegen de pokken zou verliezen was groot, aangezien ongeveer 30% van degenen die aan de ziekte leden eraan zou overlijden en slechts weinigen aan de ziekte ontsnapten zonder vreselijke littekens van de huidletsels.
Op het moment dat Elizabeth ziek werd, was Mary, Koningin der Schotten, haar meest waarschijnlijke erfgenaam. Maar omdat Mary katholiek was, waren veel Britse protestanten bezorgd over de gevolgen van een katholiek op de troon.
Maar de kwestie van de opvolging werd opzij geschoven voor een andere keer, want Elizabeth herstelde wel. En hoewel haar gezicht littekens vertoonde, was ze niet vreselijk verminkt.
Denk ook eens aan haar trouwe hofdame Mary Sidney, die uren aan het ziekbed van de koningin doorbracht, om ervoor te zorgen dat ze genoeg water en thee had en om haar voortdurend te troosten. Het was geen verrassing dat Sidney “de gevreesde pokken” opliep, waardoor ze voor het leven verminkt raakte.
Herstel van de schoonheid van de koningin
Toen ze uiteindelijk opstond uit haar ziekbed, ging Elizabeth aan de slag om ervoor te zorgen dat haar schoonheid werd hersteld. Ze was altijd geroemd om haar glamour, haar uitgebreide kleding en haar blanke, vlekkeloze huid.
Maar na haar dood door de pokken bleef de koningin achter met een levenslange herinnering aan haar ziekte; ze was er kapot van toen ze zich realiseerde dat haar huid altijd de littekens zou dragen van de ziekte die haar bijna het leven had gekost.
Het moet vernietigend zijn geweest voor een vrouw die geloofde dat een groot deel van haar macht te danken was aan haar schoonheid. Dus begon ze haar pokdalige plekken te bedekken met zware witte make-up.
Ze gebruikte wat bekend stond als de “Venetiaanse ceruse”, een mengsel van azijn en lood; een potentiële moordenaar.
Auteur Lisa Eldridge schreef in haar boek Face Paint dat archeologen sporen van wit lood hebben gevonden in de graven van vrouwen uit de hogere klasse die zo ver terug leefden als het oude Griekenland. Men denkt ook dat ceruse werd gebruikt in China tijdens de oude Shang Dynastie (1600-1046 v. Chr.)
Tijdens het bewind van Koningin Elizabeth streefden vrouwen naar een volledig wit gezicht omdat het jeugd en vruchtbaarheid symboliseerde. Er wordt wel beweerd dat het verlangen naar een wit gezicht niets te maken had met racisme, maar alles met klasse – als een vrouw een wit gezicht had, was dat een duidelijk teken dat ze nooit buitenshuis had hoeven werken.
Dus hoe bereikten de dames de look die schrijver Inkoo Kang beschreef als “gevaarlijk dicht bij Ronald McDonald cosplay”?
De meeste dames smeerden de Venetian Ceruse over het gezicht, de hals en het decolleté. Het is duidelijk dat het grootste probleem met deze make-up te wijten was aan het loodbestanddeel en, bij langdurig gebruik, ziekte en/of de dood veroorzaakte.
Hier is een populaire YouTube make-up tutorial die de iconische look van de koningin nabootst:
Als de make-up je niet doodde of ziek maakte, zorgde het er wel voor dat je huid er grauw en gerimpeld uitzag zodra de make-up werd verwijderd. Tot overmaat van ramp bleef de witte make-up zeer lang op de huid zitten zonder te worden gewassen. Dames lieten het minstens een week op hun gezicht zitten voordat ze zich reinigden.
Maar zelfs de ingrediënten in de veelgebruikte gezichtsreiniger konden dodelijk zijn – rozenwater, kwik, honing en zelfs eierschalen werden gebruikt. De dames hadden misschien het idee dat dit brouwsel hun huid zacht en glad liet aanvoelen, maar het kwik betekende dat de reiniger in feite hun huid wegvrat.
Om de look af te maken, gebruikte Elizabeth ook felrode pigmenten op haar lippen die nog meer zware metalen bevatten. Het was ook mode om de ogen te omlijnen met zwarte kohl, en speciale oogdruppels te gebruiken, bekend als “belladonna”, die de pupillen verwijden.
De wenkbrauwen werden geplukt tot ze dun en gewelfd waren, waardoor het leek alsof ze een hoog voorhoofd hadden, wat vrouwen niet alleen intelligent deed lijken, maar ook uit de hogere klasse. Voor rouge werden plantaardige en dierlijke kleurstoffen gebruikt, waardoor de wangen gingen stralen.
Publieke afbeelding van de koningin
Elizabeth was zich zeer bewust van het belang van haar uiterlijk in het openbaar en deed veel moeite om het uiterlijk te bereiken dat volgens haar het beste bij haar paste, waardoor ze niet alleen aantrekkelijk maar ook duidelijk vorstelijk was.
Zij stond er ook op controle te hebben over haar officiële portretten en daarom heeft een recente tentoonstelling in het Londense Queen’s House in Greenwich een manier gevonden om Elizabeths zorgvuldig vervaardigde imago ongedaan te maken.
De kunstinstallatie verkent het “andere gezicht” van de koningin en toont haar gezicht ontdaan van make-up. Het is het gezicht van een vrouw die er kwetsbaar uitziet in een patriarchale wereld waar ze alleen veilig was als ze haar macht kon behouden.
Het is fascinerend om te zien hoe ze eruit zag zonder haar masker van make-up en velen geloven dat het het lood in haar foundation was dat leidde tot haar dood op de leeftijd van 69, op 24 maart 1603.
Hoewel de exacte oorzaak van Elizabeth’s dood betwistbaar is – mogelijke oorzaken zijn bloedvergiftiging, longontsteking of kanker – verloor ze het grootste deel van haar haar en werd gezegd dat ze zeer vermoeid was en leed aan geheugenverlies en spijsverteringsproblemen; symptomen van loodvergiftiging.
Wat niet ter discussie staat, is het feit dat ze, naarmate ze ouder werd, steeds meer lagen make-up op haar gezicht aanbracht; de nooit eindigende poging om zichzelf te vermommen met het dodelijke “masker van de jeugd”.