Kernpunt: Focus op Oost-Azië als crisispunt.
Marauderende Poolse troepen waren verantwoordelijk voor veertien militaire incidenten langs de Pools-Duitse grens tachtig jaar geleden. De onwillige Duitse regering voelde zich genoodzaakt het leger te bevelen te reageren, en de Tweede Wereldoorlog was begonnen. Tenminste, dat is wat Adolf Hitler u wilde doen geloven. Die dag deelde de Nazi dictator de Reichstag, of het parlement, mee dat hij “besloten had om met Polen te spreken in dezelfde taal” die Polen maanden voor het begin van de gevechten gewapenderhand had gebruikt. “Deze nacht,” beweerde Hitler, “schoten Poolse soldaten op ons grondgebied… Sinds 5.45 uur hebben wij het vuur beantwoord, en van nu af aan zullen bommen met bommen beantwoord worden.”
Met andere woorden, Polen zocht een gevecht en Duitsland accepteerde het. In werkelijkheid had Hitler een verbond gesloten met een mede-dictator, Josef Stalin, die eerder lid van de As had willen worden, maar was afgewezen. In plaats daarvan sloten de tirannen van Nazi en Sovjet-Unie een niet-aanvalsverdrag, het Molotov-Ribbentroppact, waarbij zij overeenkwamen Polen te verdelen tussen Duitsland en de Sovjet-Unie en de Baltische staten aan Moskou toe te wijzen als een gebied van belang. Op 1 september 1939 gaf Hitler opdracht tot een invasie van een land dat de pech had tussen zijn Duitsland en Stalins Sovjet-Unie te liggen – en gaf de slachtoffers en hun westerse bondgenoten de schuld van de puinhoop. Je kunt over hem zeggen wat je wilt, maar de Boheemse korporaal die een Duitse despoot werd, was een meester in passief-agressieve diplomatie en militaire strategie.
Combineer charlatanisme met ideologische vurigheid, meedogenloosheid, en high-tech militaire macht en de weg is vrij voor een wereldcatastrofe. Vooral wanneer de zwakke weerstand van grote externe mogendheden de roofdieren vrij spel geeft om hun doelen na te streven. Kan iets soortgelijks over tachtig jaar gebeuren? Natuurlijk. De autoritaire impuls mag dan in recessie zijn gegaan na de Koude Oorlog, maar hij sterft nooit. Het maakt een comeback in gebieden als Moskou, Peking, Pyongyang, en Teheran. Ondertussen lijkt de militaire technologie een revolutie te ondergaan met de komst van gerichte energie, hypersonische technologie, onbemande voertuigen en kunstmatige intelligentie. Ook de weerstand tegen de nieuwe autoritairen is niet bijzonder snel of krachtig geweest. Dit is geen september 1939, maar de wereld is nog niet over de excessen heen die toen in een wereldoorlog uitmondden.
Laten we onszelf niet voor de gek houden.
Hoe zou een nieuwe wereldoorlog lijken op en verschillen van de Tweede Wereldoorlog? De aard van strategische competitie en oorlog verandert nooit. Het is een interactieve, gepassioneerde wilsstrijd tussen strijdende partijen die vastbesloten zijn hun zin te krijgen – desnoods gewapenderhand. Hitler speelde handig in op grieven uit het verleden, met name het Verdrag van Versailles dat een einde maakte aan de Eerste Wereldoorlog. Versailles, zo herinnerde hij de Duitsers, verdeelde de etnische Duitse bevolking over verschillende landen; het dreef een corridor tussen het eigenlijke Duitsland en Oost-Pruisen, waardoor het land in stukken uiteen viel; het eiste zware herstelbetalingen voor de Grote Oorlog; en, het ergste, het eiste van de Duitsers dat zij schuld zouden bekennen voor het bloedvergieten. Hij stond erop dat zij opnieuw de wapens opnamen om hun verloren eer te herwinnen en de natuurlijke hulpbronnen te bemachtigen die zij nodig hadden om hun nationale zoektocht te voltooien.
Hiermee kwam Hitlers besluit om zijn voormalige niet-aanvalspartner in 1941 binnen te vallen. Stalin was zo geschokt door zijn dubbelhartigheid, dat de laatste trein met grondstoffen voor het Reich de Sovjetgrens in westelijke richting passeerde, nadat de eerste Duitse troepen de grens in oostelijke richting waren gepasseerd. Bestaat er geen eer onder totalitaire despoten?
Hitlers beroep op al dan niet ingebeelde grieven uit het verleden, zou bekend moeten klinken. Iraniërs verlangen naar een wedergeboorte van de gouden eeuw van het Perzische Rijk, toen de keizerlijke macht zich zo ver uitstrekte dat de verovering van Europa binnen handbereik leek. Sta klaar om een uitbrander te krijgen als je de Perzische Golf de Arabische Golf noemt – zoals het Pentagon om de een of andere reden blijft doen – binnen gehoorsafstand van een Iraniër. De Russische president Vladimir Poetin heeft de ondergang van de Sovjet-Unie eens afgeschilderd als “de grootste geopolitieke catastrofe” van de twintigste eeuw. Het samenstellen van een nieuw, door Rusland gedomineerd rijk zou een catastrofe ongedaan maken. De Chinese communistische president Xi Jinping spreekt weemoedig over een “Chinese droom”. Het vervullen van zijn droom betekent het herwinnen van elke centimeter grond die ooit werd geregeerd door het dynastieke China en het uitbannen van slechte herinneringen aan de “eeuw van vernedering” door de handen van de imperiale machten, waardoor de nationale waardigheid en soevereiniteit worden teruggewonnen.
Dergelijke praatjes ademen de geest van 1939.
Zouden land- en gloriehongerige autoritairen een permanente alliantie kunnen sluiten, een “As” van het type dat Duitsland, Italië en Japan destijds aan elkaar bond? Mogelijk. Weinig banden van genegenheid zouden een concert van boosdoeners bijeen kunnen houden, maar ze zouden er misschien in slagen een tijdje samen te werken totdat hun visies op een nieuwe regionale of wereldorde met elkaar in conflict kwamen. Duitsland en Japan konden samen standhouden omdat zij aan weerszijden van de wereld lagen. (Of, wat waarschijnlijker is, de hedendaagse erfgenamen van Hitler en Stalin zouden kunnen onderhandelen over een soort tijdelijk niet-aanvalsverdrag, een Molotov-Ribbentrop Pact van hun eigen, om een deel van wat zij wilden te krijgen en tegelijkertijd een conflict tussen hen uit te stellen.
Hoe dan ook, wat zijn de tegenhangers van Polen vandaag de dag – gebieden die aan beide partijen grenzen en vatbaar lijken voor invasie en deling? Er zouden weinig directe kandidaten zijn als China en Rusland zo’n deal zouden sluiten. Mongolië zou vanuit een zuiver geografisch standpunt in het plaatje passen, omdat het precies tussen hen in ligt. Korea is een half-eiland dat op de Oostaziatische landmassa is geënt en dat zowel grenzen heeft met China als met het Russische Verre Oosten. Kazachstan ligt ten westen van China en ten zuiden van Rusland en viel ooit onder sovjetheerschappij. Vanuit Peking of Moskou bezien lijkt geen van deze toekomstige aanwinsten bijzonder lonend. Als Chinese potentaten begerige blikken naar het noorden zouden werpen, zou hun blik net zo snel op Russisch Siberië vallen als op Mongolië. Landhonger is landhonger. Dat zou problemen geven voor het partnerschap.
Maar als je de logica van september 1939 doortrekt naar de Stille Oceaan, zou Japan zich erg ongemakkelijk moeten voelen. De Japanse thuis-eilanden, zuidwestelijke eilanden en noordoostelijke eilanden vormen de noordelijke boog van de “eerste eilandenketen” van Azië. Moskou en Tokio hebben onopgeloste claims op de Koeril-eilanden in het noorden. Peking eist de onder Japans bestuur staande Senkaku-eilanden ver in het zuiden op en vraagt zich af en toe af wie eigenlijk de rechtmatige soeverein is over Okinawa en de Ryukyus-keten. Als China en Rusland de veiligheidsalliantie tussen Japan en de Verenigde Staten kunnen aantasten of verbreken, is het nauwelijks vergezocht te veronderstellen dat zij eilanden zouden kunnen ontrukken aan een diplomatiek en militair geïsoleerd Japan.
Verre van dat. In feite, een uiteengevallen, gefeminiseerd Japan zou beide hoofdsteden goed uitkomen. Ze zouden terugbetalingen kunnen innen voor historisch misbruik door Japanners, een eens en (potentiële) toekomstige vijand en zijn voormalige bondgenoot als supermacht kunnen neutraliseren, strategisch gelegen zee- en landgebied kunnen absorberen en daarmee veilige corridors kunnen openen voor hun marine- en handelsvloten naar het westelijk deel van de Stille Oceaan en weer terug. Zij zouden de pogingen tot militaire inperking langs de eerste eilandketen, die sinds de jaren vijftig een hoofdbestanddeel van de westerse strategie zijn geweest, kunnen trotseren. Met andere woorden, de Japanse leiders zouden niet te vast moeten slapen om niet een gedeeltelijk Pools lot te ondergaan. Van hun kant zouden de Amerikaanse leiders zich moeten afvragen of zij niet de rol spelen van de Britse en Franse staatslieden uit de jaren dertig – leiders die dachten dat zij Hitler konden paaien door zijn onverzadigbare zucht naar land, status en wraak te bevredigen.
Dat Moskou en Peking op een dag uit elkaar zouden vallen – en naar alle waarschijnlijkheid op elkaar zouden vallen voor de toekomstige buit – zou als een schrale troost komen voor een Japan dat van zijn afgelegen grondgebied zou zijn beroofd, of een Amerika dat uit het westelijk deel van de Stille Oceaan zou zijn verdreven.
Kortom, er hangt een zweem van de jaren dertig in de lucht in het huidige Oost-Azië. Maar als de aard van de geopolitieke strijd nooit verandert, verandert het karakter van individuele gevechten wel. Hoe zouden de oorlogstechnologieën en -methoden die sinds de dagen van Hitler en Stalin zijn ontwikkeld, het verloop van een toekomstige oorlog kunnen bepalen? Om te beginnen het voor de hand liggende: dit is het tijdperk van atoomwapens en raketten, terwijl atoomwapens en geleide raketten nog jaren in de toekomst lagen toen Hitler het Duitse leger het bevel gaf Polen binnen te trekken. De huidige situatie in Japan verschilt aanzienlijk van die in Polen, en niet alleen in geografisch opzicht. In Japan zijn nucleair bewapende strijdkrachten aanwezig, met name geallieerde Amerikaanse strijdkrachten. Men kan zich afvragen of Hitler in september 1939 groen licht zou hebben gegeven voor een grensoverschrijdende aanval als er Britse of Franse troepen met doemswapens op Pools grondgebied zouden zijn gestationeerd.
Dat is het bemoedigende nieuws.
Het isoleren van Japan van Amerikaanse steun en het ontmoedigen van Japan om zijn eigen nucleaire afschrikking te ontwikkelen, zouden dan noodzakelijke voorlopers zijn voor elke Russisch-Chinese actie tegen de eilandstaat. Des te meer reden om de Amerikaans-Japanse alliantie gezond te houden. Houd de trans-Stille Oceaan-banden sterk en nucleaire afschrikking kan standhouden. Maar hoe zit het met exotische niet-nucleaire technologieën en tactieken die nu in gebruik worden genomen? Als, zoals het University of Sydney’s United States Studies Center waarschuwt, China’s Volksbevrijdingsleger rakettenwerpers en piloten in korte tijd geallieerde bases kan uitschakelen en geallieerde troepen kan verpletteren, en als de Russische marine en luchtmacht een noordelijke aanvalsas op de eilandstaat openen om de verdedigers verder uiteen te drijven en te verzwakken, dan zouden Peking en Moskou voldoende tijd kunnen winnen om hun doelen te bereiken. Ze zouden het voor elkaar kunnen krijgen voordat de Amerikaanse strijdkrachten hun weg over de Stille Oceaan zouden kunnen vinden, onder vuur, om de agressie te keren.
Zo’n prestatie zou Washington kunnen dwingen een gedane zaak ongedaan te maken tegen hoge kosten en risico’s. En het beste van alles is, vanuit het standpunt van Moskou en Peking, dat de Russisch-Chinese strijdkrachten het allemaal zouden kunnen doen zonder de nucleaire drempel te overschrijden. Voorspel ik een herhaling van september 1939? Helemaal niet. De Westerse mogendheden hebben Hitler veel te lang niet serieus genomen. Zij hebben Duitsland de tijd gegeven om zich te herbewapenen en agressieve acties te ondernemen tegen het Rijnland, Tsjecho-Slowakije en uiteindelijk Polen. Het uur is laat, maar niet zo laat. Zolang we de huidige autoritairen serieus nemen, een glimp proberen op te vangen van wat zij zouden kunnen doen, en onze eigen krachten en tegenstrategieën ontwikkelen, kunnen we met succes concurreren.
En dat hebben we deels te danken aan een moordzuchtige Boheemse korporaal. Dat is nog eens historische ironie.
James Holmes is J. C. Wylie Leerstoel Maritieme Strategie aan het Naval War College en auteur van de binnenkort te verschijnen Brief Guide to Maritime Strategy. De hier geuite meningen zijn alleen van hem. Dit stuk was oorspronkelijk te lezen in september 2019 en wordt opnieuw gepubliceerd wegens belangstelling van lezers.
Media: Wikipedia