Alai

Wprowadzenie

Doświadczenie estetyczne dotyczy oceny obiektów estetycznych i wynikającej z tego przyjemności. Przyjemność ta nie pochodzi z utylitarnych właściwości obiektów, ale jest związana z wewnętrznymi cechami samych obiektów estetycznych. Stąd przyjemność estetyczna jest bezinteresowna (Kant, 1790). Doświadczenia estetyczne mogą wynikać z oceny ludzkich artefaktów, takich jak dzieła sztuki (np. poezja, rzeźba, muzyka, sztuki wizualne itp.) lub estetycznych obiektów naturalnych, takich jak zachody słońca czy widoki górskie. W tym przeglądzie odnosimy się do doświadczeń estetycznych związanych z uznaniem dzieł sztuki, szczególnie sztuk wizualnych.

Doświadczenia estetyczne są oferowane przez wiele kontekstów, (np. muzea, galerie, kościoły, itp.). W kilku perspektywach psychologicznych uznano doświadczenie estetyczne za proces przynoszący satysfakcję i zasugerowano związek między doświadczeniem estetycznym a przyjemnością (Berlyne, 1974; Leder i in., 2004; Silvia, 2005). Ostatnie badania sugerują, że sztuka może promować zdrowie i dobrostan psychiczny oraz stanowić narzędzie terapeutyczne dla wielu osób, np. nastolatków, osób starszych i wrażliwych (Daykin i in., 2008; Todd i in., 2017; Thomson i in., 2018). Doświadczenie estetyczne zostało powiązane z medytacją mindfulness, ponieważ prowadzi do zwiększenia zdolności percepcyjnego zaangażowania się w obiekt (Harrison i Clark, 2016). Jednak to, w jaki sposób doświadczenie estetyczne wpływa na stany poznawcze i emocjonalne oraz sprzyja dobrostanowi fizycznemu i psychicznemu, jest kwestią dyskusyjną (Daykin i in., 2008). Zaproponowano kilka modeli teoretycznych, sugerujących naprzemienne kluczowe role dla poznawczych lub emocjonalnych aspektów doświadczenia estetycznego. Wspólnym tematem w tych modelach jest to, że ocena estetyczna dzieła sztuki jest wynikiem oddolnych właściwości bodźca i odgórnych ocen poznawczych (Leder i in., 2004; Chatterjee i Vartanian, 2016; Pelowski i in., 2017). Rezultat wpływa na nastrój, promując w ten sposób zdrowie i dobre samopoczucie (Kubovy, 1999; Sachs et al., 2015).

W tym duchu badania neuroobrazowania podkreśliły, że natychmiastowe reakcje emocjonalne na dzieła sztuki i trwałe zmiany stanów afektywnych o niskiej intensywności (por. Scherer, 2005, dla rozróżnienia reakcji emocjonalnej i stanu afektywnego) są związane z rekrutacją obwodów mózgowych zaangażowanych w regulację emocji, przyjemność i nagrodę. Na przykład obrazy ocenione jako piękne wywołują aktywność w obszarach związanych z nagrodą, takich jak przyśrodkowa kora oczodołowo-czołowa, i są związane z wyższą wartością nagrody niż te ocenione jako brzydkie (Kawabata i Zeki, 2004). Ponadto, aktywacja sieci przetwarzania emocji obejmującej brzuszną i grzbietową striatum, przednią część kory zakrętu obręczy i przyśrodkowe obszary skroniowe została powiązana z przejściowymi zmianami nastroju w odpowiedzi na radosną i smutną muzykę klasyczną (Mitterschiffthaler i in., 2007).

Przeglądamy tutaj dowody wskazujące, że sztuka promuje dobre samopoczucie w kilku dziedzinach i omawiamy neuronalne podstawy doświadczenia estetycznego, przetwarzania emocjonalnego, przyjemności i nagrody. W szczególności oceniamy pomysł, że wspólny mechanizm fizjologiczny leży u podstaw przetwarzania estetycznego w wielu miejscach doświadczania sztuki. Implikacje dla terapeutycznych i edukacyjnych zastosowań sztuki są dyskutowane.

Aesthetic Appreciation and Well-Being

Korzyści związane z przetwarzaniem estetycznym zostały zademonstrowane w różnych środowiskach, począwszy od reprodukcji obrazów pokazywanych w laboratoriach do rzeczywistych kontekstów sztuki, takich jak muzea.

W kolejnych częściach przedstawiamy przegląd głównych gałęzi badań nad sztuką, w których wykazano korzystny wpływ na zdrowie.

Art in the Museum

Kilka badań wykazuje korzyści z muzeów sztuki jako miejsc do terapii (Treadon i in., 2006; Chatterjee i Noble, 2013). Korzyści te obejmują poprawę pamięci i niższy poziom stresu, a także poprawę integracji społecznej. Badane populacje obejmują osoby starsze (Salom, 2011; Thomson et al., 2018), osoby z trwałymi problemami ze zdrowiem psychicznym (Colbert et al., 2013), osoby z demencją (Morse i Chatterjee, 2018) oraz osoby izolowane społecznie (Todd et al., 2017). Ponadto, w badaniu z udziałem osób z demencją i ich opiekunów, oglądanie tradycyjnych i współczesnych galerii, obu miejsc sztuki promowało dobre samopoczucie, w tym pozytywny wpływ społeczny i wzmocnienie poznawcze (Camic i in., 2014).

Badania zostały przeprowadzone w celu zidentyfikowania elementów otoczenia muzeum, które ułatwiają realizację celów leczenia, w tym aspektów psychologicznych, społecznych, środowiskowych (Salom, 2011; Camic i Chatterjee, 2013; Colbert i in., 2013; Morse i Chatterjee, 2018). Środowisko muzealne i artefakty oferują niezwykłe doświadczenie estetyczne, które umożliwia przywołanie pozytywnych wspomnień (Biasi i Carrus, 2016), a dowody wskazują, że te działania reminiscencyjne mogą wpływać na nastrój, poczucie własnej wartości i ogólne poczucie dobrostanu u osób starszych (Chiang i in., 2009; O’Rourke i in., 2011; Eekelaar i in., 2012). Muzea i galerie, w przeciwieństwie do szpitali i klinik, nie są miejscami stygmatyzującymi. Ustawienie sztuki zachęca do autorefleksji i komunikacji grupowej, ułatwiając proces terapeutyczny, a tym samym czyniąc je idealnymi miejscami dla interwencji zdrowotnych (Camic i Chatterjee, 2013).

Używając środków psychofizjologicznych, badania stwierdzają, że wizyty w muzeach sztuki zmniejszają stres, co może promować zdrowie i dobre samopoczucie (Clow i Fredhoi, 2006; Mastandrea i in., 2018). Clow i Fredhoi donieśli, że poziom ślinowego kortyzolu i samoopisowa miara stresu u 28 zdrowych młodych osób zmniejszyły się znacząco po wizycie w Guildhall Art Gallery w Londynie (Clow i Fredhoi, 2006). Podobnie, ekspozycja na sztukę figuratywną obniża skurczowe ciśnienie krwi (SBP), co może mieć działanie relaksujące (Mastandrea i in., 2018). Konkretnie, 64 zdrowe uczestniczki zostały przydzielone do jednej z trzech różnych wizyt w National Gallery of Modern Art w Rzymie: sztuka figuratywna, sztuka nowoczesna i warunek kontrolny polegający na wizycie w biurze muzeum. Przed i po wizycie dokonano pomiarów ciśnienia krwi i częstości akcji serca, jako wskaźników stanów emocjonalnych związanych z trzema warunkami wizyty. Wyniki ujawniły, że tylko ekspozycja sztuki figuratywnej obniżyła skurczowe ciśnienie krwi. Co ciekawe, uczestnikom równie dobrze podobały się oba style sztuki, a obniżenie SBP nie było skorelowane z sympatią. Zgodnie z teorią płynności, łatwość przetwarzania zwiększa pozytywną reakcję emocjonalną na dzieło sztuki (Reber i in., 2004). Można zatem sądzić, że redukcja poziomu niejednoznaczności, która charakteryzuje jednoznaczne sztuki figuratywne, może mieć relaksujący wpływ na stany fizjologiczne. Z drugiej strony, ponieważ uczestnicy tego badania nie byli proszeni o ocenę zrozumiałości lub wartości hedonicznych dzieł sztuki, nie jest możliwe wyciągnięcie wiążących wniosków na temat efektów relaksacyjnych po ekspozycji dzieł sztuki figuratywnej, ale nie abstrakcyjnej w muzeum sztuki.

Art and Education

Przeprowadzono wiele badań nad skutecznością interwencji opartych na sztuce w edukacji zawodowej, demonstrując rosnące zainteresowanie tą dziedziną i stwarzając wymagające możliwości dla tradycyjnych metod nauczania, które kształtują obecną praktykę dydaktyczną (Richard, 2007; Leonard i in., 2018). Pedagogika oparta na sztuce skupia się na integracji formy sztuki (np. Teatr, sztuka wizualna-malarstwo, muzyka itp.) z innym przedmiotem, w celu wzmocnienia procesów uczenia się (Rieger i Chernomas, 2013).

W uczeniu się poprzez sztukę, uczeń podchodzi do przedmiotu poprzez tworzenie sztuki, reagowanie na sztukę lub wykonywanie prac artystycznych, a nie poprzez studiowanie sztuki jako dyscypliny teoretycznej (Rieger i Chernomas, 2013). To uczenie się oparte na sztuce (art-based learning, ABL) zostało z powodzeniem wykorzystane w edukacji zdrowotnej (Wikström, 2003; Rieger et al., 2016). Na przykład, wykorzystanie dzieła sztuki jako metody nauczania jest skuteczne w zwiększaniu umiejętności obserwacyjnych studentów, empatii (tj. umiejętności wczuwania się w pacjenta i rozwijania współczucia), komunikacji niewerbalnej i relacji interpersonalnych, w porównaniu z tradycyjnymi programami nauczania (Wikström, 2011). Wikstrom (2000) i współpracownicy wykazali, że program edukacyjny oparty na dialogu sztuk wizualnych wywoływał doświadczenia emocjonalne zwiększające empatię pielęgniarek (Wikstrom, 2000). Studenci zostali poproszeni o opisanie wzorców opieki pielęgniarskiej na obrazie „Łóżko chorego” Leny Croqvist, po czym zadawano im strategiczne pytania mające na celu wywołanie empatycznych odpowiedzi, takie jak: „Z perspektywy opieki pielęgniarskiej, jak czują się bohaterowie?”. Grupa kontrolna została poproszona o opisanie dobrej praktyki pielęgniarskiej bez wsparcia sztuki wizualnej lub obrazów. Sztuka wizualna była bardziej efektywna niż grupa kontrolna w wyrażaniu aspektów opieki pielęgniarskiej oraz w zwiększaniu punktacji empatii (Wikström, 2001). Badania te sugerują, że włączenie sztuki wizualnej do edukacji zdrowotnej może zwiększyć zrozumienie emocjonalnych doświadczeń pacjentów związanych z przewlekłym bólem i cierpieniem, a tym samym poprawić praktykę opieki pielęgniarskiej. Ograniczeniem tych badań jest fakt, że grupy kontrolne otrzymywały jedynie instrukcje słowne, co utrudnia ocenę specyficznego wkładu wsparcia wizualnego związanego ze sztuką (tj. portretów, dzieł sztuki itp.) w stosunku do nieartystycznego wsparcia wizualnego. Z drugiej strony, badania korelacyjne pokazują, że wysoka wartość estetyczna artystycznych sekwencji filmowych postrzeganych przez ucznia jest istotnie związana z poprawą uczenia się (Bonaiuto i in., 2002).

Można się zastanawiać, w jaki sposób doświadczenie emocjonalne wywołane przez docenianie różnych form sztuki pozwala jednostkom czuć się lepiej oraz uczyć się szybko i efektywnie, a także czy wzmacniający efekt sztuki w tych różnych domenach stanowi podstawę wspólnego mechanizmu poznawczego lub afektywnego. Sugerujemy tutaj, że przetwarzanie estetycznych dzieł sztuki opiera się na aktywności obszarów mózgu związanych z nagrodą, co skutkuje pozytywnymi emocjami i przyjemnością, które modulując stan afektywny, zwiększają indywidualne predyspozycje do działań poznawczych, takich jak uczenie się.

Linking the Brain to Aesthetic Experience

Przeglądane do tej pory badania wykazały, że wartość estetyczna dzieł sztuki i ich wykorzystanie w programach edukacyjnych może wpływać na stany psychologiczne i fizjologiczne, promując w ten sposób dobre samopoczucie i poprawiając uczenie się. Jednak, jak stwierdziliśmy powyżej, mechanizmy leżące u podstaw związku między sztuką a dobrym samopoczuciem są nadal niejasne, prawdopodobnie ze względu na fakt, że determinanty doświadczenia estetycznego i jego związek z przetwarzaniem emocji i przyjemnością są nadal nierozwiązane.

Przeglądamy tutaj niektóre dowody neuroobrazowania szczegółowo opisujące neuronalne podstawy związku między doświadczeniem estetycznym a aktywacją stanów emocjonalnych u obserwatora, aby zapewnić bardziej kompleksowe zrozumienie doświadczenia estetycznego i tego, jak prowokuje ono emocje estetyczne i przyjemność u obserwatora. Ponadto, odnosimy te ustalenia do wpływowych modeli przetwarzania estetycznego.

Z psychologicznego punktu widzenia sugeruje się, że poznawcze przetwarzanie sztuki wytwarza afektywne i często pozytywne i przyjemne doświadczenia estetyczne. Zgodnie z modelem etapów przetwarzania informacji w przetwarzaniu estetycznym autorstwa Ledera i wsp. (2004), wystąpienie przyjemności estetycznej zależy od zadowalającego zrozumienia poznawczego dzieła sztuki. Im lepsze zrozumienie, tym większa redukcja niejednoznaczności i tym większe prawdopodobieństwo pozytywnych emocji estetycznych. Gdy doświadczenia estetyczne są często pozytywne, można oczekiwać wzrostu pozytywnego afektu (Leder i in., 2004). Trwała przewaga rozproszonych pozytywnych stanów afektywnych wpływa na nastrój (Scherer, 2005), sprzyja zdrowiu i uczeniu się. Konsekwentnie, w niektórych badaniach neurofizjologicznych stwierdza się, że informacje kontekstowe ułatwiają przetwarzanie dzieła sztuki i zwiększają pozytywne emocje (Gerger i Leder, 2015; Mastandrea, 2015; Mastandrea i Umiltà, 2016). Towarzyszy temu większa aktywność neuronalna w przyśrodkowej korze orbitofrontalnej (OFC) i brzuszno-przyśrodkowej korze przedczołowej, regionach silnie związanych z doświadczaniem nagrody i przetwarzaniem emocji (Kawabata i Zeki, 2004; Kirk i in., 2009).

Z drugiej strony, różne teorie emocji miały wpływ na opis paradoksalnego cieszenia się negatywnymi emocjami w sztuce (Juslin, 2013; Sachs i in., 2015; Menninghaus i in., 2017). Kilku autorów zasugerowało, że psychologiczny dystans odbiorcy od tego, co jest przedstawione w dziele sztuki – wynikający ze świadomości jednostki, że reprezentowany obiekt lub wydarzenie jest artefaktem kulturowym – zmniejsza emocjonalny wpływ wywołującego obiektu lub wydarzenia i pozwala na ocenę estetycznych właściwości dzieła sztuki. Ten rachunek „dystansu psychologicznego” leży u podstaw różnicy między emocjami związanymi ze sztuką a emocjami utylitarnymi (Frijda, 1988; Scherer, 2005). Postrzeganie bezpieczeństwa podczas odbioru sztuki pozwala na przyjęcie negatywnych treści dzieła sztuki. W tym ujęciu negatywne emocje, takie jak smutek i żal, są przekształcane w źródła przyjemności, a empatyczne reakcje na emocjonalne treści dzieła sztuki są dopuszczane przez metaemocjonalne przewartościowanie (Menninghaus i in., 2017). Zgodnie z powyższym, kontekst sztuki wpłynął na ocenę estetyczną i reakcje emocjonalne mierzone za pomocą elektromiografii twarzy (EMG). W szczególności, definiowanie bodźców wizualnych jako artystycznych skłaniało uczestników do bardziej pozytywnej oceny dzieł sztuki przedstawiających negatywne treści emocjonalne, czyli bardziej „lubianych”. Innymi słowy, może istnieć ogólny pozytywny bias w percepcji sztuki (Gerger et al., 2014).

Przyjemny efekt negatywnych emocji w odbiorze sztuki został szeroko zbadany w dziedzinie muzyki (Vuoskoski et al., 2012; Juslin, 2013; Kawakami et al., 2013; Taruffi i Koelsch, 2014; Sachs et al., 2015). Zgodnie z modelem BRECVEMA opracowanym przez Juslin (2013), czerpanie przyjemności ze smutku w muzyce wynika z połączenia dwóch kluczowych mechanizmów, tj. zarażania emocjonalnego i osądu estetycznego, które generują mieszane reakcje afektywne. Słuchając smutnej muzyki, człowiek może doświadczać uczucia smutku poprzez mechanizm zarażania emocjonalnego oraz doceniać piękno utworu, oceniając go estetycznie pozytywnie (Juslin, 2013). Niektórzy autorzy opisywali korzystny wpływ słuchania muzyki na zdrowie emocjonalne, donosząc, że słuchacze wykorzystują muzykę do wzmacniania pozytywnych emocji i regulowania emocji negatywnych, wpływając na nastrój (Taruffi i Koelsch, 2014; Sakka i Juslin, 2018). Konsekwentnie, wpływowy model autorstwa Sachsa i wsp. (2015) twierdzi, że przyjemność w odpowiedzi na smutną muzykę jest funkcjonalna, aby przywrócić równowagę homeostatyczną, która promuje optymalne funkcjonowanie. Na przykład osoba, która doświadcza emocjonalnego dystresu i ma chłonną osobowość, znajdzie przyjemność w słuchaniu smutnej muzyki, ponieważ, będąc skupiona na estetycznym doświadczeniu doceniania piękna muzyki, wyłączy się z dystresu, promując pozytywny nastrój. Koncepcja ta jest wspierana przez fakt, że słuchanie smutnej muzyki angażuje tę samą sieć struktur w mózgu (tj. OFC, jądro akomodacji, insula i cingulate), o których wiadomo, że są zaangażowane w przetwarzanie innych bodźców o wartości homeostatycznej, takich jak te związane z jedzeniem, seksem i przywiązaniem (Berridge i Kringelbach, 2015; Sachs i in., 2015).

Zgodnie z ramami konceptualnymi oferowanymi przez badania nad muzyką, można postawić hipotezę, że przyjemność w odbiorze sztuki wizualnej polega na (1) emocjonalnym zarażeniu się walencją przekazywaną przez dzieło sztuki; (2) ocenie negatywnego bodźca emocjonalnego jako fikcyjnego, a nie realistycznego; (3) odpowiedniej regulacji emocji; (4) czerpaniu przyjemności z doświadczenia estetycznego i dokonywaniu sądów estetycznych. Jeśli takie doświadczenie jest estetycznie przyjemne, można je określić jako satysfakcjonujące. Dynamiczna interakcja tych i innych czynników w celu wytworzenia przyjemnego doświadczenia estetycznego została szeroko opisana w teoriach przetwarzania estetycznego (np. Sachs i in., 2015; Menninghaus i in., 2017; Pelowski i in., 2017). Przedstawienie wyczerpującego opisu tego złożonego procesu wykracza poza zakres tego przeglądu; skupiamy się tu jednak na tym, jak część tych mechanizmów – tj, zarażanie emocji, regulacja emocji, przyjemność i nagroda – znajdują wspólne neuronalne podłoże w sieci przetwarzania emocji i jak sprzężenie badań neuroobrazowych z pomiarami stanów fizjologicznych może być przydatne do wykazania związku między doświadczeniem estetycznym a promocją dobrego samopoczucia.

Neuroestetyka jest stosunkowo nowym polem badawczym w ramach neuronauki poznawczej i odnosi się do badania neuronalnych korelatów estetycznego doświadczenia piękna, szczególnie w sztuce wizualnej (Chatterjee i Vartanian, 2016). Wykorzystując multimodalne techniki neuroobrazowania, takie jak funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI), magnetoencefalografia (MEG) i elektroencefalografia (EEG), uzyskano niejednorodne wyniki. Większość badań jest jednak zbieżna w kwestii kory oczodołowo-czołowej (OFC), a bardziej ogólnie, głównych ośrodków reakcji emocjonalnych i związanych z nagrodą jako przypuszczalnych korelatów estetycznego doświadczenia piękna (Kawabata i Zeki, 2004; Di Dio i Gallese, 2009; Ishizu i Zeki, 2013), wspierając tym samym badania psychologiczne, które sugerują, że doświadczenie estetyczne jest emocjonalnie pozytywne i nagradzające (Leder i in., 2004). Przy użyciu fMRI wykazano, że ocena piękna dzieła sztuki selektywnie angażuje regiony w obrębie OFC niezależnie od rodzaju bodźca (tj. sztuki wizualnej, tekstury wizualnej, muzyki, wzorów matematycznych, osądu moralnego itp.) (Blood i in., 1999; Kawabata i Zeki, 2004; Tsukiura i Cabeza, 2011; Jacobs i in., 2012; Zeki i in., 2014). Co więcej, aktywność metaboliczna w tych obszarach wzrastała liniowo w funkcji estetycznej, ale nie percepcyjnej oceny obrazów (Ishizu i Zeki, 2013), wskazując, że estetyczna preferencja obrazów jest mediowana przez aktywność w obrębie sieci związanej z nagrodą. Podobnie, używając MEG do rejestracji potencjałów wywołanych podczas oglądania obrazów dzieł sztuki i fotografii, Cela-Conde i wsp. (2004) stwierdzili, że lewa grzbietowo-boczna kora przedczołowa (DLPFC) reagowała bardziej, gdy uczestnicy oceniali obrazy jako piękne, niż gdy oceniali obrazy jako niepiękne (Cela-Conde i wsp., 2004). Co ciekawe, Vartanian i Goel (2004) zwrócili uwagę na różne neuronalne wzorce aktywacji dla obrazów przyjemnych i nieprzyjemnych. Stwierdzili oni, że obustronne jądra potyliczne i lewy zakręt obręczy aktywowały się bardziej w odpowiedzi na preferowane bodźce, podczas gdy aktywacja w prawym jądrze ogoniastym zmniejszała się w odpowiedzi na malejące oceny preferencji (Vartanian i Goel, 2004). Ponieważ stwierdzono, że aktywność w jądrach ogoniastych zmniejsza się po informacji zwrotnej o karze (Delgado i in., 2000), można sugerować, że dezaktywacja lewego jądra ogoniastego odzwierciedla ogólny wzorzec zmniejszonej aktywacji na bodźce mniej nagradzające (Vartanian i Goel, 2004). Zgodnie z tymi ustaleniami, ostatnie badanie Ishizu i Zeki (2017) wykazało, że obrazy oceniane jako piękne, ale wywołujące przeciwstawne emocje (tj. radość vs. smutek) modulowały aktywność w OFC, ale także aktywowały obszary, które uznano za zaangażowane w pozytywne stany emocjonalne (tj, kontrolowanie empatii wobec innych) – takie jak skrzyżowanie skroniowo-ciemieniowe (TPJ) i zakręt nadskrzyżowaniowy (SMG) – oraz negatywne stany emocjonalne (np. percepcja bólu społecznego) – takie jak dolny płat ciemieniowy (IPL) i środkowy zakręt czołowy (MFG) (Ishizu i Zeki, 2017). Spójne z tymi odkryciami teorie ucieleśnionego poznania sugerują, że emocje mogą być przekazywane przez dzieło sztuki poprzez ucieleśnioną symulację (Freedberg i Gallese, 2007; Azevedo i Tsakiris, 2017) lub zarażenie motoryczne (Gerger et al., 2018). Na poparcie tego, w badaniach neuroobrazowania stwierdzono, że ocena estetyczna obrazów o treści ludzkiej i przyrodniczej jest modulowana przez aktywację komponentu motorycznego. To znaczy, korowe systemy motoryczne były aktywowane, w tym obszary ciemieniowe i przedruchowe (Di Dio et al., 2015). Sugeruje to, że dynamiczne dzieła sztuki mogą angażować systemy motoryczne poprzez cechy, które reprezentują działania i emocje (Freedberg i Gallese, 2007).

Dlatego doświadczanie sztuki jest aktywnością samonagradzającą, niezależnie od emocjonalnej zawartości dzieła sztuki. Wniosek ten potwierdzają wcześniejsze badania pokazujące, że kontekst sztuki potęguje pozytywne reakcje wobec obrazów o negatywnej treści (Gerger i in., 2014). Przyjęcie zdystansowanej perspektywy w odbiorze sztuki może wytwarzać pozytywny stan emocjonalny i przyjemność, niezależnie od emocjonalnej zawartości dzieła sztuki (Leder i in., 2004; Menninghaus i in., 2017). Co więcej, wydaje się, że emocje specyficzne dla sztuki i emocje utylitarne znalazły wspólny substrat neuronalny w sieci mózgowej zaangażowanej w przetwarzanie emocji i nagrody.

Aesthetic Emotion and Well-Being: Which Relationship?

Zaprezentowane do tej pory badania sugerują, że estetyczne przetwarzanie dzieła sztuki może wywoływać u obserwatora stany afektywne zgodne z tymi wywoływanymi przez samo dzieło sztuki (Freedberg i Gallese, 2007; Azevedo i Tsakiris, 2017; Ishizu i Zeki, 2017).

Krytycznie, pozytywna lub negatywna walencja emocji estetycznej nie wydaje się być istotna w określaniu wartości nagrody doświadczenia estetycznego. Portret, rzeźba lub utwór muzyczny przekazujący uczucia smutku może być oceniany jako piękny i wywoływać modulację na regiony OFC i ośrodki odpowiedzi związanych z nagrodą, podobną do dzieł sztuki przekazujących uczucia pozytywne, takie jak radość i przyjemność. Wyniki te potwierdzają tezę, że przyjęcie dystansu psychologicznego w kontekście sztuki pozwala odbiorcy na przyjęcie negatywnych treści dzieła sztuki i poprzez empatyczne reakcje na treści dzieł sztuki prowokowanie przyjemności estetycznej (Menninghaus i in., 2017). Według Marković (2012), doświadczenie estetyczne jest wyjątkowym stanem umysłu, który przeciwstawia się codziennemu, pragmatycznemu doświadczeniu i „chroni” jednostkę przed skutkami opresyjnej rzeczywistości (Marković, 2012). Biorąc pod uwagę te rozważania, można sądzić, że emocja estetyczna jest charakterystyczna dla oceny estetycznej, oznaczając specyficzną dla sztuki reakcję emocjonalną wyewoluowaną z podstawowych emocji biologicznych (Leder i in., 2004). Jako taka, ta samonagradzająca natura doświadczenia estetycznego może tłumaczyć promowanie zdrowia i dobrego samopoczucia przez uznanie estetyczne. Alternatywnie, może być tak, że doświadczanie pozytywnych emocji estetycznych jest nie tylko wynikiem specjalnego stanu empatycznego sprowokowanego przez dzieło sztuki, ale może zależeć od poziomu postrzeganej dwuznaczności w samym dziele sztuki. W teorii płynności przetwarzania piękna, im bardziej płynnie odbiorca może przetwarzać obiekt, tym bardziej pozytywna jest jego reakcja estetyczna (Reber i in., 2004). Innymi słowy, cechy, które ułatwiają przetwarzanie bodźca (np. obiektywne właściwości bodźca i subiektywne wcześniejsze doświadczenie z bodźcem) skutkują pozytywnymi reakcjami afektywnymi i bardziej przychylnymi ocenami lub preferencjami (Reber i in., 2004). W tym ujęciu pozytywna walencja emocji estetycznej jest produktem doświadczenia przetwarzania przez postrzegającego, estetycznego lub nie.

Przyjemność estetyczna może zatem zależeć od satysfakcjonującego opanowania bodźca, reakcji emocjonalnych lub obu (Mastandrea i in., 2009; Chirumbolo i in., 2014). Jak przejrzano powyżej, teoretyczne ramy wyjaśniające paradoks cieszenia się negatywnymi emocjami w sztuce wskazywały, że różne kluczowe czynniki współdziałają w celu wytworzenia przyjemnej reakcji (Juslin, 2013; Menninghaus i in., 2017), w funkcji przywracania równowagi homeostatycznej (Sachs i in., 2015).

Intrygująco, pozytywny stan afektywny wywodzący się z emocji estetycznej, niezależnie od tego, jakie było jego pochodzenie, może mieć wspólny substrat neuronalny w obwodach mózgowych związanych z nagrodą.

Niemniej jednak te różne podejścia do oceny estetycznej mogą mieć różne implikacje dla strategicznego wykorzystania sztuki jako narzędzia promowania dobrego samopoczucia i zdrowia. Zgodnie z teorią płynnego przetwarzania piękna, obrazy przedstawiające powinny być bardziej skuteczne niż obrazy abstrakcyjne dla wzmocnienia procesów uczenia się w ramach programów edukacyjnych opartych na sztuce. Podobnie, dzieła sztuki o wysokim stopniu zrozumiałości powinny być bardziej satysfakcjonujące w środowiskach opieki zdrowotnej lub pracy niż dzieła mniej zrozumiałe. Z drugiej strony, możliwe jest, że doświadczanie abstrakcyjnego obrazu nowoczesnego w muzeum sztuki (tj. kontekstu sztuki zachęcającego do przyjęcia zdystansowanej perspektywy w percepcji sztuki) może wzbudzić silne emocje estetyczne. Może to poprawić postrzegany dobrostan (Freedberg i Gallese, 2007; Gerger i in., 2014, 2018; Menninghaus i in., 2017).

Niestety, o ile nam wiadomo, istnieje tylko kilka badań, które badają korelaty neuronalne związane z poznawczymi lub afektywnymi kontami doświadczenia estetycznego i ich związek z wykorzystaniem sztuki do promowania indywidualnego dobrostanu. Co więcej, większość badań empirycznych dotyczących związku między sztuką a dobrym samopoczuciem nie uwzględnia obiektywnych miar stresu, takich jak przewodnictwo skóry, zmienność rytmu serca czy częstość oddechów. Co więcej, wszelkie wnioski dotyczące związku pomiędzy docenianiem sztuki a dobrym samopoczuciem są utrudnione przez użycie dość różnych subiektywnych miar dobrego samopoczucia, takich jak wywiady i kwestionariusze. Obecnie wiemy z literatury, że przyjemność związana z przetwarzaniem estetycznym może być modulowana przez emocjonalne reakcje patrzącego na dzieło sztuki, lub może być funkcją udanego poznawczego opanowania bodźca estetycznego (Leder i in., 2004; Menninghaus i in., 2017; Gerger i in., 2018), lub może być funkcją bardziej złożonego modelu. Głębsze zrozumienie dynamicznej relacji między właściwościami bodźca bottom-up i oceną poznawczą top-down na doświadczenie emocjonalne podczas estetycznej oceny dzieła sztuki może być użyteczne dla efektywnego wykorzystania narzędzi opartych na sztuce do promowania indywidualnego zdrowia i dobrostanu. Badanie zależności między sztuką a dobrym samopoczuciem nie może pomijać analizy bardziej obiektywnych psychofizjologicznych miar stresu, takich jak reakcje autonomiczne. Przyszłe badania powinny zająć się związkiem między emocjonalnymi reakcjami na bodźce estetyczne i nieestetyczne a miarami dobrego samopoczucia, takimi jak połączenie reakcji neuronalnych z autonomicznymi wskaźnikami stresu.

Wnioski

Doświadczenia estetyczne, w wielu sytuacjach, mogą promować dobre samopoczucie. Badania z zakresu neuroestetyki sugerują, że przyjemność estetyczna wynika z interakcji między przetwarzaniem emocji, które obejmuje obszary mózgu związane z nagrodą, a procesami odgórnymi, wynikającymi z relacji obserwatora z artefaktem kulturowym. Samonagradzająca natura doświadczenia estetycznego może wpływać na stan afektywny obserwatora, prawdopodobnie poprawiając jego samopoczucie. Wciąż jednak pozostaje wiele pytań, na które przyszłe badania powinny odpowiedzieć, aby wyjaśnić determinanty przyjemności estetycznej i ich związek ze zdrowiem. Po pierwsze, wpływ emocji estetycznych na mierzone samopoczucie był oceniany za pomocą subiektywnych ocen w wywiadach lub kwestionariuszach, rzadko biorąc pod uwagę bardziej obiektywne wskaźniki rejestrowane za pomocą środków psychofizjologicznych. Co więcej, pozostaje niejasne, czy właściwe wykorzystanie sztuki do poprawy samopoczucia powinno kłaść nacisk na empatyczne reakcje na dzieło sztuki, czy też na możliwość opanowania przez patrzącego znaczenia samego dzieła. Przyszłe badania powinny rozważyć te kwestie przy opracowywaniu programów opartych na sztuce w opiece zdrowotnej i edukacji.

Wkład autorów

SM wymyśliła pomysł, przejrzała literaturę i napisała projekt manuskryptu. SF dokonała przeglądu literatury i napisała projekt manuskryptu. VB współpracował przy pomyśle z SM, dokonał przeglądu literatury dotyczącej aplikacji edukacyjnych i nadzorował pisanie manuskryptu.

Funding

SM otrzymał grant z Departamentu Edukacji Uniwersytetu Roma TRE. Numer grantu: 814000-2018-SM-CONTAB.DIP_003.

Oświadczenie o konflikcie interesów

Autorzy oświadczają, że badania zostały przeprowadzone przy braku jakichkolwiek relacji komercyjnych lub finansowych, które mogłyby być interpretowane jako potencjalny konflikt interesów.

Podziękowania

Autorzy chcieliby podziękować Marco Bertaminiemu, Slobodanowi Markovićowi i jednemu anonimowemu recenzentowi za ich najcenniejsze uwagi dotyczące manuskryptu.

.