Alai

Ymir zostaje zabity przez synów Borra w tym dziele sztuki autorstwa Lorenza Frølicha

W mitologii norweskiej, Ymir („jęczący” lub „bliźniak”), był pierwotną istotą (poprzedzającą wszystkie zjawiska na świecie), od której wszystkie żywe istoty są uważane za potomków. W niektórych źródłach jest on również określany jako Aurgelmir (staronordyckie znaczenie: gravel-yeller) i jest dodatkowo znany jako założyciel rasy mroźnych olbrzymów i dziadek macierzysty Odyna.

W relacjach o stworzeniu zachowanych w tekstach nordyckich, Odyn i jego bracia zabijają Ymira, rozczłonkowują go i wykorzystują jego części ciała do stworzenia kosmosu. To mityczne spojrzenie na stworzenie odzwierciedla niemal powszechną ludzką fascynację kosmicznym pochodzeniem, ujawniając zaskakujące podobieństwa w różnych kulturowych kosmologiach. Na przykład nordycka opowieść o Ymirze jest analogiczna do hinduistycznego mitu o kosmicznych początkach w Purusha, który również został złożony w ofierze i rozczłonkowany, aby stworzyć kosmos. Takie zbieżności sugerują niemal uniwersalną ludzką fascynację zrozumieniem naszych początków.

Ymir w norweskim kontekście

Jako norweskie bóstwo, Ymir należał do złożonego religijnego, mitologicznego i kosmologicznego systemu wierzeń podzielanego przez ludy skandynawskie i germańskie. Ta tradycja mitologiczna, z której najlepiej zachowały się podgrupy skandynawskie (a zwłaszcza islandzkie), rozwijała się w okresie od pierwszych przejawów kultury religijnej i materialnej w ok. 1000 r. p.n.e. do chrystianizacji tych terenów, która nastąpiła głównie w latach 900-1200 p.n.e.E. Opowieści zapisane w tym korpusie mitologicznym mają tendencję do egzemplifikacji jednolitej kulturowej koncentracji na sprawności fizycznej i potędze militarnej.

W tych ramach kosmologia nordycka postuluje trzy odrębne „klany” bóstw głównych: Aesir, Vanir i Jotun. Rozróżnienie między Aesir i Vanir jest względne, gdyż mówi się, że oba te klany zawarły pokój, wymieniły się zakładnikami, zawarły małżeństwa i panowały razem po długotrwałej wojnie. W rzeczywistości najbardziej znaczące rozbieżności między tymi dwiema grupami dotyczą ich obszarów wpływów – Aesirowie reprezentują wojnę i podbój, a Vanirowie eksplorację, płodność i bogactwo. Jotunowie, z drugiej strony, są postrzegani jako ogólnie zła (choć mądra) rasa olbrzymów, którzy byli głównymi przeciwnikami Aesirów i Vanirów. Poza tymi trzema rasami istniały również rasy drugorzędnych duchów nadprzyrodzonych, w tym alfár (elfy) i krasnoludy (rzemieślnicy dla Aesir).

Ymir, podobnie jak Purusha w tradycji indyjskiej i Tiamat w mitologii mezopotamskiej, był istotą, która reprezentowała ostateczne podłoże kosmosu. Dokładniej mówiąc, był on pierwotnym bytem, który został zabity i rozczłonkowany, aby umożliwić stworzenie obecnego porządku świata. Tak więc, jak być może pasuje to do systemu mitologicznego, który był tak skupiony na walce i podboju, jedynym sposobem dla Odyna na utworzenie królestwa Midgardu (i różnych innych elementów w świecie przyrody) było fizyczne zwycięstwo nad przeciwnikiem.

Mythic Accounts

Ymir as Cosmic Progenitor

Zobacz także: Niflheim

Zważywszy na nienasyconą naturę ludzkiej ciekawości, być może nie jest zaskoczeniem, że jednym z uniwersalnych gatunków folkloru jest kosmogonia: mityczna próba wyjaśnienia pochodzenia i podstawowych zasad wszechświata. W kontekście nordyckim te fundamentalne mity koncentrują się wokół postaci Ymira, który został powszechnie uznany za pierwszą żywą istotę. Opowieści te znajdują się w najwcześniejszej zachowanej formie w Eddzie Poetyckiej, z konkretnymi wzmiankami o Ymirze w wyczerpującym poemacie pytań i odpowiedzi Vafþrúðnismál, wyczerpującym katalogu mitów Grímnismál i historycznie rozbudowanej Völuspá (opisującej kosmos od jego stworzenia do zniszczenia w ogniu Ragnarök). Najbardziej synoptyczną formę osiągają one jednak w Eddzie Prozą Snorriego Sturlusona, który łączy w spójną i systematyczną całość źródła wymienione powyżej z innymi, które nie przetrwały do naszych czasów.

Najbardziej podstawowy opis najwcześniejszych dni w historii kosmosu można znaleźć w Völuspá, która wydaje się sugerować, że Ymir był po prostu elementem kosmosu, który poprzedzał stworzony porządek:

Stary był wiek | kiedy żył Ymir; Morze ani chłodne fale | ani piasek tam nie było; Ziemi nie było, | ani nieba powyżej, Ale ziejąca przepaść, | i nigdzie nie było trawy.

Choć ta wczesna kosmiczna wizja dostarcza punktu wyjścia, nasuwa ona dość ważne pytanie: skąd wzięła się ta pierwotna istota? Na szczęście, to samo pytanie jest wyraźnie zadane przez Odyna w jego dialogu z niezwykle mądrym olbrzymem, Vafthruthnirem (jak zapisano w Vafþrúðnismál):

Odpowiedz mi dobrze, |jeśli mądry jesteś, Jeśli wiesz to, Vafthruthnir, teraz Skąd przybył Aurgelmir | z rodziny olbrzymów, Dawno temu, ty olbrzymi mędrcze?”. Vafthruthnir przemówił: Z Elivagaru spadł jad, I stał się olbrzymem; I wtedy powstał nasz ród olbrzymów, I tak jesteśmy tak zaciekli.

W ten sposób tekst sugeruje, że elementarna istota w jakiś sposób powstała z mroźnych wód Elivagar („fale burzowe”), co sugeruje obraz wzburzonych, nieuporządkowanych wód. Należy zauważyć, że „Aurgelmir”, o którym mowa w tym fragmencie, może być pozytywnie zidentyfikowany z Ymir, jak sugeruje relacja genealogiczna w innym miejscu tekstu. Chociaż dostarcza to bardziej szczegółowego obrazu kosmicznej genezy, wciąż pozostawia wiele elementów niezbadanych i wiele pytań bez odpowiedzi.

Jak sugerowano powyżej, kwestie te były systematycznie rozwiązywane przez Snorri Sturluson’s Prose Edda, która systematyzuje relacje wspomniane powyżej w holistyczną, mityczną całość. W tym konkretnym przypadku Snorri argumentował, że stworzenie nastąpiło w wyniku interakcji pomiędzy chłodnym, wilgotnym, mroźnym powietrzem Niflheimu i gorącym, suchym powietrzem Muspelheimu, których połączenie wytworzyłoby rodzaj stopniowej akrecji opisanej w Vafthruthnismol:

Ginnungagap, który zwrócony był w stronę północnej dzielnicy, stał się wypełniony ciężkością, oraz masami lodu i szronu, a od wewnątrz, mżawkowym deszczem i porywami; lecz południowa część Ziejącej Pustki była oświetlona przez te iskry i świecące masy, które wyleciały z Múspellheimu. … Tak jak zimno powstało z Niflheimu, i wszystkie straszne rzeczy, tak również wszystko, co patrzyło w stronę Múspellheimu stało się gorące i żarzące; ale Ginnungagap był łagodny jak bezwietrzne powietrze, a kiedy oddech ciepła spotkał się z szronem, tak że topniał i kapał, życie zostało przyspieszone z kropel drożdży, mocą tego, który wysłał ciepło, i stało się formą człowieka. I ten człowiek jest nazwany Ymir, ale Rime-Giants nazywają go Aurgelimir i stąd pochodzą rasy Rime-Giants.

Oczywiście, użycie terminu „człowiek” jako deskryptora jest po prostu poetycką licencją, faktem, który wynika naturalnie z przedstawienia tej istoty jako protoplasty Jotun.

W obliczu tego wyjaśnienia, my (jako czytelnicy) jesteśmy pozostawieni z innym pytaniem. Jak cała rasa bogów (lub w tym przypadku gigantów) może wyłonić się z jednej istoty założycielskiej? Jak wyżej, ta właśnie kwestia została również poruszona przez Odyna w Vafthruthnismol:

Othin spake: „Seventh answer me well, | if wise thou art called, If thou knowest it, Vafthruthnir, now: Jak on spłodził dzieci, | olbrzym ponury, Który nigdy nie znał olbrzymki?” Vafthruthnir przemówił: „They say 'neath the arms | of the giant of ice Grew man-child and maid together; And foot with foot | did the wise one fashion A son that six heads bore.”

Tym samym, rasa olbrzymów została zrozumiana jako wyłoniona przez proces bezpłciowego rozmnażania z (potu (?)) Ymir. Jedynym godnym uwagi dodatkiem, jaki relacja Snorriego wnosi do tego przedstawienia, jest to, że dostarcza ona wyraźnej moralnej oceny postępowania, stwierdzając: „W żadnym razie nie uznajemy go za Boga; był zły i wszyscy jego pobratymcy: nazywamy ich Rime-Giants.”

Po spontanicznym wytworzeniu Ymira (i jego potomstwa), te pierwotne istoty znalazły się bez źródła utrzymania. Na szczęście, pierwotne płyny również skondensowały się w formę ogromnego bydła, Audhumla („bez rogów i płodny”), którego obfite wymiona produkowały cztery rzeki mleka. Ta krowa z kolei żywiła się słonymi bryłami lodu, z których zbudowana była większość wczesnego świata. Zlizując lód, w końcu odsłoniła ciało boga o imieniu Búri (pierwszego z Aesirów). W końcu Búri poślubił gigantkę (jedno z dzieci Ymir) i spłodził Borra. Po pewnym czasie Borr i jego żona Bestla (inna kobieta Jotun) mieli trzech synów o imionach Odin, Vili i Vé. Choć nie było to oczywiste dla nieświadomego olbrzyma Ymira, narodziny tych boskich istot były pierwszym krokiem w kierunku jego własnej zguby.

Śmierć Ymira

Bez oferowania wyjaśnienia lub uzasadnienia (z wyjątkiem być może dorozumianego pojęcia w Prostej Eddzie, że niepodważalne zło olbrzyma wymagało odpowiedzi), źródła mityczne opisują następnie Odyna i jego rodzeństwo bezdusznie mordujących pierwotnego olbrzyma.

Wtedy rzekł Gangleri: „Jakie przymierze było między nimi, lub który z nich był silniejszy?”. A Hárr odpowiedział: „Synowie Borra zabili olbrzyma Ymira; oto gdzie upadł, z jego ran wytrysnęło tyle krwi, że utopili nią cały ród Rime-Giantów, z wyjątkiem tego, że jeden, którego olbrzymy nazywają Bergelmir, uciekł wraz z domownikami; popłynął na swym statku, a jego żona z nim, i byli tam bezpieczni.

Po tym akcie agresji, Odyn i jego bracia rozczłonkowali ciało Ymira i użyli go do stworzenia obecnego porządku kosmicznego. Każda część jego masywnej fizjologii stała się szczególną cechą kosmiczną:

Z ciała Ymira powstała ziemia, a z jego krwi ocean; z jego kości – wzgórza, z jego włosów – drzewa, z jego czaszki – niebiosa. Z jego kości powstały wzgórza, z jego włosów drzewa, z jego czaszki niebo wysokie.

Uderzające wyobrażenia otaczające stworzenie kosmosu zainspirowały szereg standardowych poetyckich kenningów dla różnych światowych zjawisk. Niektóre z nich, przedstawione w dialogowym formacie Skáldskaparmál, obejmują: „Jak powinno być peryfrazowane niebo? A więc: nazwać je Czaszką Ymira, a więc Czaszką Olbrzyma… Jak powinno się peryfrazować ziemię? Tak: nazywając ją Ciałem Ymira … Jak należy pisać o morzu? Tak więc: nazywając je Krwią Ymira.”

Pomimo, że to kosmogoniczne sformułowanie jest z pewnością wykonalne jako jednostkowe wydarzenie, Lindow zauważa, że może być postrzegane jako jeden z przykładów mitycznego wzorca, który obejmuje kosmiczną linię czasu: wzorzec skonstruowany wokół ciągłego tematu wewnątrzrodzinnego rozlewu krwi. Bardziej szczegółowo, twierdzi on, że Odyn i jego bracia są matrylinearnymi potomkami zamordowanego olbrzyma, Ymira (jako że zarówno Búri, jak i Bor poślubili olbrzymki):

Aby stworzyć kosmos, bogowie zabili matczynego krewnego. Może to być postrzegane jako pierwsze z trzech zabójstw w rodzinie w mitologii. Drugim jest śmierć Baldra z rąk jego przyrodniego brata Höda, a trzecim byłby zestaw zabójstw w Ragnarök, kiedy giganci i bogowie, nierozerwalnie połączeni przez Ymira i Audhumlę, zabijają się nawzajem i niszczą kosmos, który został stworzony przez pierwsze zabójstwo.

Ymir i Yama

W spornej etymologii, W. Meid (1992) połączył imiona Ymir (które mogą być zrekonstruowane w Proto-Germańskim jako *umijaz lub *jumijaz, w tym drugim przypadku prawdopodobnie wywodzące się z Proto-Indo-Europejskiego *ym̩yos) i imię indyjskiego bóstwa śmierci Yama, zrekonstruowane w PIE jako *yemos, od rdzenia yem „bliźniak”. Yama dzieli z Ymir cechy bycia pierwotnym i śmiertelnym, ale pod innymi względami jest zupełnie inną postacią, pierwszym ze śmiertelnych ludzi i królów, który po śmierci staje się władcą królestwa zmarłych.

Notatki

• DuBois, Thomas A. Nordic Religions in the Viking Age. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1999. ISBN 0-8122-1714-4
• Dumézil, Georges. Bogowie starożytnych mieszkańców Północy. Edited by Einar Haugen. Berkeley: University of California Press, 1973. ISBN 0-520-02044-8
• Grammaticus, Saxo. The Danish History (Volumes I-IX). Przetłumaczone przez Olivera Eltona (Norroena Society, Nowy Jork, 1905). Dostęp online w The Online Medieval & Classical Library Retrieved May 12, 2008.
• Lindow, John. Handbook of Norse mythology. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, 2001. ISBN 1-57607-217-7
• Meid, W. Die Germanische Religion im Zeugnis der Sprache. In Beck et al., Germanische Religionsgeschichte – Quellen und Quellenprobleme. New York, de Gruyter, 1992. 486-507.
• Munch, P.A. Norse Mythology: Legendy o bogach i bohaterach. W rewizji Magnus Olsen; przetłumaczone z norweskiego przez Sigurd Bernhard Hustvedt. Nowy Jork: The American-Scandinavian foundation; London: H. Milford, Oxford University Press, 1926.
• Orchard, Andy. Cassell’s Dictionary of Norse Myth and Legend. London: Cassell; New York: Distributed in the United States by Sterling Pub. Co., 2002. ISBN 0-304-36385-5
• Page, R.I. Norse Myths. Bath Press, 1990; University of Texas Press, 1996.
• Sturluson, Snorri. The Prose Edda. New York: American-Scandinavian foundation, 1916. Dostępne online w The Prose Edda Retrieved May 12, 2008.
• Turville-Petre, Gabriel. Myth and Religion of the North: The Religion of Ancient Scandinavia. Nowy Jork: Holt, Rinehart and Winston, 1964. ISBN 0837174201
• „Völuspá” w The Poetic Edda. Translated and with notes by Henry Adams Bellows. Princeton: Princeton University Press, 1936. Dostęp online na sacred-texts.com Retrieved April 13, 2007.
• Winterbourne, Anthony. When the Norns have Spoken: Time and Fate in Germanic Paganism. Rosemont Publishing & Printing Corp., 2004. ISBN 0-8386-4048-6
• Young, Jean I. The Prose Edda of Snorri Sturluson: Tales from Norse Mythology. Bowes & Bowes, 1954.

.