Alai

Edward Jenner (1749-1823), lekarz z Gloucestershire w Anglii, jest powszechnie uważany za „ojca szczepień” (kamień milowy 2). Jednak początki szczepień sięgają dalej w przeszłość, a także dalej w przyszłość. W rzeczywistości, w czasie gdy Jenner opowiedział swoją słynną historię o zaszczepieniu młodego Jamesa Phippsa ospą krowią, a następnie wykazaniu odporności na ospę, procedura „wariolacji” (zwana wtedy „szczepieniem”), w której ropa jest pobierana z pęcherza ospy i wprowadzana do zadrapania na skórze niezakażonej osoby w celu zapewnienia ochrony, była już dobrze znana.

Wariolizacja została spopularyzowana w Europie przez pisarkę i poetkę Lady Mary Wortley Montagu, najbardziej znaną ze swoich „listów z Imperium Osmańskiego”. Jako żona brytyjskiego ambasadora w Turcji, po raz pierwszy była świadkiem wariolacji w Konstantynopolu w 1717 roku, o czym wspomniała w swoim słynnym „liście do przyjaciela”. W następnym roku jej syn został poddany wariolacji w Turcji, a jej córka otrzymała wariolizację w Anglii w 1721 roku. Procedura spotkała się początkowo z dużym oporem – do tego stopnia, że pierwsza eksperymentalna wariolacja w Anglii (w tym późniejsze zakażenie ospą) została przeprowadzona na skazanych więźniach, którym obiecano wolność, jeśli przeżyją (tak się stało). Niemniej jednak procedura ta nie była pozbawiona niebezpieczeństwa i kolejni wybitni angielscy wariolodzy opracowywali różne techniki (często utrzymywane w tajemnicy) w celu ulepszenia wariolacji, zanim została ona zastąpiona przez znacznie bezpieczniejszą „szczepionkę” z ospy krowiej opisaną przez Jennera.

Ale jak wariolacja pojawiła się w Imperium Osmańskim? Okazuje się, że w czasie, gdy Lady Montagu pisała list do swojej przyjaciółki, wariolizacja, a raczej szczepienie, była praktykowana w wielu różnych miejscach na świecie. W 1714 roku dr Emmanuel Timmonius, mieszkający w Konstantynopolu, opisał procedurę szczepienia w liście, który został opublikowany w Philosophical Transactions of the Royal Society (Londyn). Twierdził on, że „Circassians, Georgians i inni Azjaci” wprowadzili tę praktykę „wśród Turków i innych w Konstantynopolu”. Jego list wywołał odpowiedź od Cottona Mahera, pastora z Bostonu, USA, który donosił, że jego sługa Onesimus został poddany temu zabiegowi jako dziecko w dzisiejszej południowej Liberii, w Afryce. Ponadto, dwaj walijscy lekarze, Perrot Williams i Richard Wright, donieśli, że szczepienie było dobrze znane w Walii i było tam praktykowane od co najmniej 1600 roku.

Patrick Russell, angielski lekarz mieszkający w Aleppo (wówczas część Imperium Osmańskiego), opisał swoje badania nad pochodzeniem szczepień w liście napisanym w 1786 roku. Zwrócił się o pomoc do historyków i lekarzy, którzy zgodzili się, że praktyka ta była bardzo stara, ale całkowicie zaginęła w dokumentach pisanych. Niemniej jednak wydaje się, że w tamtym czasie szczepienie było praktykowane niezależnie w kilku częściach Europy, Afryki i Azji. Użycie igły (i często ukłucia w kształcie koła) było powszechne, ale w niektórych miejscach stosowano inne techniki: na przykład w Szkocji skażoną ospą wełnę („nić pocky”) owijano wokół nadgarstka dziecka, a w innych miejscach strupy ospy umieszczano na dłoni dziecka, aby zapewnić mu ochronę. Pomimo różnych technik, procedura ta była określana tą samą nazwą – „kupowanie paciorków” – co sugeruje, że szczepienie mogło mieć jedno pochodzenie.

Dwa miejsca w szczególności zostały zasugerowane jako oryginalne „miejsce narodzin szczepień”: Indie i Chiny. W Chinach, pisemne relacje z praktyki „insuflacji” (wdmuchiwanie materiału z ospy do nosa) datuje się na połowę XV wieku. Istnieją jednak twierdzenia, że szczepienie zostało wynalezione około 1000 roku przez taoistycznego lub buddyjskiego mnicha lub mniszkę i było praktykowane jako mieszanka medycyny, magii i zaklęć, objęta tabu, więc nigdy nie została spisana.

Tymczasem w Indiach, 18-wieczne relacje z praktyki szczepienia (przy użyciu igły) prowadzą do Bengalu, gdzie najwyraźniej była stosowana od wielu setek lat. Istnieją również twierdzenia, że inokulacja była w rzeczywistości praktykowana w Indiach od tysięcy lat i jest opisana w starożytnych tekstach Sanscrit, chociaż zostało to zakwestionowane.

Zważywszy na podobieństwa między inokulacją praktykowaną w Indiach i w Imperium Osmańskim, może być bardziej prawdopodobne, że wariolacja, jak opisała Lady Montagu, miała swoje korzenie w Indiach, i mogła pojawić się w Chinach niezależnie. Jednakże, biorąc pod uwagę, że starożytne relacje o szczepieniach w Indiach są kwestionowane, jest również możliwe, że procedura została wynaleziona w Imperium Osmańskim i rozprzestrzeniała się wzdłuż szlaków handlowych do Afryki i Bliskiego Wschodu, aby dotrzeć do Indii.

Niezależnie od pochodzenia geograficznego, historia szczepień ostatecznie doprowadziła do jednego z największych osiągnięć medycznych ludzkości: eradykacji ospy prawdziwej w 1980 roku. I oczywiście zainspirowała rozwój szczepionek na wiele innych chorób zakaźnych, zmieniając tę planetę w znacznie bezpieczniejsze miejsce.