Klasse van Geweldloosheid
Les 6, Lezing 3
door Gene Sharp
Niet-gewelddadig protest en overreding is een klasse die een groot aantal methoden omvat die voornamelijk symbolische handelingen zijn van vreedzame oppositie of van poging tot overreding, die verder gaan dan verbale uitingen maar ophouden bij niet-coöperatie of geweldloze interventie. Tot deze methoden behoren optochten, waken, piketacties, affiches, teach-ins, rouwplechtigheden en protestbijeenkomsten.
Het gebruik ervan kan eenvoudigweg aantonen dat de actievoerders ergens tegen zijn; zo kan een piketactie bijvoorbeeld uiting geven aan het verzet tegen een wet die de verspreiding van informatie over geboortebeperking aan banden legt. De methoden van deze klasse kunnen ook voor iets worden toegepast; zo kan het lobbyen in groepsverband een in de wetgevende macht aanhangig wetsontwerp inzake schone lucht of overzeese hulp ondersteunen. Geweldloos protest en overreding kunnen ook uitdrukking geven aan diepe persoonlijke gevoelens of morele veroordeling van een sociale of politieke kwestie; zo kan een wake op Hiroshima-dag boetedoening tot uitdrukking brengen voor het Amerikaanse atoombombardement op die Japanse stad. Het “iets” waarover de geweldloze demonstranten zich zorgen maken kan een bepaalde daad zijn, een wet, een beleid, een algemene toestand, of een heel regime of systeem.
De daad kan in de eerste plaats bedoeld zijn om de tegenstander te beïnvloeden – door aandacht en publiciteit voor de kwestie te wekken en daardoor, zo hoopt men, steun te verwerven, die hem kan overtuigen de verandering te aanvaarden; of door hem te waarschuwen voor de diepte of omvang van de gevoelens over de kwestie, die waarschijnlijk tot ernstiger actie zullen leiden als er geen verandering wordt aangebracht. Of de handeling kan in de eerste plaats bedoeld zijn om te communiceren met het publiek, toeschouwers, of derden, rechtstreeks of door middel van publiciteit, om aandacht en steun te wekken voor de gewenste verandering. Of de handeling kan primair bedoeld zijn om de grievende groep – de personen die direct door de kwestie worden getroffen – te beïnvloeden om hen ertoe te brengen zelf iets te doen, zoals deelnemen aan een staking of een economische boycot.
Wat zijn dan de specifieke methoden van geweldloze actie die kunnen worden geclassificeerd als geweldloos protest en overreding? Dit is een greep.
Sit-ins
In een sit-in bezetten de interveniënten bepaalde faciliteiten door op beschikbare stoelen, krukken en soms op de vloer te gaan zitten voor een beperkte of onbeperkte periode, hetzij in een enkele handeling of in een reeks handelingen, met het doel het normale patroon van activiteiten te verstoren. Het doel kan zijn een nieuw patroon tot stand te brengen, zoals het openstellen van bepaalde faciliteiten voor voorheen uitgesloten personen, of een protest te laten horen dat wellicht niet rechtstreeks verband houdt met de bezette faciliteiten. Deze methode is vaak gebruikt in de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten.
Studentenstakingen
Studenten en leerlingen van alle soorten scholen, van lagere scholen tot universiteiten, kunnen als middel van protest of verzet tijdelijk weigeren lessen bij te wonen. Of zij kunnen weigeren mee te werken op een verwante manier door bijvoorbeeld slechts enkele, niet alle, colleges te boycotten; of studenten kunnen colleges bijwonen maar weigeren op te letten, zoals in 1965 aan de universiteit van Madrid gebeurde als onderdeel van de campagne voor een onafhankelijke studentenvereniging. De mogelijke variaties zijn legio. Het is echter gebruikelijker dat alle colleges worden geboycot. (Studentenstakingen worden ook wel schoolboycot of klassenboycot genoemd.)
De studentenstaking wordt al lang op grote schaal gebruikt in China, Latijns-Amerika en in mindere mate Afrika; in 1970, na de invasie van de Verenigde Staten in Cambodja, werd het een prominent onderdeel van het universitaire leven in de Verenigde Staten. De studentenstaking is geen moderne uitvinding, zoals de Chinese voorbeelden aantonen. Studentenstakingen in China hebben soms de vorm aangenomen van een weigering examens af te leggen, soms uit protest tegen het gebrek aan onpartijdigheid van de examinatoren.
Sit-downs
De sit-down is een daad van niet-medewerking waarbij de deelnemers daadwerkelijk op straat, de weg, de grond of de vloer gaan zitten en weigeren vrijwillig weg te gaan, voor bepaalde of onbepaalde tijd. De sit-down kan een spontane daad zijn, of een reactie waartoe vooraf is besloten, als antwoord op het bevel om een mars of andere demonstratie uiteen te drijven. Of het kan gecombineerd worden met burgerlijke ongehoorzaamheid aan een of andere regelgevende wet als een ernstige vorm van symbolisch verzet. De sit-down kan ook worden gebruikt om het gewone verkeer of tanks tot stilstand te brengen, of om werknemers of ambtenaren te verhinderen hun werk te doen. In deze gevallen wordt het een methode van geweldloze interventie (ofwel geweldloze onderbreking ofwel geweldloze obstructie, die in het volgende hoofdstuk worden beschreven). De laatste jaren lijkt de sit-down meer gebruikt te worden dan voorheen.
Tegen het einde van april 1960, tijdens de Algerijnse oorlog, protesteerden meer dan 500 demonstranten tegen de internering van 6000 Noord-Afrikanen in Frankrijk, zonder proces of hoorzitting, door naar het Centre de Tri de Vincennes (een van de Franse opvangcentra voor Arabieren) te marcheren en er voor te gaan zitten. Nieuwe golven van demonstranten kwamen toen de eerste personen werden gearresteerd en in voertuigen werden weggereden.
De rug toekeren
Stille afkeuring kan worden benadrukt door de rug toe te keren (staand of zittend) naar de persoon of personen die de tegenstander zijn of vertegenwoordigen. Toen bijvoorbeeld gouverneur Hutchinson van Massachusetts Bay in 1771 in zijn proclamatie van een dag van vasten en gebed een oproep had opgenomen om te danken voor de “Continuance of our Privileges”, vatten de radicalen dit op als een openlijke belediging vanwege de implicatie van steun aan het Britse beleid. De proclamatie moest in de kerken worden voorgelezen, maar, zo schrijft Philip Davidson, “alleen Dr. Pemberton van de pastoors in Boston las de proclamatie voor – en hij deed dat alleen maar omdat de gouverneur een lid van zijn gemeente was – en hij deed dat met duidelijke gêne, want veel van de leden keerden hun rug toe of verlieten het gebouw.”
Na de dramatische dagen van de Oost-Duitse opstand van 16-17 juni, keerden op 18 juni 1953 de Oost-Berlijnse stakers terug naar hun fabrieken, maar weigerden te werken. “Zij hurkten voor hun draaibanken en keerden Partijfunctionarissen de rug toe.”
Wake
Een wake is een oproep die gewoonlijk niet tot één of enkele personen, maar tot vele personen wordt gericht. Evenals een piket, bestaat een wake uit mensen die op een bepaalde plaats blijven als middel om een standpunt kenbaar te maken. Het verschil met piketacties is echter dat de wake vaak gedurende langere tijd wordt gehouden, soms de klok rond, en gepaard gaat met een plechtiger houding, vaak van plechtige of religieuze aard. Als middel om de ambtenaren te herinneren aan de “immoraliteit” van hun gedrag bij het onderdrukken van een geweldloze verzetsbeweging en aan de vastberadenheid en onbevreesdheid van de bevolking, kunnen vrijwilligers de ambtenaren soms overal volgen en “achtervolgen”, om hen voortdurend te herinneren aan de vastberadenheid van de bevolking. Bijvoorbeeld, zoals Joan Bondurant heeft gerapporteerd, tijdens de Bardoli campagne in 1928 in India: “Vrijwilligers volgden ambtenaren overal, kampeerden op wegen buiten de officiële bungalows. Wanneer ze gearresteerd werden, werden ze vervangen door anderen tot de autoriteiten het proces beu waren.”
Protest Disrobings
Een van de zeldzamere oude-maar nieuw gereactiveerde- vormen van geweldloos protest is het publiekelijk uittrekken van kleding als middel om iemands religieuze afkeuring of politiek protest te uiten. Tijdens de “invasie” van de Quakers in de intolerante Massachusetts Bay Colony in de zeventiende eeuw ging Lydia Wardel naakt de kerk van Newbury binnen als protest. Leden van de Sons of Freedom-sekte van de Doukhobors in Brits-Columbia, Canada, worden gecrediteerd met “ontelbare naaktoptochten” en in sommige gevallen hebben individuele vrouwen zich ontkleed voor hun eigen brandende huizen, die zij in brand staken als protest tegen vermeende overheidsbemoeienis of vervolging van hun echtgenoten wegens verzetsactiviteiten, waaronder vernielingen. Toen premier John Diefenbaker op 28 mei 1962 een politieke bijeenkomst bijwoonde in Trail, Brits Columbia, onderbraken Doukhobor-vrouwen wier echtgenoten terechtstonden wegens terreurdaden de bijeenkomst, waarbij zij in tranen protesteerden tegen “oneerlijke behandeling” van hun groep, en als onderdeel van hun protest trokken zij hun kleding uit.
Een van de vele gevallen van protestloosheid in de Verenigde Staten in de afgelopen jaren door jongeren in de anti-oorlogs- en sociale protestbewegingen vond plaats op het Grinnell College, in Grinnell, Iowa, op 5 februari 1969. De studenten ensceneerden een “naakt-in” tijdens een toespraak van een vertegenwoordiger van Playboy magazine, uit protest tegen de “sensatiezucht van seks” in het blad.
Uit De politiek van geweldloze actie