Alai

Wereldkaart waarop de lijn van de evenaar in rood is aangegeven.

De evenaar is het snijpunt van het aardoppervlak met het vlak loodrecht op de draaiingsas van de aarde en waarin het massamiddelpunt van de aarde ligt. Eenvoudiger gezegd: het is een denkbeeldige lijn op het aardoppervlak die overal op gelijke afstand van de noordpool en de zuidpool ligt. Het is vanaf dit punt dat de breedtegraad wordt berekend, met andere woorden, het is de 0° breedtegraad lijn. Deze geografische, of aardse, evenaar verdeelt de aarde in een noordelijk halfrond en een zuidelijk halfrond. De evenaars van andere planeten en astronomische lichamen zijn analoog gedefinieerd.

Het woord “evenaar” komt van het Latijnse, circulus aequator diei et noctis, wat betekent “cirkel die dag en nacht gelijk maakt”. Deze term werd oorspronkelijk gebruikt voor de hemelevenaar, maar wordt nu gebruikt voor datgene wat een bol in twee gelijke delen verdeelt.

Terwijl de evenaar voor de geograaf een belangrijk baken is, dat de twee halfronden verdeelt en een belangrijk berekeningspunt vormt, is het voor de zeevaarder niet meer dan een lijn op een kaart – het meetpunt (vroeger in de sterren) ligt in instrumenten die betrekking hebben op de magnetische polen van de aarde.

Geodesie van de evenaar

De breedtegraad van de evenaar is, per definitie, 0°. De lengte van de evenaar van de aarde is ongeveer 40.075 kilometer.

De evenaar is een van de vijf grote breedtecirkels die zijn gebaseerd op de relatie tussen de draaiingsas van de aarde en het vlak van de baan van de aarde om de zon. Het is de enige breedtecirkel die ook een grootcirkel is. De denkbeeldige cirkel die wordt verkregen door de evenaar van de aarde op de hemel te projecteren, wordt de hemelevenaar genoemd.

De zon gaat in haar seizoensgebonden beweging door de hemel twee keer per jaar rechtstreeks over de evenaar, op de maart- en september-equinoxen. Op de evenaar staan de zonnestralen op deze data loodrecht op het aardoppervlak.

Plaatsen op de evenaar kennen de snelste zonsopgang en zonsondergang ter wereld. Dergelijke plaatsen hebben ook een theoretisch constante 12 uur van dag en nacht gedurende het hele jaar (in de praktijk zijn er variaties van een paar minuten te wijten aan de effecten van atmosferische breking en omdat zonsopgang en zonsondergang worden gemeten vanaf het moment dat de rand van de zonneschijf aan de horizon is, in plaats van het midden ervan). Ten noorden of ten zuiden van de evenaar varieert de daglengte steeds meer met de seizoenen.

De aarde bolt iets op bij de evenaar. Hij heeft een gemiddelde diameter van 12.750 kilometer, maar bij de evenaar is de diameter ongeveer 43 kilometer groter.

Locaties in de buurt van de evenaar zijn goede locaties voor ruimtehavens, zoals het Guiana Space Centre in Kourou, Frans Guyana, omdat ze al sneller bewegen dan elk ander punt op de aarde als gevolg van de rotatie van de aarde, en de toegevoegde snelheid vermindert de hoeveelheid brandstof die nodig is om ruimtevaartuigen te lanceren. Ruimtevaartuigen die op deze manier worden gelanceerd moeten naar het oosten vliegen om van dit effect gebruik te maken.

Voor zeer nauwkeurig werk is de evenaar niet zo vast als de bovenstaande discussie doet vermoeden. Het ware equatoriale vlak moet altijd loodrecht staan op de draaias van de aarde. Hoewel deze as betrekkelijk stabiel is, zwerft de positie ervan elk jaar in een cirkelvormige beweging met een straal van ongeveer 9 meter (30 ft). De ware evenaar verschuift dus enigszins. Dit is echter alleen van belang voor gedetailleerde wetenschappelijke studies. Het effect is vrij klein, en de breedte van een lijn die de evenaar aangeeft op bijna elke kaart zal veel groter zijn dan de fout.

Equatoriaal klimaat

De temperaturen in de buurt van de evenaar zijn het hele jaar door hoog, met uitzondering van perioden tijdens het natte seizoen en op grotere hoogten. In veel tropische streken onderscheidt men twee seizoenen: Nat en droog. De meeste plaatsen in de buurt van de evenaar zijn echter het hele jaar door nat, en de seizoenen kunnen variëren afhankelijk van verschillende factoren, zoals de hoogte en de nabijheid van een oceaan. De regenachtige en vochtige omstandigheden betekenen dat het equatoriale klimaat niet het heetste ter wereld is.

Het oppervlak van de aarde bij de evenaar bestaat voornamelijk uit oceaan. Het hoogste punt op de evenaar is 4.690 meter (15.387 ft), op 00°00′00″S, 77°59′31″W, op de zuidelijke hellingen van Volcán Cayambe (top 5.790 meter (18.996 ft)) in Ecuador. Dit is een korte afstand boven de sneeuwgrens, en dit punt en zijn directe omgeving vormen het enige deel van de evenaar waar sneeuw op de grond ligt.

Equatoriale landen en gebieden

In toeristische gebieden is de evenaar vaak aangegeven op de zijkanten van wegen.

De evenaar gemarkeerd als hij Ilhéu das Rolas doorkruist, in São Tomé en Príncipe.

Een monument dat de evenaar markeert bij de stad Pontianak, Indonesië.

De evenaar doorkruist het land en/of de territoriale wateren van 14 landen. Beginnend bij de nulmeridiaan en in oostelijke richting loopt de evenaar door:

Pacifische Oceaan

lang	Land, gebied of zee	Noten
0°	Atlantische Oceaan	Golf van Guinee
7° E	São Tomé en Príncipe	Ilhéu das Rolas
8°	Atlantische Oceaan	Golf van Guinee
10°	Gabon
15°	Republiek Congo
20°	Democratische Republiek Congo
30°	Oeganda
33°	Lake Victoria
35° 40°	Kenia
41°	Somalië
43° 50° 60° 70°	Indische Oceaan
73°	Maldiven	Passend tussen Gaafu Dhaalu Atoll en Gnaviyani Atoll
80° 90°	Indische Oceaan
100°	Indonesië	De Batu-eilanden, Sumatra en de Lingga-eilanden
105°	Indische Oceaan	Karimatastraat
110°	Indonesië	Borneo
118°	Indische Oceaan	Straat Makassar
120°	Indonesië	Sulawesi
121°	Indische Oceaan	Golf van Tomini
125°	Indische Indische Oceaan	Molucca Zee
127°	Indonesië	Kayoa en Halmahera eilanden
128°	Pacifische Oceaan	Halmahera Zee
130°	Indonesië	Gebe-eiland
140° 150° 160°	Stille
173°	Kiribati	Mist elk eiland, en passeert tussen Aranuka en Nonouti Atollen
180°	Pacifische Oceaan
176° W	Verenigde States Minor Outlying Islands	Baker Island-passeert door de territoriale wateren De evenaar loopt ook door de exclusieve economische zones rond Howland Island en Jarvis Island, maar niet door hun territoriale wateren
170° 160°150°140°130°120°110°100°	Pacifische Oceaan
90°	Ecuador	Isabela Eiland in de Galápagos Eilanden
88°	Pacifische Oceaan
80°	Ecuador	De letterlijke vertaling van Ecuador’s officiële naam is “Republiek van de evenaar”
70°	Colombia	Het doorsnijdt het land door een Amazonewoudgebied.
60° 50°	Brazilië	Met inbegrip van enkele eilanden in de monding van de Amazone rivier
40° 30°20°10°	Atlantische Oceaan

Ondanks zijn naam, ligt geen enkel deel van Equatoriaal-Guinea’s grondgebied op de evenaar. Het eiland Annobón ligt echter ongeveer 156 kilometer ten zuiden van de evenaar, en de rest van het land ligt in het noorden. Het land dat het dichtst bij de evenaar komt zonder hem daadwerkelijk aan te raken is Peru.

Lengte van de evenaar

De evenaar is in twee veelgebruikte standaarden exact gemodelleerd als een cirkel met een straal van een geheel aantal meters. In 1976 heeft de Internationale Astronomische Unie (IAU) deze straal gestandaardiseerd op 6.378.140 meter (20.925.656 ft), vervolgens door de Internationale Unie voor Geodesie en Geofysica (IUGG) verfijnd tot 6.378.137 meter (20.925.646 ft) en aangenomen in het World Geodetic System (WGS-84), hoewel de nog recentere IAU-2000 de oude IAU-1976-waarde heeft behouden. In beide gevallen is de lengte van de evenaar per definitie precies 2π maal de gegeven standaard, die op de millimeter nauwkeurig 40.075.016,686 meter (131.479.713,54 ft) is in WGS-84 en 40.075.035.535 meter (131.479.775,38 ft) in IAU-1976 en IAU-2000.

De geografische mijl is gedefinieerd als één boogminuut van de evenaar, en heeft daarom verschillende waarden afhankelijk van welke standaard evenaar wordt gebruikt, namelijk 1.855,3248 meter (6.087,024 ft) of 1.855,3257 meter (6.087,027 ft) voor respectievelijk WGS-84 en IAU-2000, een verschil van bijna een millimeter.

De aarde wordt standaard gemodelleerd als een bol die langs zijn as ongeveer 0,336 procent is afgevlakt. Dit heeft tot gevolg dat de evenaar ongeveer 0,16 procent langer is dan een meridiaan (als een grootcirkel die door de twee polen gaat). De standaardmeridiaan van de IUGG is op de millimeter nauwkeurig 40.007.862,917 meter (131.259.392,77 ft), waarvan één boogminuut 1.852,216 meter (6.076.82 ft), wat de standaardisatie van het Internationaal Stelsel van Eenheden (SI) verklaart van de zeemijl als 1,852 meter (6,076 ft), meer dan 3 meter (10 ft) minder dan de geografische mijl.

Celestiale evenaar

De hemelevenaar staat onder een hoek van ~23,5° ten opzichte van het eclipticavlak. De afbeelding toont de relaties tussen de axiale schuinte (of obliquiteit) van de aarde, de rotatie-as en het baanvlak.

De hemelevenaar is een grootcirkel op de denkbeeldige hemelbol, in hetzelfde vlak als de equator van de aarde. Met andere woorden, het is een projectie van de aardse evenaar in de ruimte. Als gevolg van de axiale schuine stand van de Aarde is de hemelevenaar ~23,5° gekanteld ten opzichte van het eclipticavlak.

Een waarnemer die op de evenaar van de Aarde staat, ziet de hemelevenaar als een halve cirkel die recht boven hem door het zenit gaat. Als de waarnemer naar het noorden (of zuiden) beweegt, kantelt de hemelevenaar naar de zuidelijke (of noordelijke) horizon. De hemelevenaar is gedefinieerd als oneindig ver (omdat hij op de hemelbol ligt); de waarnemer ziet dus altijd de uiteinden van de halve cirkel precies in het oosten en westen over de horizon verdwijnen, ongeacht de positie van de waarnemer op aarde. (Aan de polen zou de hemelevenaar echter evenwijdig aan de horizon liggen.)

Het hemellichaam in de buurt van de hemelevenaar is overal ter wereld zichtbaar, maar het hoogste aan de hemel staat het in de tropen. De hemelevenaar loopt door deze sterrenbeelden:

Noten

• Clarke, Thurston. 1988. Equator: A Journey. New York: Morrow. ISBN 9780688069018.
• “Geodetisch Referentie Systeem 1980 door H. Moritz.” 2000. Tijdschrift voor Geodesie. 74 (1): 128. ISSN 0949-7714.
• Rosenberg, Matt. April 16, 1999. The Equator, Hemispheres, Tropic of Cancer, and Tropic of Capricorn. The New York Times Company-About.com. Retrieved December 15, 2008.
• Taff, Laurence G. 1981. Computationele sferische astronomie. New York: Wiley. ISBN 047106257X.