Reeds in de tweede eeuw droeg dit traktaat, dat van grote retorische kracht en sterkte is in zijn vermaning tot gelovige pelgrimstochten onder leiding van Christus, de titel “Aan de Hebreeën.” Aangenomen werd dat het gericht was aan Joodse christenen. Gewoonlijk werd Hebreeën in Griekse manuscripten aan de verzameling brieven van Paulus gehecht. Hoewel er geen auteur wordt genoemd (want er is geen adres), suggereert een verwijzing naar Timotheüs (Heb 13:23) een verband met de kring van Paulus en zijn assistenten. Toch zijn het juiste publiek, de auteur, en zelfs of Hebreeën een brief is, lang omstreden geweest.
De auteur zag de geadresseerden in gevaar van afvalligheid van hun christelijk geloof. Dit gevaar was niet het gevolg van vervolging door buitenstaanders, maar van vermoeidheid door de eisen van het christelijke leven en een groeiende onverschilligheid voor hun roeping (Heb 2:1; 4:14; 6:1-12; 10:23-32). Het hoofdthema van de schrijver, het priesterschap en het offer van Jezus (Hebr. 3-10), wordt niet ontwikkeld omwille van zichzelf, maar als middel om hun verloren vurigheid te herstellen en hen te sterken in hun geloof. Een ander belangrijk thema van de brief is dat van de pelgrimstocht van het volk van God naar het hemelse Jeruzalem (11:10; 12:1-3, 18-29; 13:14). Dit thema is nauw verbonden met dat van Jezus’ bediening in het hemels heiligdom (Hebr. 9,11-10,22).
De schrijver noemt dit werk een “boodschap van bemoediging” (Hebr. 13,22), een benaming die in Hand. 13,15 aan een synagogenpreek wordt gegeven. Hebreeën is dus waarschijnlijk een geschreven homilie, waaraan de auteur een epistolair slot heeft gegeven (Hebr. 13,22-25). De auteur begint met een herinnering aan het voorbestaan, de incarnatie en de verheerlijking van Jezus (Hebr. 1,3), die hem tot het hoogtepunt van Gods woord aan de mensheid uitriepen (Hebr. 1,1-3). Hij staat stil bij de waardigheid van de persoon van Christus, superieur aan de engelen (Hebr 1,4-2,2). Christus is Gods laatste woord van verlossing dat wordt meegedeeld (samen met geaccrediteerde getuigen van zijn leer: vgl. Heb 2,3-4), niet alleen door het woord, maar door zijn lijden in de mensheid die Hij en alle anderen gemeen hebben (Heb 2,5-16). Deze uitvoering van de verlossing ging verder dan het patroon dat Mozes kende, getrouwe profeet van Gods woord hoe trouw hij ook was, want Jezus als hogepriester boette de zonde uit en was trouw aan God met de trouw van Gods eigen Zoon (Hebr. 2,17-3,6).
Net zoals de ontrouw van het volk Mozes’ pogingen om hen te redden dwarsboomde, zo kan de ontrouw van iedere christen Gods plan in Christus dwarsbomen (3,6-4,13). Christenen moeten bedenken dat het hun menselijkheid is die Jezus op zich nam, met al haar gebreken behalve zondigheid, en dat Hij de last ervan tot in de dood droeg uit gehoorzaamheid aan God. God verklaarde dit werk van zijn Zoon als de oorzaak van redding voor allen (Hebr. 4,14-5,10). Hoewel christenen deze fundamentele leer erkennen, kunnen zij er moe van worden en van de implicaties ervan, en daarom hebben zij andere overdenkingen nodig om hun geloof te stimuleren (5:11-6:20).
Daarom presenteert de auteur de lezers ter overdenking het eeuwigdurend priesterschap van Christus (Heb 7:1-28), een priesterschap dat de belofte van het Oude Testament vervult (Heb 8:1-13). Het geeft ook de betekenis die God uiteindelijk bedoelde met de offers van het Oude Testament (Heb 9,1-28): deze wezen naar het unieke offer van Christus, dat alleen vergeving van zonden verkrijgt (Heb 10,1-18). De beproeving van het geloof die de lezers ondervinden zou zich moeten oplossen door hun overweging van Christus’ dienst in het hemelse heiligdom en zijn eeuwigdurende voorspraak daar voor hen (Heb 7,25; 8,1-13). Zij moeten ook gesterkt worden door de zekerheid van zijn voorbeschikte parousia, en door de vruchten van het geloof die zij reeds hebben genoten (Hebr. 10,19-39).
Het ligt in de aard van het geloof om de werkelijkheid te erkennen van wat nog niet gezien is en het voorwerp is van de hoop, en de heiligen van het Oude Testament geven een treffend voorbeeld van dat geloof (Hebr. 11,1-40). De volharding waartoe de schrijver de lezers aanspoort, wordt getoond in het aardse leven van Jezus. Ondanks de beproevingen van zijn bediening en de opperste beproeving van zijn lijden en dood, bleef hij vertrouwen op de triomf die God hem zou brengen (Hebr. 12,1-3). De moeilijkheden van het menselijk leven hebben betekenis wanneer zij worden aanvaard als Gods tucht (Hebr. 12,4-13), en als christenen volharden in trouw aan het woord waarin zij hebben geloofd, zijn zij verzekerd voor altijd het onwankelbare koninkrijk van God te bezitten (Hebr. 12,14-29).
De brief eindigt met specifieke zedelijke geboden (Hebr. 13,1-17), in de loop waarvan de schrijver opnieuw zijn centrale thema van het offer van Jezus en de moed die nodig is om zich daar in geloof bij aan te sluiten, in herinnering brengt (Hebr. 13,9-16).
Aan het eind van de tweede eeuw aanvaardde de kerk van Alexandrië in Egypte Hebreeën als een brief van Paulus, en dat werd de opvatting die in het Oosten algemeen gangbaar was. Het Paulinisch auteurschap werd in het Westen tot in de vierde eeuw betwist, maar daarna aanvaard. In de zestiende eeuw rezen er opnieuw twijfels over dat standpunt, en de moderne consensus is dat de brief niet door Paulus is geschreven. Er is echter geen wijdverbreide overeenstemming over een van de andere voorgestelde auteurs, b.v. Barnabas, Apollos, of Prisc(ill)a en Aquila. Het document zelf bevat geen verklaring over de auteur ervan.
Een van de redenen waarom het Paulinisch auteurschap is opgegeven, is het grote verschil in woordenschat en stijl tussen Hebreeën en de brieven van Paulus, de afwisseling van leerstellig onderwijs met morele vermaningen, de verschillende manier om het Oude Testament aan te halen, en de gelijkenis tussen het denken van Hebreeën en dat van het Alexandrijnse jodendom. Het Grieks van de brief is in vele opzichten het beste van het Nieuwe Testament.
Omdat de brief van Clement van Rome aan de Corinthiërs, geschreven omstreeks 96 na Christus, hoogstwaarschijnlijk Hebreeën aanhaalt, is de bovengrens voor de datum van samenstelling redelijk zeker. Hoewel de verwijzingen in de brief in de tegenwoordige tijd naar de oudtestamentische offeraanbidding niet noodzakelijkerwijs aantonen dat de tempelaanbidding nog gaande was, zijn veel oudere commentatoren en een groeiend aantal recente voorstanders van de opvatting dat dit wel het geval was en dat de schrijver schreef vóór de verwoesting van de tempel van Jeruzalem in 70 n. Chr. In dat geval is het betoog van de brief gemakkelijker te verklaren als gericht aan Joodse christenen dan aan christenen van niet-Joodse afkomst, en de vervolgingen die zij in het verleden hebben ondergaan (vgl. Hebr. 10, 32-34) kunnen verband hebben gehouden met de onlusten die voorafgingen aan de verdrijving van de Joden uit Rome in 49 n.Chr. onder keizer Claudius. Deze werden waarschijnlijk veroorzaakt door geschillen tussen Joden die Jezus als de Messias aanvaardden en zij die dat niet deden.
De hoofdindelingen van de Brief aan de Hebreeën zijn de volgende:
- Inleiding (1:1-4)
- De Zoon Hoger dan de Engelen (1:5-2:18)
- Jezus, Getrouwe en Medelijdende Hogepriester (3.1-5:10)
- De Zoon Hoger dan de Engelen (1:5-2:18)
- Jezus, Getrouwe en Medelijdende Hogepriester (3:1-5:10)
- Jezus’ eeuwig priesterschap en eeuwig offer (5:11-10:39)
- Voorbeelden, Tuchtiging, Ongehoorzaamheid (11:1-12:29)
- Eindvermaning, Zegening, Begroeting (13:1-25)