Alai

Volgens de Chinese dierenriem is 2017 het jaar van de haan, een dier dat onder andere hard werken, ijver en vertrouwen betekent. Maar in het wild, stralen hanen deze kwaliteiten uit als ze op zoek zijn naar liefde?

De kippen die in hokken en boerderijen over de hele wereld te vinden zijn, werden duizenden jaren geleden gedomesticeerd uit de rode junglehoen, een tropische vogel die in verschillende delen van Azië voorkomt, met enige hybridisatie (kruisingen) met enkele nauw verwante soorten, met name de grijze junglehoen. Hoewel kippen worden beschouwd als een ondersoort van de rode junglefowl en de twee dieren op elkaar lijken, hebben ze heel verschillende sociale en reproductieve gedragingen.

Op het eiland Kauai in Hawaii, echter, leven duizenden wilde kippen – ooit gedomesticeerde vogels die zijn teruggekeerd naar een wilde staat – die een unieke kijk geven op hoe gedomesticeerde dieren en hun genen reageren op de natuurlijke omgeving. Recent onderzoek toont aan dat deze vogels hybriden zijn van de rode junglefowl-achtige kippen die de Polynesiërs naar Hawaii brachten en de meer moderne gedomesticeerde kippen die door Europese en Amerikaanse kolonisten op Hawaii werden geïntroduceerd. Men denkt dat de orkanen die het eiland in 1982 en 1992 troffen, kippen uit de achtertuinen van de mensen loslieten en in de bossen loslieten, waar ze samenkwamen en zich voortplantten met de overblijfselen van de Polynesische junglekippen (Kauai heeft geen ingevoerde roofdieren zoals mangoesten, die de oude vogels van de andere Hawaïaanse eilanden hebben uitgeroeid).

“De wilde kippen op Kauai, gebaseerd op toevallige observaties, overspannen qua gedrag een continuüm van kipachtig tot het meer klassieke rode junglefowl,” zei Eben Gering, een evolutionair ecoloog aan de Michigan State University, die de wilde kippen van Kauai bestudeert.

Gemengd gedrag

In hun inheemse bossen, leven rode junglefowl hanen in vaste thuisbereiken die ze beschermen tegen andere junglefowls. Deze mannetjes hebben meestal meerdere vrouwtjes waarover ze waken, en soms ook een of twee ondergeschikte mannetjes. De bossen en onontwikkelde gebieden van Kauai vertonen een soortgelijke sociale structuur, met kleine groepen bestaande uit een of twee mannetjes en een paar wijfjes.

Maar net als hun tamme neven lijken de kippen in meer verstedelijkte gebieden van Kauai veel toleranter te zijn voor andere kippen (hoewel ze af en toe wel agressie tegen elkaar vertonen). Deze kippen komen in grote groepen naar buiten als er voedsel beschikbaar is, bijvoorbeeld als iemand restjes op de grond gooit. “Het is moeilijk te imponeren hoeveel kippen uit het niets kunnen verschijnen,” vertelde Gering aan Live Science.

Rode junglefowls zijn sterk seizoensgebonden fokkers; gedomesticeerde kippen, aan de andere kant, paren en leggen het hele jaar door eieren. De Kauai-kippen lijken een gemengd broedpatroon te volgen – hoewel ze het hele jaar door broeden, vertoont hun broedgedrag seizoenspieken. Na verloop van tijd, zei Gering, kunnen de wilde kippen uiteindelijk een meer rode junglefowl-achtig broedgedrag gaan vertonen, omdat ze hun energie-investeringen verleggen van snelle groei en voortplanting naar verbeterde immuniteit en fysiologie (eigenschappen die hen in staat stellen beter in het wild te overleven).

Gering en zijn onderzoekscollega’s hebben het balts- en paringsgedrag van de wilde kip niet grondig bestudeerd, maar ze hebben wel enkele observaties gedaan.

“We zien dezelfde gedragingen die pluimveehouders zien in hun kuddes,” zei Gering, eraan toevoegend dat mannetjes geritualiseerde displays en gedragingen hebben die betrokken zijn bij het aantrekken van partners en monopolisering.

Een show van bravoure

Een veel voorkomend baltsgedrag wordt “tidbitting” genoemd, waarbij een mannetje een stukje voedsel oppakt en laat vallen (of doet alsof hij een stukje voedsel heeft) om de interesse van een vrouwtje te wekken, terwijl hij ook “schattige” geluiden maakt, aldus Gering. Het mannetje kan ook een “wals” doen – hij zal een soort heen en weer strut uitvoeren terwijl hij met een vleugel tegen de grond tikt.

Een vleugelslag-display – waarbij het mannetje aan zijn nekveren plukt om er beter uit te zien, en dan achterover leunt, zijn vleugels opblaast, en kraait – kan volgen, hoewel mannetjes deze vloeiende beweging vaak direct na de paring gebruiken. Vrouwtjes zijn in staat sperma uit te stoten waar ze niet enthousiast over zijn (zoals sperma van ondergeschikte mannetjes), dus het wapperen met de vleugels kan helpen haar ervan te overtuigen het sperma van haar partner te houden of paringspogingen van andere mannetjes af te wijzen.

Het is onduidelijk welke kwaliteiten wilde vrouwtjes het meest waarderen in hun partners, maar Gering hoopt dit binnenkort te kunnen bestuderen. Bij zowel tamme kippen als rode junglevogels letten de vrouwtjes in ieder geval goed op de kleur van de ogen van de man, de halskwabben, de lichaamsgrootte, en het belangrijkste, de grootte en helderheid van de kam.

Vergeleken met al het paraderen, tidbitten, kraaien en bravoure, is copulatie bij de wilde kippen een tamelijk weinig opwindende gebeurtenis. Het mannetje klimt gewoon op de rug van het vrouwtje terwijl zij neerhurkt, grijpt haar nek vast om hem te helpen zich vast te houden, en richt zijn cloaca (afval- en voortplantingsopening) op de hare om zijn sperma door te geven. “En het duurt maar twee seconden,” zei Gering. Vrouwtjes, schijnbaar onaangedaan door de gebeurtenis, gaan daarna meteen weer verder met eten.

Interessant is dat veel moderne rassen gedomesticeerde kippen, in tegenstelling tot hun wilde voorouders, niet broeden, of op de eieren zitten om ze uit te broeden en te beschermen. Maar de Kauai-populatie heeft deze handeling opgeëist, waardoor hun eieren beter overleven in het wild, en Gering’s onderzoek suggereert dat het gedrag is gekoppeld aan de expressie van bepaalde rode junglefowl-genen.

Volg Joseph Castroon Twitter. Volg ons @livescience, Facebook& Google+.